Do czynników ryzyka powstania obrzęku limfatycznego możemy zaliczyć:

• Zabiegi operacyjne przebiegające z usunięciem węzłów chłonnych. U 10-40% kobiet po operacji usunięcia piersi wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi rozwija się obrzęk chłonny.
• Radioterapia – naświetlanie może uszkadzać elementy układu chłonnego i prowadzić do rozwoju obrzęku.
• Wyjazdy do krajów azjatyckich – ryzyko zarażenia filariozą. Około 90 milionów ludzi cierpi na obrzęk limfatyczny spowodowany przez tę chorobę.
• Urazy przebiegające z uszkodzeniem naczyń chłonnych.
• Ukąszenia przez owady lub zwierzęta – stwarza ryzyko wystąpienia stanu zapalnego naczyń i węzłów chłonnych.
• Długotrwałe stanie, siedzenie ze spuszczonymi nogami lub utrzymywanie opuszczonego ramienia – nasila istniejący już obrzęk limfatyczny kończyny, utrudniając odpływ chłonki.
• Brak higieny osobistej – sprzyja zakażeniom obrzękniętej kończyny, co nasila zmiany chorobowe.

Badania obrzęku limfatycznego. Obrzęk limfatyczny najczęściej można rozpoznać na podstawie zebranego wywiadu lekarskiego oraz prowadzonego badania fizykalnego. W przypadkach wątpliwych oraz wymagających potwierdzenia można wykonać badania obrazowe układu chłonnego:

• limfoscyntygrafię,
• tomografię komputerową,
• rezonans magnetyczny.

          Limfoscyntygrafia diagnozuje pierwotny i wtórny obrzęk limfatyczny. To metoda wykorzystująca substancję znacznikową – izotop technetu związany z ludzkim białkiem, albuminą. Substancja ta jest wstrzykiwana podskórnie lub śródskórnie między II i III oraz III i IV palcem dłoni lub stopy ( w zależności od tego, która kończyna jest zajęta ). Następnie specjalna kamera ( tzw. gamma-kamera ) rejestruje promieniowanie emitowane przez znacznik i na tej podstawie określa jego przemieszczanie się oraz ewentualną akumulację.

          Pierwszą rejestrację promieniowania wykonuje się zaraz po podaniu znacznika, a drugą po kilku godzinach ( najczęściej dwóch ). W międzyczasie pacjent wykonuje ćwiczenia, które mają spowodować przepływ chłonki ze znacznikiem ( chodzenie, zaciskanie dłoni w pięść ). Analiza sygnałów docierających do gamma-kamery ze znacznika pozwala na stwierdzenie lub wykluczenie patologii w zakresie układu chłonnego. Dla obrzęku limfatycznego charakterystyczne jest opóźnienie transportu znacznika lub jego całkowity brak, akumulacja czynnika w skórze i nieprawidłowe uwidocznienie węzłów chłonnych.

          Limfoscyntygrafia jest złotym standardem w badaniu czynności układu chłonnego. Nie można jej jednak wykonywać w ciąży, w przypadku nadwrażliwości na stosowaną substancję znacznikową oraz jeśli w miejscu wstrzykiwania znacznika do skóry występuje stan zapalny ( co jest dość częstym powikłaniem obrzęku limfatycznego ).

          Tomografia komputerowa ( TK ) – zdjęcie rentgenowskie  w przypadku obrzęku limfatycznego to badanie obrazowe wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie ( przeciwskazane w okresie ciąży ). Pozwala uwidocznić bardzo charakterystyczny dla obrzęku limfatycznego obraz “plastra miodu” w tkance podskórnej oraz pogrubienie skóry. Metoda ta stosowana jest szczególnie w celu wykazania obecności powiększonych węzłów chłonnych, które mogą być podejrzane o pochodzenie nowotworowe.

          Rezonans magnetyczny ( MRI ). Ze względu na to, że rezonans magnetyczny pozwala lepiej zobrazować różnicę między tkankami, umożliwia wykrycie obrzęku limfatycznego jeszcze wtedy, gdy u pacjenta nie ma żadnych objawów klinicznych. Ponadto badanie jest przydatne w odróżnieniu obrzęku od tkanki tłuszczowej, wykrywaniu zmian nowotworowych oraz stwierdzeniu wad rozwojowych naczyń chłonnych.

          Rak limfatyczny i badanie histopatologiczne. Jeżeli podejrzewa się, że obrzęk tkanek może mieć charakter nowotworowy, najlepszym i rozstrzygającym badaniem jest biopsja zmienionej tkanki lub pobranie całego zajętego węzła chłonnego i przeprowadzenie badania histopatologicznego.

          Leczenie obrzęku limfatycznego. Podstawą leczenie obrzęku limfatycznego, będącego następstwem innej choroby ( nowotwór, przewlekła niewydolność żylna ) jest leczenie choroby pierwotnej. Sposoby leczenia obrzęku limfatycznego zależą od stopnia zaawansowania zmian chorobowych. Metody terapeutyczne można podzielić na zachowawcze i operacyjne.

          Leczenie zachowawcze. W początkowym stadium choroby, gdy nie doszło jeszcze do znacznego stwardnienia i pogrubienia skóry, skuteczne może okazać się leczenie zachowawcze. Rozpocząć je może sam pacjent, wprowadzając odpowiednie zmiany w swoim stylu życia:

1. Unikanie długotrwałego stania oraz siedzenia ze spuszczonymi nogami ( w przypadku obrzęku kończyn dolnych ). Taka pozycja sprzyja gromadzeniu limfy pod wpływem siły grawitacji w kończynach dolnych i nasila zmiany obrzękowe. Zaleca się odpoczynek w pozycji siedzącej z nogami uniesionymi lekko do góry. Jeśli obrzęk występuje na kończynie górnej, należy również w miarę możliwości utrzymywać ją w pozycji uniesionej, aby ułatwić odpływ chłonki.
2. Unikanie urazów. Uraz może nasilać uszkodzenie naczyń chłonnych na drodze mechanicznej. Przerwanie ciągłości tkanek w wyniku urazu otwiera również wrota zakażenia, którymi drobnoustroje mogą wniknąć do organizmu. W takich warunkach stan zapalny rozwija się bardzo łatwo, prowadząc do zaostrzenia zmian obrzękowych.
3. Dbałość o higienę skóry. Jest to kolejny istotny czynnik zapobiegania zakażeniom skóry.

          Leczenie zachowawcze – fizjoterapia. Podstawą jest tu tzw. kompleksowa terapia limfatyczna, w której skład wchodzi drenaż limfatyczny, bandażowanie kompresyjne oraz terapia ruchem:

1. Drenaż limfatyczny. Polega na stosowaniu różnych technik masażu, które mają za zadanie ułatwić przepływ chłonki przez uszkodzone lub niedrożne naczynia i doprowadzić do redukcji obrzęku. Drenaż powinien być przeprowadzony przez doświadczonego fizjoterapeutę, gdyż zbyt intensywna terapia w tym zakresie może doprowadzić do uszkodzenia pozostałych zdrowych naczyń chłonnych i spowodować pogorszenie stanu pacjenta.
2. Bandażowanie kompresyjne. Jest to specjalny sposób wywierania ucisku na obrzękniętą kończynę z użyciem bandaży elastycznych, pończoch lub opasek elastycznych. Kompresja powinna być tak zastosowana, aby największy ucisk był wywierany obwodowo i zmniejszał się stopniowo w kierunku dosercowym.
3. Terapia ruchem ( kinezyterapia ). Opiera się na założeniu, że rytmiczny ucisk mięśni na naczynia chłonne, jaki ma miejsce podczas aktywności fizycznej, ułatwia przepływ limfy. Stosowane są różne rodzaje gimnastyki odbarczającej, która ma za zadanie zmniejszenie obrzęków.

          Wymienione zabiegi fizjoterapeutyczne nie mogą być stosowane, jeśli w skórze lub tkance podskórnej występuje ostry stan zapalny, rozpoznano świeżą zakrzepicę żył głębokich, pacjent cierpi na zastoinową niewydolność krążenia lub nowotwór złośliwy. W większości przypadków kompleksowa terapia limfatyczna przynosi dobre efekty. Po zmniejszeniu obrzęku można zastąpić intensywne zabiegi stosowaniem opasek lub pończoch uciskowych w ciągu dnia, indywidualnie dobranych do stanu kończyny. W niektórych przypadkach zaleca się także bandażowanie kończyny na noc bandażem elastycznym. Jeśli pacjent cierpi równocześnie na zaawansowaną chorobę niedokrwienną kończyn, stosowanie trwałego ucisku jest przeciwwskazane.

          Leczenie operacyjne. Jeśli metody leczenia zachowawczego są nieskuteczne, rozwiązaniem może być leczenie operacyjne. Wskazaniem do takiej inwazyjnej terapii może być:

• masywny obrzęk okolicy narządów płciowych, utrudniający oddawanie moczu,
• obrzęk okolicy głowy utrudniający widzenie,
• obrzęk kończyny w znaczący sposób zaburzający jej funkcję.

          Zabieg operacyjny może obejmować usunięcie nadmiaru patologicznie zmienionej skóry i tkanki podskórnej. Obarczony jest jednak dużym ryzykiem martwicy skóry, a u części chorych po kilku latach występuje nawrót choroby. Możliwe jest też zespolenie naczyń chłonnych ze sobą lub z naczyniami żylnymi metodami mikrochirurgicznymi; na wczesnym etapie choroby zabieg przynosi dobre efekty, jednak dostępność do tej metody leczniczej jest niewielka.

          Leczenie farmakologiczne stosuje się właściwie jedynie w przypadku powikłań obrzęku w postaci stanu zapalnego. Polega na doustnym podawaniu antybiotyków aż do ustąpienia zaczerwienienia skóry, najczęściej przez 10-14 dni. W ciężkich zakażeniach można podawać antybiotyki drogą dożylną.

          Terapia psychologiczna. Ważnym aspektem terapii jest pomoc psychologiczna. Przewlekły charakter obrzęku, częste nawroty choroby i wynikające z niej ograniczenia funkcjonowania osobistego i społecznego mogą stać się źródłem zaburzeń depresyjnych o różnym stopniu nasilenia. Udzielanie profesjonalnego wsparcia może pomóc zaadoptować się do swojej choroby i wynikających z niej ograniczeń.

          Systematyczne stosowanie terapii limfatycznej w większości przypadków prowadzi do redukcji objętości kończyny oraz zmniejszenia dolegliwości, jednak szanse na długotrwały powrót pełnej sprawności są niewielkie. W przypadku obrzęku limfatycznego będącego następstwem innej choroby ( np. nowotworu ), rokowanie co do przeżycia zależy od przebiegu tej choroby.

          Profilaktyka obrzęku limfatycznego. Nie wszystkim przypadkom obrzęku chłonnego można zapobiec. Nie mamy wpływu na pojawienie się różnych postaci obrzęku wrodzonego. Trudno też uniknąć obrzęków powstających w następstwie zabiegów operacyjnych ( np. usunięcie węzłów chłonnych ), gdyż ich przeprowadzenie jest często jedyną metodą leczenia chorób zagrażających życiu pacjenta ( nowotwory ). Profilaktyka obrzęków limfatycznych obejmuje także ogólne zalecenia, jak unikanie zakażeń i urazów, gdyż mogą one doprowadzić do uszkodzenia układu chłonnego. Trudno jednak wskazać tu jakieś konkretne działania.

           Nieco więcej uwagi należy poświęcić zapobieganiu obrzękom limfatycznym wywołanym filariozą. Ponieważ larwy nicieni, odpowiedzialne za wywołanie choroby są przenoszone przez komary, profilaktyka filariozy i związanego z nią obrzęku polega na stosowaniu środków ochrony przeciw komarom, o których należy pamiętać, podróżując w rejony tropiku:

• noszenie odzieży z długim rękawem i długimi nogawkami po zmroku,
• spanie w zamkniętych pomieszczeniach na wyższych kondygnacjach, najlepiej klimatyzowanych,
• używanie szczelnej moskitiery nasączonej permetryną ( środek odstraszający owady ),
• stosowanie środków odstraszających komary na odzież i odsłoniętą skórę.

W niektórych przypadkach wskazane może być profilaktyczne przyjmowanie leków przeciwpasożytbniczych – dietylokarbamazyny lub iwermektyny.

          Obrzęk limfatyczny z reguły charakteryzuje się przewlekłym przebiegiem. Nasilenie dolegliwości można zmniejszyć metodami fizjoterapii i kompresjoterapii. Wymaga to jednak od pacjenta dużo zaangażowania w postaci regularnego poddawania się masażom oraz uprawiania gimnastyki odbarczającej. Efekty terapii można monitorować samodzielnie poprzez dokonywanie pomiaru obwodu zmienionej chorobowo kończyny, zawsze w tym samym miejscu.

          Obrzęk limfatyczny – życie z chorobą. O ile obrzęk nie jest wywołany nowotworami, nie wpływa na długość życia pacjenta, może jednak poważnie upośledzić jego funkcjonowanie, zarówno poprzez ograniczenie sprawności ruchowej, jak i w wyniku niekorzystnego oddziaływania na psychikę. Zmiany w wyglądzie zewnętrznym oraz ograniczenie sprawności fizycznej mogą dla wielu pacjentów stanowić poważny problem, utrudniający akceptację choroby oraz zaburzający funkcjonowanie społeczne. Pacjenci powinni mieć zapewnione wsparcie psychologiczne; korzystne też mogą być grupy wsparcia.

          Jeśli osoba, u której pojawił się obrzęk limfatyczny, musi zostać poddana operacji z innego powodu, obrzęk nie jest przeciwwskazaniem do przeprowadzenia zabiegu. Nie wpływa on na gojenie ran pooperacyjnych, natomiast zwiększa ryzyko wystąpienia zakażenia w czasie operacji. Postępowaniem, które staje się codziennością osób dotkniętych obrzękiem limfatycznym jest kompresjoterapia. Polega ona na noszeniu w ciągu dnia odpowiednio dopasowanych do objętości kończyny pończoch lub rękawów uciskowych oraz bandażowaniu kończyny na noc.