Streszczenie 

Otyłość i dolegliwości bólowe kręgosłupa należą do grupy chorób cywilizacyjnych, które dotykają coraz większą liczbę społeczeństwa, dorosłych jak i dzieci. Światowa Organizacja Zdrowia nazwała otyłość epidemią, zapewne nie tylko dlatego, że dotyczy dużej części społeczeństwa, ale jest również czynnikiem etiologicznym wielu chorób metabolicznych, nowotworowych i chorób układu mięśniowo szkieletowego, zwłaszcza kręgosłupa. 

Z przeprowadzonych badań wynika, że 60-80% populacji w krajach rozwiniętych doświadcza z różną częstotliwością i w różnych okresach życia bólów kręgosłupa. Problemy z kręgosłupem występują u 80% osób z nadwagą. Znaczna otyłość może prowadzić do skrzywienia kręgosłupa, nadmiernego przeciążenia stawów, uszkodzenia krążka międzykręgowego, zbytniego rozciągania bądź przykurczy mięśni. Wykonywane w nieprawidłowy sposób czynności dnia codziennego w rezultacie doprowadzają do uszkodzeń i bólu kręgosłupa. 

 

Próba zdefiniowania otyłości 

Otyłość jest chorobą przewlekłą, cechuje się nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka , która powstaje w wyniku zaburzenia bilansu energetycznego. Dodatni bilans energetyczny powstaje wówczas, gdy ilość energii dostarczonej z pożywieniem, przewyższa jej zużycie. Jeśli dodatni bilans energetyczny wynosi100 kcal dziennie, spowoduje on przyrost masy ciała o 5kg w ciągu roku. Zmniejszenie dodatniego bilansu energetycznego równa się ograniczeniu przyrostu tkanki tłuszczowej. 

Kolejnym parametrem oceny otyłości jest wskaźnik BMI, który jeśli jest równy 30 i powyżej oznacza na otyłość. BMI (body mass index) jest to wskaźnik masy ciała za pomocą, którego określamy stopień otyłości, który jest obliczany przez podzielenie masy ciała wyrażonej w kilogramach przez podniesiony do kwadratu wzrost wyrażony w metrach. Inne warianty rozpoznania otyłości: Wskaźnik WHR stosunek obwodu pasa do obwodu bioder, obwód pasa należy podzielić przez obwód bioder w centymetrach, wynik powyżej 0,9 dla mężczyzn i 0,8 dla kobiet może sugerować otyłość brzuszną. Obwód talii większy niż 88cm w przypadku kobiet lub 102cm w przypadku mężczyzn to otyłość brzuszna. Obecnie szacuje się, że w Polsce otyłość dotyczy około 20% populacji, a nadwaga występuje u 45% mężczyzn i 35% kobiet.

 

Czynniki etiologiczne otyłości 

Główną przyczyną otyłości jest niewłaściwy sposób odżywiania się, prowadzący do zachwiania równowagi pomiędzy energią pobieraną z pożywienia, a energią wydatkowaną. Ogromną rolę w etiologii otyłości przepisuje się czynnikom genetycznym, neurohormonalnym, środowiskowym i psychologicznym. 

Rodzaje otyłości:

Ocena wyniku BMI:  

- BMI poniżej 18,5 oznacza niedowagę  

- BMI od 18,6 do 24,9 waga w normie  

- BMI od 25 do 29,9 wskazuje na nadwagę  

- BMI 30 i powyżej oznacza otyłość 

 

Podział otyłości ze względu na wartość BMI:  

Stopień I od 30 do 34,9kg/m2  

Stopień II od 35 do 39,9kg/m2  

Stopień III od 40kg/m2 10 

 

Powikłania otyłości 

U osób otyłych dwukrotnie większe jest ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Częściej występują nowotwory złośliwe macicy, sutka, pęcherzyka żółciowego, jelita grubego, prostaty i jajnika. Występują zaburzenia oddychania, żylaki kończyn dolnych-występują gorsze warunki odpływu krwi z kończyn dolnych, żyły nadmiernie wypełnione krwią, a w konsekwencji dochodzi do powstawania żylaków. Osoby otyłe są mniej odporne na sytuacje stresowe. 

W związku z nadmiernym obciążeniem ciała dochodzi do stanów zapalnych stawów, do zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa i kończyn dolnych. Otyłość może prowadzić do skrzywienia kręgosłupa i do uszkodzenia krążka międzykręgowego, do zbytniego rozciągania bądź przykurczy mięśni.

 

Leczenie otyłości 

Wskazane jest kojarzenie leczenia dietetycznego z wysiłkiem fizycznym. Aktywność fizyczna ułatwia utratę energii, wyrównuje współistniejące zaburzenia metaboliczne, obniża wydzielanie insuliny, zapobiega obniżaniu podstawowej przemiany materii po odchudzeniu oraz efektowi YO-YO.

W leczeniu nadmiaru tkanki tłuszczowej zaleca się wysiłki względnie małe np. 2 godz. marszu ale regularnie powtarzanych przez długi okres. Początkowe ćwiczenia powinny być prowadzone bez nadmiernego obciążenia kolan, bioder i kręgosłupa (basen). Intensywność ćwiczeń powinna być stopniowo zwiększana, należy uwzględnić wydolność krążeniowo-oddechową i sprawność ruchową odchudzającej się osoby. 

Ważnym elementem w leczeniu otyłości jest psychoterapia, obowiązuje zasada indywidualnego podejścia do każdego pacjenta. 

Farmakologiczne leczenie otyłości powinno być stosowane u pacjentów, u których próby leczenia samą dietą i wysiłkiem fizycznym zakończyły się niepowodzeniem. Leczenie farmakologiczne należy rozpocząć, gdy BMI jest wyższe niż 30 lub BMI jest niższe, ale współistnieją choroby związane otyłością. Po wnikliwej selekcji pacjentów i pod nadzorem lekarskim, jako uzupełnienie terapii opartej na diecie i poprawie stylu życia.

Najczęściej stosowane metody chirurgicznego leczenia otyłości: 

- założenie silikonowej przewiązki na żołądek 

- pionowe przeszycie żołądka 

- ominięcie żołądkowo-jelitowe 

- ominięcie żółciowo-trzustkowe 

 

Anatomia i fizjologia kręgosłupa i rdzenia kręgowego 

Kręgosłup to kolumna stanowiąca podporę ciała ludzkiego, stanowi wyjątkowo przekonywujący przykład powiązań pomiędzy budową a czynnością. Składa się z kości, zwanych kręgami, które łącząc się z sobą tworzą elastyczny słup będący osią tułowia. Kręgi rozdzielone są między sobą krążkami międzykręgowymi, umożliwiają ruchomość kręgosłupa w wielu płaszczyznach. Krążek międzykręgowy zbudowany jest z części zewnętrznej tj. pierścienia włóknistego, oraz części wewnętrznej tj. jądra miażdżystego. 

Całość stabilizowana jest więzadłami kręgosłupa. Wszystkie elementy ułożone są pod różnymi kątami tworząc naturalne boczne krzywizny:  

lordozę szyjną  

kifozę piersiową  

lordozę lędźwiową 

Stanowi to amortyzację, która nie byłaby możliwa w przypadku konstrukcji o budowie prostej. Wypadkowa krzywizna pokrywa się z pionem, dzięki czemu człowiek może przybrać prostą sylwetkę.  

Funkcje kręgosłupa: 

Lokalizacja oraz budowa kręgosłupa, pozwala mu pełnić istotne funkcje dla naszego organizmu: 

- Ochrona rdzenia kręgowego 

- Podpora dla całego ciała 

- Stanowi narząd ruchu 

Funkcje rdzenia kręgowego: 

- przesyłanie bodźców do mięśni 

- przewodzenie impulsów z i do mózgu 

- unerwienie skóry, mięśni, gruczołów, układu naczyniowego 

- znajdują się w nim ośrodki odruchów bezwarunkowych. 

Najważniejsze ośrodki rdzenia kręgowego (ośrodki ruchowe kończyn i tułowia): 

- ośrodek ruchów przepony, tj. zespół komórek, od których odchodzą włókna nerwu przeponowego, leży na wysokości III – IV segmentu szyjnego. 

- ośrodki ruchowe kończyn górnych mieszczą się w V – VIII segmentach szyjnych i pierwszym segmencie piersiowym. 

- w części piersiowej rdzenia kręgowego leżą ośrodki mięśni klatki piersiowej, grzbietu i brzucha. 

- w zgrubieniu lędźwiowym leżą ośrodki ruchowe kończyn dolnych.

 

Przegląd najczęstszych schorzeń kręgosłupa 

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa -polega na przedwczesnym zużyciu i zwyrodnieniu tkanek tworzących staw. Zmiany zwyrodnieniowe mogą dotyczyć krążka międzykręgowego, trzonów kręgowych, stawów międzykręgowych. 

Etiopatogeneza: Zasadniczą przyczyną jest postępująca zmiana trybu życia, zmniejszenie aktywności ruchowej, fizycznej, ułatwienie warunków życia na skutek rozwoju postępu technicznego. Do rozwoju zmian predysponują również wady wrodzone kręgosłupa, nieprawidłowe wykształcenie lub wrodzony zrost kręgów, urazy kręgosłupa i ostre lub przewlekłe przeciążenia. 

Dyskopatia – wypadnięcie jądra galaretowatego dysku międzykręgowego jest najcięższym zaburzeniem ruchomości jednostki ruchowej. Jądro przedziera się przez pęknięty lub rozerwany pierścień włóknisty na zewnątrz i może uciskać korzeń nerwowy, a czasami nawet rdzeń kręgowy. Na wypadnięcie dysku międzykręgowego narażony jest najbardziej odcinek lędźwiowy i szyjny. 

Dyskopatia zaburza także równowagę statyczną całej jednostki ruchowej kręgosłupa, a w konsekwencji doprowadza równolegle do małego uszkodzenia międzykręgowego.  

Rwa kulszowa- ból rozchodzący się tylko wzdłuż nerwu kulszowego, bez żadnych innych dolegliwości, może stanowić pierwszy sygnał uszkodzenia krążka międzykręgowego. Podobnie i w tym przypadku rodzaj nasileń i zakres dolegliwości mogą się znacznie różnić.  

Choroba przeciążeniowa z zespołem bólowym – nierównowaga napięć mięśniowych, jest to przenoszenie napięć psychicznych na kręgosłup zachodzi poprzez układ mięśniowy. Przeciążenia z tym związane są przekazywane na części kostne kręgów i krążki międzykręgowe. Może dochodzić do wzmożonego napięcia mięśni (spastyczność i sztywność) albo do obniżonego napięcia mięśni (np. w uszkodzeniu móżdżku) na ból kręgosłupa w każdym jego odcinku. 

 

Sposoby leczenia i zapobiegania bólom kręgosłupa 

Najważniejsze jest aby leczenie kompleksowo obejmowało: 

- Leczenie nie farmakologiczne (odpowiedni tryb życia, żywienie, prawidłowa masa ciała, stosowanie wkładek do obuwia, ćwiczenia zwiększające masę mięśniową). 

- Leczenie farmakologiczne ostrej fazy bólów opiera się na podawaniu w pierwszej kolejności NLPZ (diklofenak, ketoprofen, ibuprofen, naproksen, meloksykam), podaje się inne leki przeciw bólowe w zestawieniu z nimi lub gdy ich działanie nie przyniosło efektu. 

Leczenie rehabilitacyjne jest formą leczenia procesów chorobowych lub ich następstw, zapobieganie nawrotom lub postępowi choroby usuwanie dolegliwości bólowych, zwalczanie stanów zapalnych, przeciwdziałanie i poprawa aktywności ruchowej, normalizacja i wzmocnienie ogólnej sprawności człowieka. W leczeniu rehabilitacyjnym stosuje się kinezyterapię w połączeniu z fizykoterapią. Przeprowadzany jest instruktaż ćwiczeń w zakresie umiejętności stosowania w domu prostych wspomagających leczenie. 

Leczenie operacyjne (korygujące ustawienia kości i powierzchni stawowych, endoprotezoplastyka, operacje usztywniające staw, operacje korekcyjne). W profilaktyce choroby przeciążeniowej kręgosłupa bardzo ważne jest nauczenie się i stosowanie wielu zaleceń i wymogów, należy je wdrożyć do życia codziennego i stosować. Realizacja tych wymogów skutecznie ochroni kręgosłup przed przeciążeniem. 

 

MATERIAŁ I METODY BADAŃ

Badania przeprowadzono na 50 pacjentach z otyłością bądź z nadwagą. Najczęstsze przyczyny wpływające na powstawanie otyłości to objadanie się, następnie skłonności genetyczne i brak wysiłku fizycznego.

Więcej niż połowa respondentów potwierdziła genetyczne skłonności do występowania otyłości. U 50% ankietowanych otyłość wystąpiła w wieku średnim w następnej kolejności podają okres przekwitania 24%, i dojrzewania 12%. 

Nadciśnienie tętnicze jest najczęściej występującą jednostką chorobową wśród badanych, następnie żylaki kończyn dolnych. Z 64% badanych kobiet połowa z nich ma zaburzenia miesiączkowania, 2% nowotwory jajnika. Z ponad 20% poparciem występują zaburzenia lipidowe i niewydolność oddechowa, a po 14% występowania mają; choroba niedokrwienna serca, udar mózgu i cukrzyca typ II. 

Każda z badanych osób potwierdziła występowanie jakiegoś powikłania. Prawie 90% respondentów potwierdza występowanie dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego. Najczęściej badani uskarżają się na występowanie dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, krzyżowym i szyjnym. Spośród metod leczenia dolegliwości kręgosłupa najczęściej ankieterzy wymieniają rehabilitację i leczenie farmakologiczne

 

DYSKUSJA 

Otyłość może powodować występowanie wielu różnych chorób, zachorowalność wzrasta sukcesywnie ze wzrostem BMI od 25 do 30. Każdy dodatkowy kilogram obciąża zdrowie, a także układ mięśniowo szkieletowy, którego głównym dźwigiem jest kręgosłup. W przypadku występowania dolegliwości bólowych kręgosłupa otyłość jest również jednym z czynników etiologicznych. W krajach rozwiniętych cywilizacyjnie dolegliwości bólowe kręgosłupa występują u około 80% , a w Polsce u około 70% osób dorosłych. 

Leczenie pacjentów ze schorzeniami bólowymi kręgosłupa powinno odbywać się w ośrodkach specjalistycznych, dysponujących nowoczesnym sprzętem medycznym i doświadczoną kadrą medyczną. Do prawidłowego prowadzenia rehabilitacji potrzebny jest nie tylko nowoczesny sprzęt ale i współpraca interdyscyplinarnego zespołu medycznego (lekarze , pielęgniarki, fizjoterapeuci, terapeuci zajęciowi, psycholog, logopeda).  

Z analizy przeprowadzonej ankiety, wśród pacjentów leczonych w Oddziale Rehabilitacji z objawami otyłości bądź nadwagi wynika, że choroba otyłości najczęściej dotyczy osób dojrzałych po 40 roku życia, w przeważającej mierze mieszkańców miasta, częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Z badań wynika, że są to osoby wykonujące prace fizyczne z niższym wykształceniem, wiąże się to również z niższą stopą życiową. Podobne wyniki badań przedstawiają osoby zajmujące się tym problemem w Polsce. Podają, że masę ciała większą niż 120% prawidłowej masy ciała ma około 15-20%, a większą niż 110% właściwej masy ma już około 20-30% polskiego społeczeństwa. Nadmiar masy ciała występuje częściej u osób dojrzałych i starszych, u kobiet, u osób mało aktywnych, mieszkających w mieście, w grupach o mniejszych dochodach i o niższym wykształceniu. 

Częstość incydentów bólowych kręgosłupa odcinka szyjnego wśród dorosłych wynosi 12.1-71,5 % w tym u 50-70% obserwuje się nawrót bólu w ciągu 1-5 lat od pierwszego epizodu.

Kliniczna ocena bólu będącego przyczyną niesprawności jest bardzo trudna, wymaga doświadczenia i dużej znajomości tematu. Przy ocenie bólu należy brać pod uwagę jego cechy kliniczne: natężenie, czas trwania, lokalizacje i charakter bólu. 

 

WNIOSKI 

Przeprowadzone badania pozwoliły na wyciągnięcie następujących wniosków: 

1. U osób z nadwagą bądź otyłością I stopnia, dolegliwości bólowe kręgosłupa najczęściej występują u kobiet po 40 roku życia, pracujących fizycznie i zamieszkujących w mieście. 

2. Wśród kobiet i mężczyzn przeważa otyłość aneroidalna (typu jabłko). 

3. Najczęstszą przyczyną otyłości jest nadmierne dostarczanie kalorii i najprawdopodobniej podłoże genetyczne. 

4. Otyłości najczęściej towarzyszą: nadciśnienie tętnicze, żylaki kończyn dolnych, zaburzenia miesiączkowania (dotyczą prawie wszystkich badanych kobiet), zaburzenia lipidowe, niewydolność oddechowa, choroba niedokrwienna serca, cukrzyca typ II i udar mózgu. 

5. Dolegliwości bólowe kręgosłupa najczęściej występują w odcinku lędźwiowo-krzyżowym. 

6. Najczęściej występujące schorzenia kręgosłupa to: dyskopatia, stany wzmożonego napięcia mięśniowego, stany zapalne stawów i skrzywienie kręgosłupa. 

7. Osoby badane zdają sobie sprawę na temat negatywnego wpływu nadmiernej masy ciała na kręgosłup.