W miarę jak dziecko rośnie, u kobiety zmienia się środek ciężkości ciała. Kręgosłup jest przeciążony. Na ogół lędźwiowy odcinek kręgosłupa nadmiernie wygina się do przodu ( pogłębia się krzywizna dolnego odcinka pleców- lordoza lędźwiowa).

Przeciążenie mięśni i więzadeł kręgosłupa wywołuje silny ból i zniechęca do poruszania się. Poza tym rosnący płód uciska naczynia krwionośne powodując zaburzenia krążenia, czego efektem jest zastój krwi w nogach (obrzęk, zwłaszcza stóp i łydek).
To główne powody, dla których masaż u kobiet w ciąży jest wskazany.


Jaki typ masażu będzie najlepszy i jak często go stosować?

Biorąc pod uwagę zróżnicowane dolegliwości towarzyszące kobietom w ciąży, najlepszym rozwiązaniem będzie klasyczny masaż całego ciała. Najważniejsza jest tutaj systematyczność, która zapewni stymulację, wzmocni i odbuduje potrzebne tkanki. W kontekście profilaktyki masaż wskazany jest raz na tydzień. U kobiet w ciąży często odzywają się wady postawy, które w okolicach 10-12 tygodnia są już trudne do zniesienia. Od tego momentu rekomenduje się stosowanie masaży u kobiet w ciąży także z regularnością co najmniej raz na tydzień.

Najczęściej występujące dolegliwości w trakcie ciąży to:

• ból pleców, karku, okolic kości krzyżowej oraz bioder promieniujący czasami na kończyny dolne. Wówczas wskazany jest masaż medyczny,
• opuchnięte kończyny dolne (stopy, łydki, uda). Wskazany jest klasyczny masaż nóg oraz bioder,
• ogólne przemęczenie, rozdrażnienie. Wskazany jest masaż relaksacyjny całego ciała.

Co daje kobiecie masaż w czasie ciąży?

Przede wszystkim lepsze samopoczucie – masaż kobiet w ciąży usuwa napięcie w mięśniach i ładuje organizm pozytywną energią. Powoduje on także lepsze krążenie, dzięki czemu jesteśmy spokojniejsi i mocniejsi. Regularny masaż klasyczny podczas ciąży pomaga się odprężyć, zmniejsza zmęczenie, a także łagodzi wszystkie dolegliwości bólowe, zwłaszcza pleców.

POCZĄWSZY OD 10-tego TYGODNIA CIĄŻY ZALECAM REGULARNY MASAŻ Z CZĘSTOTLIWOŚCIĄ RAZ W TYGODNIU.


Masaż po urodzeniu dziecka (4-6 tygodni od porodu)

Ten typ masażu leczniczego pomaga szybko dojść do dobrej formy po porodzie i w sposób naturalny modeluje ciało. Dzięki niemu rozstępy spłycają się. Masaż sprzyja szybszemu obkurczaniu się skóry na brzuchu i minimalizuje skutki cesarskiego cięcia. Poza tym, powoduje, że mięśnie stają się mocniejsze, a mamy czują się odprężone i uspokojone. Masaż daje uczucie akceptacji własnego ciała i wewnętrznej równowagi.


Są jakieś przeciwwskazania?

Jeżeli chodzi o samą ciążę, to na pewno złym momentem na masaż jest pierwszy i drugi miesiąc. Poza nią są to choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca ciężarnych, a także niedokrwistość, jakiekolwiek stany zapalne czy też stwierdzone nieprawidłowości w przebiegu ciąży. Dla bezpieczeństwa, masaż kobieta w ciąży powinna skonsultować ze swoim lekarzem.

Masaż zalecany jest od mniej więcej 10-12 tygodnia ciąży (co najmniej raz w tygodniu). Według najnowszych badań regularny masaż stóp podczas ciąży może skutkować lżejszym i szybszy porodem, a co za tym idzie- kobieta jest mniej wyczerpana, skraca się czas akcji porodowej.

Masaż 60 min - 200 zł

 

 

Kobiece ciało w trakcie ciąży podlega szeregom zmian, zarówno fizjologicznych jak i mechanicznych. Powodują one znaczne obciążenie organizmu. Adaptacje te w szczególności w obrębie układu kostno-stawowego, mięśniowo-powięziowego oraz wzrost masy ciała może przyczyniać się do wystąpienia dolegliwości bólowych. Aby uniknąć tych dolegliwości zaleca się regularną aktywność fizyczną pod okiem specjalisty oraz korzystania z możliwości gabinetu fizjoterapeuty. Możliwości fizjoterapii to terapia manualna, techniki osteopatyczne, masaż dla kobiet w ciąży czy kinesiotaping. Świadoma przyszła mama powinna zdawać sobie sprawę z możliwości opieki medycznej i korzystać zarówno z pomocy lekarza ginekologa, położnej, jak i fizjoterapeuty oraz douli. Dzięki wiedzy całego zespołu, korzystania z fizjoterapii, aktywności fizycznej, ciąża może być okresem bez dolegliwości bólowych oraz „rodzić można łatwiej”.

Podczas ciąży dochodzi do szeregu fizjologicznych zmian w organizmie kobiety. Ma to na celu przygotowanie ciała dla rozwijającego się płodu oraz do porodu. Do zmian dochodzi między innymi w obrębie układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, hemostatycznego, pokarmowego, rozrodczego, endokrynnego, mięśniowo-powięziowego, układu kostno-stawowego, zmian w obrębie skóry i masy ciała . Adaptacje te powodują duże przeciążenie i dolegliwości bólowe. Możliwe dolegliwości bólowe pojawiające się u kobiet w ciąży to ból odcinka lędźwiowokrzyżowego kręgosłupa, miednicy, pachwiny, ból stawów biodrowych czy stóp. Inne problemy kobiety ciężarnej to rozejście mięśni prostych brzucha (RMPB) i nietrzymanie moczu. Są to problemy, z którymi kobieta powinna udać się do fizjoterapeuty, osteopaty lub fizjoterapeuty uroginekologicznego.

Przyrost masy ciała ciężarnej Wzrost masy ciała można podzielić na dwie części - produkty poczęcia i przyrost tkanki matki, który wynosi około dwóch trzecich całkowitego przyrostu. Produkty poczęcia obejmują płód, łożysko i płyn owodniowy. Średnio płód stanowi około 25% całkowitego przyrostu, łożysko około 5%, a płyn owodniowy około 6%. U osoby ciężarnej oprócz wzrostu masy macicy i tkanki sutkowej dochodzi do zwiększenia objętości krwi matki, płynu pozakomórkowego, zapasów tłuszczu i ewentualnie innych tkanek. U kobiet bez uogólnionego obrzęku lub tylko z obrzękiem nóg ekspansja pozakomórkowej objętości płynu pozanaczyniowego stanowi około 13% całkowitego przyrostu. Zatrzymywanie płynu pozakomórkowego może być bardzo zmienne; niektóre kobiety gromadzą więcej niż 5 litrów (5 kg). Kobiety zwykle gromadzą tłuszcz podczas ciąży. Te które przybierają na wadze 12,5 kg bez obrzęku, nabywają około 3,5 kg tłuszczu. Przyrost masy ciała związany z wodą w ciele jest najbardziej zmiennym składnikiem. Odnotowany pozytywny związek między wzrostem całkowitej wody w organizmie, a masą urodzeniową niemowląt sugeruje, że gromadzenie wody jest korzystne. 

W 1971 r. Hytten i Leitch ustanowili normy fizjologiczne dotyczące całkowitego przyrostu masy ciała, tempa przyrostu w drugiej połowie ciąży oraz wskaźnika przyrostu związanego z najlepszą Dla każdej ćwiartki ciąży ustalono następujące wskaźniki dla kobiet w ciąży pierwotnej:

- 0 do 10 tygodnia, 0.065 kg/tydzień, 

- 10 do 20 tygodnia, 0.335 kg/tydzień, 

- 20 do 30 tygodnia, 0.450 kg/tydzień, 

- 30 do 40 tygodnia, 0.335 kg/tydzień. 

Wynika stąd, że średni fizjologiczny całkowity przyrost masy ciała kobiet w ciąży wynosi 12,5 kg - około 1 kg (w pierwszym trymestrze ciąży, a pozostała część podczas ostatnich dwóch trymestrów. 

Konsekwencją przyrostu masy ciała oraz działania hormonów są również zmiany w skórze, która rozciąga się na brzuchu, a w II połowie ciąży mogą pojawić się rozstępy na skutek szybkiego powiększenia się macicy. Pojawia się linea negra – czarna linia, w linii środkowej ciała, głównie między pępkiem a spojeniem łonowym, na skutek gromadzenia się melaniny. Może też dojść do tworzenia się rozstępów, które są spowodowane przesunięciami się blaszek skórnych pod wpływem hormonów tylnego płata przysadki i nadnerczy. Świeże zmiany mają kolor niebiesko-czerwony, spowodowany prześwitem naczyń krwionośnych pod skórą. Z biegiem czasu uzyskują kolor perłowo matowy, spowodowane zbliznowaceniem. Widoczne są również zmiany w obrębie piersi pod wpływem działania hormonów wzrostowych łożyska. Następuje rozwój tkanki gruczołowej, piersi powiększają się już po 2. miesiącu ciąży. Dochodzi do poszerzenia przewodów mlecznych oraz pojawia się siara czyli biała, płynna wydzielina. Brodawki sutkowe oraz ich otoczki znacząco się powiększają i ciemnieją wskutek zwiększenia pigmentacji. Umiejscowione na obwodzie otoczki brodawki, w których znajdują się ujścia gruczołów Montgomery’ego stają się bardziej wyniosłe .

Zmiany postawy ciała kobiety ciężarnej W wyniku zmiany masy ciała skupionej głównie w okolicy miednicy i przemieszczenia środka ciężkości ku przodowi dochodzi do zmiany postawy ciała. Następuje zwiększenie lordozy w odcinku lędźwiowym w celu zrównoważenia przodopochylenia, dzięki temu możliwe jest odchylenie tułowia ku tyłowi. Zmiany te powodują napięcia w obrębie dna miednicy oraz może przyczynić się do wzmożenia napięcia mięśni krótkich kręgosłupa w odcinku lędźwiowym . W następstwie powiększenia piersi, kobieta przybiera bardzo wyprostowaną pozycję. Wczesny etap adaptacji, skutkuje również zmianami w wyglądzie klatki, prawdopodobnie w wyniku rozluźnienia przyczepów międzyżebrowych. Na skutek rosnącej macicy przepona zostaje uniesiona ku górze, co prowadzi do zmniejszenia pojemności oddechowej, następstwem czego jest rozciągnięcie tkanek i zniesienie napięcia mięśniowego. Również dochodzi do rozciągnięcia przepony w wyniku ucisku jelit w późnej ciąży.

Zmiany w układzie kostno – stawowym Zwiększone obciążenie organizmu skutkuje postępującym zmianom w obrębie kości i chrząstek. Dochodzi do rozpulchnienia, rozrostu i rozluźnienia tkanek kostnych i chrzęstnych. Szczególne znaczenie ma to dla chrząstki spojenia łonowego, stawów biodrowo-krzyżowych oraz chrząstek międzyżebrowych. W przypadku silnego rozejścia się spojenia, może dojść do pojawienia się bólu. Utracona zostaje stabilizacji odcinka lędźwiowego kręgosłupa i zmian podparcia kolumny kręgosłupa w segmencie ruchowym. Gdy dochodzi do zwiększenia obciążenia na stawach międzywyrostkowych istnieje możliwość wystąpienia dolegliwości bólowych ze strony powierzchni stawowych. Przy powstałej pogłębionej lordozie odcinka lędźwiowego i usztywnieniu tego miejsca, główny ruch, jakim jest wyprost, przyczynia się do dysfunkcji stawów międzykręgowych. Dzieje się tak w przypadku nadmiernego napięcia mięśni prostownika grzbietu w tym odcinku. Przeciążeniu ulegają krążki międzykręgowy odcinka L-S, a także w mniejszym stopniu inne dyski przez zwiększony nacisk na kręgosłup. Może to prowadzić do zmian degeneracyjnych a także powstawania wypuklin dysku, co wiąże się z dolegliwościami bólowymi.

Zmiany w układzie mięśniowo-powięziowym W układzie mięśniowym dochodzi do właściwego rozrostu z podziałem komórkowym. Następuje rozrost i przerost macicy i więzadeł, odpowiednio do rosnącego płodu. Kolejną zmianą jest rozpulchnienie i rozmiękczenie układu mięśniowego, co wynika z nagromadzenia się płynów. Więzadła i ścięgna wraz z progresem ciąży ulegają rozluźnieniu, co skutkuje w ograniczeniu ich funkcji podtrzymującej. W późniejszym etapie ciąży dochodzi do rozciągania mięśni, głownie w obrębie brzucha. Może również dojść do nadmiernego rozciągnięcia się mięśni i rozejścia prawej i lewej połowy powłok brzusznych w stosunku do linii środkowej, inaczej do rozejścia się - czyli rozejścia się mięśni prostych. W trakcie ciąży dochodzi do napięcia mięśnia biodrowego, ponieważ miednica jest usztywniona iściągnięta w tylnej części, a przednie górne kolce biodrowe rozchylone na zewnątrz. Sytuacja ta prowadzi to do tego, ze mięsień biodrowy staje się zbyt krótki by prawidłowo funkcjonować. Może dojść do napięcia w okolicy kości łonowej jeśli mięsień lędźwiowy jest zbyt krótki i dojdzie do kompresji stawu biodrowego. Przy dysfunkcji pracy mięśni obu odcinków (biodrowego i lędźwiowego) dochodzi do upośledzenia ruchomości stawu biodrowego, miednicy i kręgów odcinka lędźwiowego, co powoduje problemy w kołyszących ruchach miednicy, niezbędnych do płynnego chodu. Zmiany te powodują dolegliwości bólowe głównie w okolicy stawu krzyżowo-biodrowego. Może on być umiejscowiony w pośladku i promieniować do tylnej strony kończyny dolnej. W przebiegu ciąży może również dojść do skurczów mięśniowych, co może być spowodowane niedoborami fosforu, magnezu, potasu i wapnia w ustroju. Sprzyjającym czynnikiem może być może być ucisk macicy na nerwy w okolicy miednicy mniejszej oraz na duże naczynia żylne, prowadzący do zastoju krwi. Powoduje to ból i dyskomfort najczęściej w stopach i podudziu.

Terapia manualna i masaż prenatalny Masaż leczniczy jest to działanie niefarmakologiczne stosowane w występowaniu dolegliwości bólowych. Ból w ciąży powodować może zmiana postawy ciała, rozszerzanie miednicy, wzmożone napięcie mięśniowe. Występują też rzekome bóle neurogenne. Masaż wykonywany regularnie u kobiety w czasie ciąży, nazywany masażem prenatalnym, może przynieść wiele korzyści takich jak: zmniejszenie dolegliwości bólowych, zmniejszenie napięcia mięśniowego, poprawa krążenia, relaks, odprężenie, poprawa samopoczucia. Przed rozpoczęciem serii masaży należy uzyskać zgodę lekarza prowadzącego. 

Stan kliniczny kobiety może ulegać stałym zmianom w trakcie 9 miesięcy ciąży. Należy weryfikować to wciąż, przed wykonaniem każdego kolejnego zabiegu. Najlepiej konsultować się z lekarzem w celu eliminacji przeciwwskazań i pewności, że zabiegi mogą być kontynuowane. Przeciwwskazaniami do masażu są: pierwszy trymestr ciąży oraz ostatni miesiąc, wady rozwojowe płodu, nieuregulowana cukrzyca ciężarnych, choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby nowotworowe, zapalenie trzustki, rzucawka i stan przedrzucawkowy, kłębuszkowe i odmiedniczkowe zapalenie nerek, kamica nerek, gestozy, nieuregulowane choroby tarczycy, dysfunkcje macicy i jajników, choroby zakaźne, krwawienia, gorączka i stan podgorączkowy, wymioty, biegunka oraz złe samopoczucie i brak zgody kobiety. Masaż można wykorzystać również w celu leczenia obrzęków kończyn dolnych. Podczas ciąży obrzęki stóp czy łydek są powszechne, uporczywe i zazwyczaj bolesne. Terapią może być drenaż limfatyczny. Masaż jest jedną z podstawowych form oddziaływania na ciało kobiety ciężarnej. Ma działanie odprężające i relaksacyjne. Pozwala zmniejszyć dolegliwości bólowe pochodzące z okolicy grzbietu i kręgosłupa, a także minimalizuje napięcie mięśni kończyn dolnych i pasa barkowego. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do jego stosowania są pierwsze dwa miesiące życia płodowego dziecka w łonie matki. W tym czasie ma miejsce proces organogenezy i tworzenia się łożyska. Dozwolone jest jego stosowanie od trzeciego do ósmego miesiąca ciąży. Powinien być wykonywany w pozycji siedzącej lub leżeniu na lewym boku. Takie ułożenie zapobiega uciskowi żyły głównej dolnej, przyspieszeniu akcji serca oraz spłyceniu i zwiększeniu częstości oddechów. Techniki zaczerpnięte są z masażu klasycznego. Pozwalają uelastycznić skórę, zwiększyć jej wytrzymałość oraz zaktywizować układ mięśniowy.

Wpływ dotyku na przyszłą mamęTemat masażu kobiet ciężarnych budzi wśród lekarzy, fizjoterapeutów, jak i samych przyszłych mam wiele kontrowersji. Często spotyka się opinię, że ciąża jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do masażu. Jak się jednak okazuje, nie są one potwierdzone naukowo, co więcej, nie istnieją żadne przesłanki medyczne, które mogłyby potwierdzić szkodliwość dobrze dobranego masażu na przebieg fizjologicznej ciąży.
Współczesna literatura donosi, iż masaż kobiet w ciąży wszechstronnie wpływa zarówno na ciało, jak i na psychikę kobiety. Przeprowadzone badania sugerują, że masaż ciężarnych powoduje zmniejszenie lęku, depresji poporodowej, a także uśmierzenie bólu nóg i pleców. Istnieją także doniesienia świadczące o pozytywnym wpływie masażu na zmniejszenie nadmiernej aktywności płodu, liczbę przedwczesnych narodzin, a także rzadsze występowanie zbyt niskiej masy urodzeniowej dziecka.
Jedną z teorii wyjaśniającą przeciwbólowe działanie masażu prezentuje Field, opisując je na zasadzie „bramki kontrolnej”. Informacja z receptorów pobudzanych podczas masażu docierają do mózgu szybciej niż informacja z nocyceptorów. Informacja bólowa przekazywana jest poprzez mniej izolowane neurony C, podczas gdy sygnał z receptorów pobudzanych podczas masażu podążają przez neurony A, które zamykają bramkę dla impulsów bólowych. Innymi teoriami tłumaczącymi pozytywny wpływ masażu na organizm kobiety ciężarnej jest teoria stymulacji receptorów wpływających na aktywność nerwu błędnego oraz teoria zwiększonego uwalniania endorfin.
Field i wsp. podkreślają także właściwości uspokajające i antystresowe masażu oraz ich pozytywny wpływ na sen. Smith i wsp. wskazują natomiast na zmniejszenie bólu podczas akcji porodowej, a także na pozytywny wpływ masażu na równowagę emocjonalną w czasie pracy przyszłej mamy. Wyniki badań przeprowadzonych przez Chitryniewicz i Kulis wskazują, iż kobiety korzystające z zabiegów masażu znacznie szybciej odczuwają ulgę w bólu w porównaniu z kobietami korzystającymi z opieki medycznej prowadzonej przez szkoły rodzenia i ośrodki sportowo-rekreacyjne. Dłuższy także okazał się okres remisji bólu oraz polepszeniu uległo samopoczucie przyszłych mam w porównaniu z kobietami uczęszczającymi jedynie na ćwiczenia. Ważnym aspektem okazuje się także pozytywny wpływ masażu na zapobieganie powstawania rozstępów poprzez uelastycznienie skóry. Dodatkowo masaż poprawia krążenie krwi i limfy, porusza płyny ustrojowe, poprawiając tym samym trofikę komórek oraz pozbywanie się toksyn z organizmu. Ponadto powoduje zwiększenie zakresu ruchu, zmniejsza napięcie mięśniowe oraz redukuje sztywność i obrzęki kończyn dolnych. Jako technika relaksacyjna jest także doskonałym sposobem na osiągnięcie przez kobietę ciężarną wewnętrznego spokoju i równowagi emocjonalnej, która, jak zostało udowodnione, ma pozytywny wpływ na zdrowie przychodzącego na świat dziecka. Zdolność rozluźnienia i zrelaksowania stanowi także nieocenioną umiejętność zarówno w trakcie trwania ciąży, jak i w czasie samego porodu. Wszystko to potwierdza pozytywny wpływ masażu zarówno na dolegliwości przyszłej mamy, ale także pozwala na roztoczenie opieki nad nienarodzonym dzieckiem, przyzwyczajając je do fenomenu, jakim jest ludzki dotyk.

Wpływ masażu na organizm kobiety ciężarnej

• zmniejszenie poziomu stresu

• ulga w bólu

• wzmocnienie głównych grup mięśniowych, złagodzenie skurczów mięśniowych, poprawa stanu mięśni, więzadeł, ścięgien

• przyspieszenie oczyszczania organizmu oraz poprawa metabolizmu

• wzmocnienie układu odpornościowego

• zwiększenie przepływu krwi i limfy

• polepszenie pracy serca, obniżenie ciśnienia skurczowego krwi tętniczej, polepszenie odpływu żylnego

• zmniejszenie obrzęków

• poprawa oddychania skórnego, polepszenie czynności gruczołów potowych i łojowych

• wzmocnienie powłok brzusznych, ustabilizowanie kręgosłupa

• poprawa sprężystości skóry, zapobieganie rozstępom

• zwiększenie wydajności układu oddechowego i w sposób pośredni układu pokarmowego

• przyspieszenie powrotu do sylwetki sprzed ciąży, modelowanie ciała

• zwiększenie świadomości czucia ciała – niezbędnego w czasie porodu

• skrócenie czasu porodu i uczynienie go mniej bolesnym

• poprawa umiejętności relaksowania się i rozluźniania

• pogłębienie więzi między matką a dzieckiem

• poprawa samopoczucia, uspokajanie, dodanie sił witalnych

Przeciwskazania do masażu Podstawą prawidłowego stosowania masażu u kobiet w ciąży jest dobra współpraca fizjoterapeuty z lekarzem ginekologiem. Umożliwia ona skonsultowanie wszelkich schorzeń i określenie ewentualnych przeciwwskazań do przeprowadzenia zabiegu masażu.
Każdy zabieg fizjoterapeuta powinien poprzedzić dokładnym badaniem podmiotowym oraz przeprowadzeniem wnikliwego wywiadu. Zarówno w trakcie zabiegu, jak i po nim powinien także zapytać o samopoczucie pacjentki. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek wątpliwości oraz niepokojących sygnałów fizjoterapeuta bezwzględnie powinien skonsultować się z lekarzem ginekologiem. Szczególnie ważne jest unikanie masażu podczas 2 pierwszych miesięcy ciąży, w trakcie których dochodzi do tworzenia się łożyska i organogenezy. Ponadto w tym czasie kobieta jest narażona na występowanie uporczywych wymiotów, które mogą utrudniać dotychczasową aktywność, a także uniemożliwić wykonanie masażu.

Przeciwwskazania do masażu

• pierwsze 2 miesiące ciąży

• 9. miesiąc ciąży

• cukrzyca

• choroby układu sercowo-naczyniowego,

• niedokrwistość

• skaza krwotoczna naczyniowa i pochodzenia płytkowego

• skaza krwotoczna osoczowa

• białaczka

• zapalenie trzustki

• kłębuszkowe i odmiedniczkowe zapalenie nerek, ostra niewydolność nerek, kolka nerkowa (oraz do 4 tygodni po), wady wrodzone nerek

• gestozy

• stan przedrzucawkowy i rzucawka

• nadczynność i niedoczynność gruczołu tarczowego

• nadczynność i niedoczynność gruczołów przytarczycznych

• dysfunkcja narządów moczowo-płciowych

• zaburzenia rozwoju płodu

• wcześniejsze aborcje

• wcześniejsze poronienia

• wcześniejsze przedwczesne porody

• rozwarcie szyjki macicy

• krwawienia lub plamienia w II lub III trymestrze

• ciąża mnoga

• łożysko przodujące

• stosowanie przez matkę używek, takich jak alkohol czy palenie tytoniu, a także jej przebywanie w niekorzystnych warunkach środowiskowych

• zażywanie narkotyków

• niedawne urazy i operacje

Przez wiele lat ciąża uznawana była za jedno z głównych przeciwwskazań do stosowania masażu. Współczesna wiedza medyczna oraz licznie przeprowadzone badania wskazują jednak, że ma on zbawienny wpływ na wszelkie dolegliwości towarzyszące przyszłej mamie. Zwiększone potrzeby ciała, ducha i umysłu są doskonale redukowane poprzez stosowanie delikatnego dotyku fizjoterapeuty, który pozytywnie wpływa na huśtawkę nastrojów oraz na zmienne samopoczucie fizyczne. Korzyści z masażu podczas ciąży są na tyle doceniane, że coraz większa liczba lekarzy poleca swoim pacjentkom masaż jako integralny element opieki medycznej. Warto więc pamiętać, że jest to metoda, która nie tylko przynosi ulgę, ale także wspaniale rozluźnia, pozwalając przyszłej mamie w pełnym zadowoleniu oczekiwać narodzin dziecka.

Fizjoterapia w obrzękach w ciąży W przebiegu ciąży oprócz wielu typowych dolegliwości związanych z jej rozwojem, z którymi musi zmierzyć się przyszła matka, często pojawia się również szereg zaburzeń ze strony układu mięśniowo - szkieletowego oraz limfatycznego. Głównym zadaniem fizjoterapeuty jest zmniejszanie dolegliwości u ciężarnej. Zaletami ćwiczeń są: odciążenie stawów kręgosłupa i kończyn, poprawa wydolności i siły mięśniowej, działanie przeciwbólowe. Praca z pacjentkami w okresie ciąży wiąże się jednak z dość ograniczonymi możliwościami terapeutycznymi, gdyż wiele zabiegów fizykalnych jest w tym okresie przeciwwskazanych. 

Leczenie obrzęku powinno mieć przede wszystkim charakter zachowawczy. Wielu autorów podkreśla, że niezwykle ważne jest, aby terapia przeciwobrzękowa prowadzona była w sposób kompleksowy. Odpowiedzialny za nią jest wykwalifikowany personel medyczny przy czynnym udziale pacjentki. Jest wiele metod fizjoterapeutycznych zmniejszających obrzęki, również limfatyczne. Mają one na celu przede wszystkim odprowadzenie płynu obrzękowego z tkanek. Dzięki stosowanym zabiegom dochodzi do tworzenia krążenia obocznego oraz regeneracji naczyń i węzłów chłonnych, przywrócenia równowagi odpływu chłonki, utrzymania prawidłowych ruchów w stawach oraz siły i napięcia mięśni obrzękniętej kończyny. Cele stosowania fizjoterapii to również zapobieganie czynnościowym następstwom obrzęku oraz zniesienie bólu co istotnie poprawia jakość życia pacjentek. Międzynarodowe Towarzystwo Limfologiczne (International Society Lymphology) jako główną metodę leczenia obrzęku wymienia CDP (Complex Decongestive Therapy), tzn. kompleksową terapię udrażniającą. Obejmuje ona m.in.: manualny drenaż limfatyczny (MDL), ćwiczenia poprawiające odpływ limfy, wielowarstwowe bandażowanie, pielęgnację skóry, a także edukację pacjenta. 

Edukacja pacjentek odgrywa istotną rolę w zapobieganiu i redukcji obrzęku w trakcie ciąży. Przyszłe matki powinny być poinformowane o czynnikach sprzyjających powstawaniu obrzęków: długotrwałym przebywaniu w pozycji siedzącej lub stojącej, ekspozycji na wysokie temperatury. Przeciwwskazane są kąpiele w zbyt gorącej wodzie. Na szczególną uwagę zasługuje wyrobienie odpowiednich nawyków żywieniowych. Pacjentki powinny nosić luźną, nie powodującą ucisku odzież. Wskazane są wygodne buty (należy unikać noszenia butów na wysokich obcasach). W przypadku, gdy jedyną przyczyną powstawania obrzęku kończyn dolnych jest ucisk na żyłę główną dolną, zalecane jest, aby przyszła matka leżała głównie na lewym boku z lekko uniesionymi kończynami dolnymi. 

Manualny drenaż limfatyczny jest rodzajem masażu, którego celem jest przyspieszenie odprowadzania chłonki poprzez aktywację naczyń obocznych i łączących oraz ułatwienie jej przepływu poprzez węzły chłonne. Poprawne wykonanie drenażu wymaga dokładnej znajomości anatomii układu limfatycznego. Prawidłowe wykonanie drenażu ma na celu przesunięcie chłonki w kierunku od obwodu do okolicznych węzłów chłonnych. Częstotliwość i ilość wykonywanych zabiegów uzależniona jest od indywidualnych potrzeb pacjentki. Podczas zabiegu drenowana kończyna powinna być w elewacji, co ułatwia odpływ limfy. Wylicza się zalety stosowania manualnego drenażu limfatycznego w wielu grupach chorych. Ochałek i Gradalski zauważają, że w wyniku tego typu masażu poza znacznym zmniejszeniem obrzęku dochodzi do zmniejszenia napięcia skóry i tkanki podskórnej. Potwierdzają także charakter uspokajający i relaksujący drenażu.

CELLULIT Jedną z najczęściej występujących przypadłości u kobiet ciężarnych jest cellulit, który nazywany jest również „skórką pomarańczową”. Definiuje się go jako stwardnienie włókien tkanki łącznej w okolicach mikrokrążenia oraz tkanki tłuszczowej. Powstaje on w wyniku zaburzeń przepływu krwi oraz chłonki.

Ze względu na podłoże, rozróżnia się podział na cellulit wodny i tłuszczowy oraz na twardy i miękki. Ponadto występują takie postacie zmian, jak: cellulit mieszany, który jest połączeniem twardego i miękkiego, cellulit obrzękowy i rzekomy, który polega na opadaniu skóry i tkanki podskórnej. Po ujęciu skóry w fałd zauważyć można nieznaczne pobruzdowania, oznacza to stopień 0. Powodem powstawania cellulitu w tym stopniu jest utrata przez naczynia włosowate prawidłowej przepuszczalności, co jest przyczyną niedostatecznego przepływu limfy i „opuchnięcia” tkanki tłuszczowej. W stopniu I widoczne są zagłębienia po ujęciu skóry w fałd. Obrzęk skóry jest bardziej nasilony niż we wcześniejszym stadium. W stopniu II występują już zaburzenia w tkance tłuszczowej, tj. liczne grudki i mikroguzki osiągające wielkość około 1 mm. W tym stadium zagłębienia są widoczne również w pozycji stojącej. Stopień III charakteryzuje się guzkami i grudkami o wielkości 2-20 mm, które są widoczne w spoczynku, nierzadko towarzyszy im ból. Predyspozycje do cellulitu, nazywanego w nomenklaturze medycznej także lipodystrofią, mogą być uwarunkowane genetycznie. Ponadto wpływ na powstawanie negatywnych zmian ma również: płeć, rasa, poziom hormonów (estrogen, prolaktyna, insulina), choroby współistniejące, zaburzenia emocjonalne, a także czynniki żywieniowe i styl życia. Powstawaniu cellulitu w okresie ciąży sprzyja zatrzymywanie wody w organizmie, a także przerost komórek tłuszczowych, które uciskają naczynia włosowate, zaburzając ich krążenie. Konsekwencją powstawania patologicznych procesów jest niewystarczające dotlenienie tkanek, a także upośledzenie sprawności w usuwaniu toksyn. Do przyczyn powstawania cellulitu należy zaliczyć również czynniki współtowarzyszące, takie jak: dieta z dużą ilością tłuszczów, soli oraz cukrów prostych, używki, nieodpowiednie obuwie, zbyt dopasowane ubrania, siedzący tryb życia, a także brak aktywności fizycznej. Cellulit najczęściej zauważalny jest na brzuchu, udach, pośladkach i biodrach. W walce z tym schorzeniem dobre wyniki może przynieść stosowanie odpowiednich kremów dla kobiet w ciąży, których głównym celem jest usunięcie zbędnych produktów przemiany materii z komórek skóry. Również kosmetyki zawierające torf, o właściwościach wygładzających i ujędrniających, mogą poprawić kondycję skóry. Specjalistyczny masaż antycellulitowy również wpływa pozytywnie na poprawę pracy układu krążenia i aktywację układu limfatycznego. 

ROZSTĘPY Rozstępy stanowią widoczne gołym okiem zmiany skórne powstałe w wyniku zbyt intensywnego rozciągania się skóry, a także w wyniku zmian hormonalnych. Wrzecionowate pasma, będące odmianą blizn, dotyczą ponad połowy ciężarnych kobiet. Włókna kolagenowe i elastynowe powinny nadawać skórze sprężystości, elastyczności i jędrności, jednak znaczne spowolnienie metabolizmu fibroblastów opóźnia ich syntezę, a zmiany hormonalne, takie jak wzrost poziomu estrogenów oraz zwiększenie stężenia kortyzolu wydzielanego przez nadnercza, sprawiają, że ich struktura jest nieodpowiednia, a wytrzymałość mechaniczna spada. 

ŻYLAKI KOŃCZYN DOLNYCH Krążenie żylne w kończynach dolnych jest możliwe za pośrednictwem dwóch głównych układów: głębokiego i powierzchniowego. Żylaki kończyn dolnych dotyczą powierzchniowego przedziału, ograniczonego od dołu przez powięź mięśniową, a od góry przez skórę. Powstawanie żylaków spowodowane jest zmianami w budowie ściany naczyń żylnych. Powodują one poszerzanie się żył, co doprowadza do niewydolności zastawek żylnych. Niewydolność zastawek prowadzi do cofania się krwi żylnej, do tzw. refluksu. Wstanie fizjologicznym zastawki zamykają się w ciągu 0,1 s. W warunkach patofizjologicznych do zamknięcia zastawek dochodzi w czasie dłuższym niż 0,5 s. Tym samym dochodzi do zasysania krwi w kierunku odsercowym oraz odcinkowej niewydolności położonego wyżej pnia żylnego. Zamknięcie światła żyły jest kolejną przyczyną zaburzeń przepływu krwi. Do objawów przewlekłych zaburzeń żylnych należą: nasilające się uczucie ciężkości nóg, występujące szczególnie pod koniec dnia, bóle oraz skurcze łydek występujące szczególnie w nocy. Bezpośrednią przyczyną pojawiania się żylaków kończyn dolnych u kobiet ciężarnych jest zwiększająca się masa ciała oraz brak ruchu. Zwykle pojawiają się w drugim lub trzecim trymestrze, szczególnie u kobiet posiadających kruche naczynia krwionośne. W sytuacji, gdy kobieta przyjmuje długotrwałą pozycję stojącą lub siedzącą, dochodzi do powstawania zaburzonego procesu przedostania się krwi żylnej do serca. Jeśli krew zbyt długo zalega w naczyniu, dochodzi do stałego naporu i rozciągania naczyń poprzez znacznie podwyższone ciśnienie krwi spowodowane zastojem. Najczęściej patologiczne zmiany powstają pod koniec ciąży przy ucisku powiększającej się macicy. Dodatkowym aspektem sprzyjającym powstawaniu żylaków w trakcie ciąży są predyspozycje genetyczne, wcześniejsze problemy z żylakami, ciąże mnogie oraz mało aktywny tryb życia. Kobietom ciężarnym zaleca się stosowanie kremów i żeli zawierających wyciąg z kasztanowca, którego celem jest zwiększenie napięcia ścian naczyń krwionośnych, łagodzenie obrzęków nóg i działanie przeciwzapalne. Aby zapobiec powstawaniu żylaków, zaleca się aktywność fizyczną, zbilansowaną dietę i wygodną odzież. W skutecznej walce z żylakami pomagają kompresyjne podkolanówki, pończochy i rajstopy, które działają uciskowo na kończyny dolne. Ważne jest, aby zakładać je z rana, kiedy nogi są wypoczęte. Ponadto kobiety w ciąży ze skłonnością do żylaków powinny pamiętać, aby ograniczyć spożywanie soli, ponieważ zatrzymuje ona wodę w organizmie.

Wyróżnić można dwa stadia powstawania rozstępów:

 • Pierwsze stadium jest fazą zapalną, w której zmiany są czerwone lub różowe. Właśnie w tej fazie stosowanie odpowiednich preparatów kosmetycznych oraz wykonywanie specjalistycznych zabiegów przynosi najlepsze efekty w redukcji zmian. 

• Kolejną fazą jest tworzenie się tzw. blizny zanikowej, w której rozstępy ulegają zbieleniu oraz zmniejszeniu. W tej fazie ich redukcja jest możliwa tylko bardziej inwazyjnymi metodami. 

Walka z rozstępami nie należy do łatwych. Jak dotąd, nie wynaleziono metody, która pozwoliłaby na całkowite usunięcie rozstępów, szczególnie, jeśli dotyczą drugiej fazy, dlatego najważniejsze jest zwiększanie elastyczności skóry poprzez nawilżanie i natłuszczanie już w pierwszych tygodniach ciąży. Aktualnie na rynku dostępne są preparaty przeciw rozstępom, które zawierają bezpieczne składniki dla kobiet ciężarnych. 

PIELĘGNACJA CIAŁA W CZASIE CIĄŻY Już od samego początku ciąży istotne jest prawidłowe natłuszczanie całego ciała. Połączenie natłuszczania z delikatnym peelingiem odświeża i poprawia koloryt skóry poprzez usunięcie zrogowaciałego naskórka. Ważna jest również pielęgnacja biustu, który w trakcie ciąży bardziej niż zwykle potrzebuje uwagi, będąc narażonym na wiotczenie i powstawanie rozstępów. Skórę w tej okolicy można pielęgnować poprzez delikatny masaż szorstką myjką lub ręcznikiem oraz stosowanie balsamów do pielęgnacji biustu. Należy pamiętać, aby w przypadku wystąpienia zaburzeń krążenia, żylaków czy obrzęków kończyn dolnych, dostosować odpowiednią temperaturę kąpieli. Korzystny wpływ będzie miało spryskanie ciała chłodnym strumieniem wody pod koniec kąpieli. Aby przynieść ulgę obolałym nogom i zmniejszyć skłonność do obrzęków, warto skorzystać z zabiegów drenujących. Zalecane są również zabiegi nawilżająco-ujędrniające z wykorzystaniem bezpiecznych kosmetyków dla kobiet w ciąży, do których zalicza się głównie preparaty z witaminą C, minerały, lanolinę, olej arganowy, olej ze słodkich migdałów, olej z pestek malin. Ważne, aby kosmetyki nie zawierały alkoholu, retinolu czy innych silnie działających składników. Ponadto zaleca się również stosowanie zabiegów regenerujących. Godnym polecenia zabiegiem jest masaż klasyczny twarzy przy użyciu ciepłego olejku, który ma na celu poprawienie ukrwienia oraz ochronę przed tworzeniem się opuchlizny. Dodatkowo można połączyć go z maskami nawilżającymi na twarz lub ampułkami, które posiadają w składzie kwas hialuronowy. Manicure i pedicure poprawiają stan płytki paznokciowej, zapewniają nawilżenie i odżywienie. Rozciągająca się delikatna skóra okolic biustu narażona jest na rozstępy oraz wiotczenie. Jako pielęgnację tej okolicy zaproponować można peeling oraz masaż, które poprawią ukrwienie i napięcie skóry poprzez uelastycznienie, nawilżenie i regenerację skóry. Na zakończenie zabiegu warto nałożyć krem bądź maskę zawierającą składniki aktywne z witaminą z grupy B, bądź nawilżające jak alantoina czy kwas hialuronowy. Niezwykle istotne jest, aby kosmetolog, wykonując zabieg, omijał okolice brodawek sutkowych, aby nie pobudzić oksytocyny, która jest odpowiedzialna za skurcze macicy. Okolice brzucha należy potraktować ze szczególną ostrożnością. Podczas pielęgnacji tej okolicy ciała należy unikać wszelkich silnie działających masek, peelingów i innych kosmetyków. Wiele kobiet ciężarnych skarży się na pojawiające się na twarzy naczynka oraz suchość skóry. Na te zmiany polecane są nawilżające preparaty z kwasem hialuronowym, maseczki i kremy uszczelniające naczynka z linii dla kobiet ciężarnych. Na zmęczone, opuchnięte i obolałe stopy najlepszym zabiegiem będą naprzemiennie kąpiele stóp (ciepło-zimno), które przy połączeniu z odpowiednio dobraną mieszanką olejków będą działały kojąco, zniwelują opuchliznę oraz poprawią przepływ krwi i chłonki. Ponieważ ciało kobiety ciężarnej wymaga odpowiedniej pielęgnacji, decydując się na zabiegi pielęgnacyjne w gabinecie kosmetycznym, powinna ona wybrać ten, który oferuje bezpieczne usługi i zatrudnia odpowiednio przeszkolony personel. Panujący trend utrzymania ciała w dobrej formie zarówno w trakcie ciąży, jak i po sprawia, że kobiety w ciąży coraz częściej decydują się na skorzystanie z usług kosmetyczki. Równie modne stało się korzystanie z salonów spa, które w swojej ofercie posiadają szeroką gamę zabiegów dla kobiet ciężarnych. Obecnie w Polsce znajduje się kilkadziesiąt ośrodków spa, które oferują kilkudniowe programy pielęgnacyjne mające na celu poprawę kondycji fizycznej, zapobiegające powstawaniu cellulitu i rozstępów oraz likwidację bólu kręgosłupa. Aktywność fizyczna w wodzie na basenie pozwala zmniejszyć bóle kręgosłupa oraz ryzyko powstawania rozstępów i żylaków.

ZABIEGI NIEWSKAZANE Podczas wykonywania zabiegów u kobiet ciężarnych należy szczególną uwagę zwrócić na składniki aktywne zawarte w wykorzystywanych kosmetykach. Stosowanie kremów, ampułek czy masek z zakazanymi substancjami dla kobiet spodziewających się potomstwa mogą wpłynąć niekorzystnie na rozwijający się płód. Niewskazane są takie składniki aktywne, jak: witamina A i jej pochodne, tetracykliny, kwas salicylowy, triklosan, olejek bergamotowy, olejek rozmarynowy, duże stężenie kwasów owocowych oraz duże stężenia fluorów. Niewskazane jest także zbyt duże stężenie barwników i ziół. Kobieta ciężarna nie powinna korzystać z zabiegów z użyciem prądów (np. laser lub endermologia) czy fal radiowych. Nie zaleca się również depilacji z ciepłym woskiem, który może powodować zaburzenia krążenia, zabiegów silnie rozgrzewających, które mogą prowadzić do przedwczesnych skurczów macicy promieniowania ultrafioletowego powodującego rozkład kwasu foliowego i zabiegów depigmentujących, które mogą powodować wady rozwojowe płodu.

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA Liczne badania naukowe potwierdziły, że odpowiednio dostosowana aktywność ruchowa ma bardzo korzystny wpływ zarówno na procesy fizjologiczne, metaboliczne, jak i na stan psychiczny kobiet ciężarnych. Ograniczona ilość ruchu może doprowadzić do rozwoju nadwagi oraz otyłości, a tym samym zwiększyć ryzyko pojawienia się niekorzystnych zmian w wyglądzie ciała kobiety. Bardzo ważnym czynnikiem mobilizującym ciężarne do podjęcia aktywności fizycznej jest jej pozytywny wpływ na zachowanie jędrności ciała, a także wsparcie przy redukcji obrzęków kończyn oraz chęć zmniejszenia występowania zaparć. W okresie ciąży szczególnie polecane są ćwiczenia ogólnokondycyjne, gimnastyka z piłką, joga dla kobiet ciężarnych, pilates dla kobiet w ciąży, ćwiczenia w wodzie, ćwiczenia relaksacyjne oraz nordic walking. Ważne jest, aby zajęcia odbywały się pod nadzorem wykwalifikowanego instruktora lub fizjoterapeuty, który w przypadku wystąpienia dyskomfortu odpowiednio wprowadzi zmiany w wykonywanym ćwiczeniu. Bezwzględnie wyklucza się wszelkie ćwiczenia fitness, aerobik, biegi oraz sporty dynamiczne, a także sztuki walki, które mogą wpłynąć niekorzystnie na rozwijający się w łonie matki płód. 

DIETA KOBIETY W CIĄŻY Odpowiednia dieta kobiety ciężarnej jest równie ważna, co aktywność, ponieważ w istotny sposób wpływa na wygląd i zdrowie zarówno matki, jak i dziecka. Prawidłowo zbilansowana dieta powinna składać się z posiłków o odpowiedniej wartości energetycznej (w Itrymestrze podaż nie wzrasta, w II trymestrze podaż energii wrasta o około 360 kcal, w III trymestrze dieta powinna wzrosnąć o około 475 kcal), a także z niezbędnych składników odżywczych, do których zalicza się białka, węglowodany, tłuszcze, składniki mineralne oraz witaminy w odpowiednich proporcjach. Publikacje naukowe donoszą, że wiedza pacjentek na temat różnorodności posiłków oraz ilości spożywanych pokarmów w czasie ciąży jest niewystarczająca. Znaczny procent ciężarnych nie stosuje również zasad racjonalnego żywienia, spożywa nadmierną ilość słodyczy, soli, tłustych potraw, posiłków typu fast food, jednocześnie eliminując warzywa, owoce oraz błonnik. Konsekwencją takiego działania jest nadmierny przyrost masy ciała, pojawienie się rozstępów i cellulitu, a także obrzęków. Zaleca się spożywanie 5 posiłków dziennie w regularnych godzinach oraz odpowiednie nawadnianie organizmu. Z diety kobiety ciężarnej należy wyeliminować potrawy tłuste oraz smażone na głębokim oleju. Bezpieczny sposób przyrządzania potraw to gotowanie, grillowanie oraz duszenie. Z diety należy również wykluczyć spożywanie surowych i wędzonych ryb, serów pleśniowych, surowych jaj, surowego mięsa, ostrych przypraw, tłuszczów utwardzonych, dużych ilości kofeiny, alkoholu oraz zaniechać palenia papierosów i innych używek.

Kobiety w ciąży powinny w większym stopniu wdrażać elementy zdrowego stylu życia. Jednym z nich jest regularna aktywność fizyczna. Często pacjentki są sceptycznie nastawione do wykonywania ćwiczeń, ponieważ kojarzą się im z nadmierną intensywnością, a tym samym ze zmęczeniem. Jednak już zwykły spacer czy gimnastyka poranna sprawiają, że uaktywnia się układ mięśniowo-szkieletowy. Ćwiczenia w czasie ciąży zwiększają zakres ruchomości w stawach, usprawniają funkcjonowanie układu krążenia, uelastyczniają aparat czynny ruchu oraz zmniejszają przykre dolegliwości fizyczne towarzyszące ciąży.

Ciążę dzieli się na trzy trymestry, a każdy z nich wymaga innego planu treningowego. 

Pierwszy trymestr jest szczególnie niebezpieczny dla płodu, ponieważ wtedy najczęściej występują samoistne poronienia. Oprócz tego początek ciąży to czas dynamicznych przemian w ciele kobiety, a tym samym negatywnego samopoczucia. Z tego powodu rehabilitacja powinna opierać się na naprzemiennym napinaniu i rozluźnianiu głównych grup mięśniowych oraz nauce przyjmowania prawidłowej postawy ciała w życiu codziennym. Wiąże się to z utrzymaniem prostych pleców i właściwego zgięcia bioder i kolan podczas wykonywania skłonów i przysiadów (Miller, Hanretty, 2000). W miarę poprawy samopoczucia ciężarnej należy wprowadzać proste ćwiczenia ogólnokondycyjne, do których zalicza się między innymi zginanie lub/i krążenie stawów promieniowo-nadgarstkowych i skokowych. Ma to na celu poprawę krążenia w kończynach górnych i dolnych. Niewskazane jest w tym czasie wykonywanie intensywnych wysiłków i ćwiczeń wzmacniających mięśnie, gdyż szybka męczliwość może doprowadzić do krwawienia i poronienia (Kwolek, 2003).

 Drugi trymestr charakteryzuje się znaczną poprawą samopoczucia oraz stabilizacją burzliwych przemian w ciele kobiety. Obserwuje się znaczne rozciągnięcie mięśni brzucha i przesunięcie się środka ciężkości ku przodowi. Miednica znajduje się w przodopochyleniu w wyniku zwiększonego napięcia mięśni prostych uda i biodrowo-lędźwiowych w porównaniu do prostowników stawu biodrowego. W tym okresie ciąży wprowadza się ćwiczenia rozciągające mięśnie przykurczone i zwiększające ruchomość w stawach biodrowych i odcinku lędźwiowym kręgosłupa (Kozłowska, 2006). Stopniowo do programu usprawniania wprowadza się ćwiczenia wzmacniające i kształtujące postawę ciała. Praca opiera się głównie na mięśniach posturalnych odpowiedzialnych za stabilizację kręgosłupa i miednicy (Richardson, Hodges, Hades, 2009). Od 22. tygodnia ciąży szczególnie polecane jest uczęszczanie do szkoły rodzenia. Ma ona za zadanie prawidłowe przygotowanie kobiety do porodu. 

Trzeci trymestr ciąży cechuje się ograniczoną wentylacją płuc. W związku z tym duży nacisk kładzie się na ćwiczenia oddechowe poprawiające elastyczność klatki piersiowej. Prawidłowy oddech podczas akcji porodowej pozwoli na zmniejszenie bólu w fazie parcia. Istotne jest również wzmocnienie mięśni dna miednicy, krocza, pośladków i ud. Prostym ćwiczeniem łączącym aktywizację wymienionych partii mięśniowych jest ściskanie małej piłki między udami w różnych pozycjach anatomicznych. Ważnym elementem pomagającym przygotować kobietę do porodu jest zwiększenie ruchomości w stawach biodrowych oraz umiejętność stabilizacji miednicy. W tym celu wykonuje się ruch odwiedzenia bioder w pozycji leżenia tyłem. Natomiast wzmocnienie mięśni brzucha pozwoli kobiecie na silniejsze parcie w czasie porodu. Podczas tego ćwiczenia aktywizacji ulegają również mięśnie stabilizujące odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Wzmocnienie tej grupy mięśniowej pozwoli na zmniejszenie dolegliwości bólowych towarzyszących zaawansowanej ciąży (Torbe, Ćwiek, 2013). Nadmierne przybranie na wadze, problemy z odcinkiem lędźwiowym kręgosłupa oraz brak aktywności fizycznej prowadzą do obrzęków limfatycznych. Spowodowane są one zwężeniem naczyń krwionośnych oraz dróg odprowadzających limfę z okolic miednicy. Najprostszym sposobem na zredukowanie obrzęku jest podłożenie pod stawy skokowe wałka/zwiniętego ręcznika lub kocyka. Umożliwi to odpływ limfy z dystalnych części kończyn dolnych. Natomiast powiększająca się macica wywiera nacisk na żyłę główną dolną zaopatrującą prawą stronę serca w krew. Zablokowanie jej przepływu może doprowadzić do ograniczenia ilości tlenu docierającego do płodu. W celu odciążenia dużych naczyń krwionośnych zaleca się odpoczywanie na lewym boku. Jest wiele form aktywności ruchowej dla kobiet w ciąży, by bezpiecznie mogły przygotować się do narodzin dziecka. Wysiłek podczas porodu porównywalny jest do intensywnego biegu maratończyka podczas wielokilometrowego dystansu. Regularne ćwiczenia pozwalają na szybsze łagodzenie dolegliwości bólowych w czasie trwania ciąży, połogu, a także odzyskanie sprawności po porodzie (Bartelmus, 2013).