Streszczenie 

Wraz z rozwojem technologii w ciągu ostatnich 50 lat można zaobserwować znaczną różnorodność w sposobach leczenia fizjoterapeutycznego z użyciem różnych nośników zimna. Źródłem zimna może być woda, lód, chlorek etylu, schłodzone powietrze, dwutlenek węgla, ciekły azot. Leczenie zimnem daje bardzo dobre efekty terapeutyczne, działając przede wszystkim przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo oraz zmniejszając napięcie mięśniowe. Niskie temperatury stosowane są również w odnowie biologicznej. Krioterapia może obejmować tylko wybraną okolicę, wówczas mówimy o krioterapii miejscowej, bądź niska temperatura może być stosowana na całe ciało w postaci krioterapii ogólnoustrojowej. Leczenie zimnem w obecnych czasach stanowi nieodzowny element rehabilitacji w przebiegu wielu chorób z zakresu ortopedii, neurologii, reumatologii oraz innych dziedzin medycyny.

Wprowadzenie 

Leczenie zimnem polega na obniżeniu temperatury tkanek. Źródło zimna mogą stanowić: woda, lód, powietrze, chlorek etylu, podtlenek azotu, ciekły azot i inne. 

Już w wieku XX wykorzystywano zimno jako jeden ze sposobów leczenia. Początkowo stosowano zimną wodę, oziębione przedmioty lub lód, później zaczęto używać miejscowo pary chlorku etylu. Wraz z rozwojem technologii od ponad pół wieku następuje znaczny postęp w dziedzinie wykorzystywania zimna zarówno dla potrzeb fizjoterapii, jak i chirurgii, przy czym w tej pierwszej w odróżnieniu od chirurgii stosuje się niskie temperatury o charakterze niedestrukcyjnie działającym na tkanki ludzkiego organizmu. 

Zabiegi lecznicze z wykorzystaniem niskich temperatur dzieli się na miejscowe i ogólne. Celem zabiegów miejscowych jest obniżenie temperatury skóry i tkanek głębiej położonych, zaś w zabiegach ogólnych — oziębienie całego ustroju ze wszystkimi fizjologicznymi następstwami tego faktu. Intensywność wymienionych zabiegów zależy w pierwszym rzędzie od temperatury, następnie od przyjętego w danej metodzie sposobu oziębiania powierzchni ciała poddanej zabiegowi oraz czasu jego trwania.

Krioterapia miejscowa 

Oziębienie miejscowe można uzyskać różnymi sposobami, takimi jak: za pomocą worków gumowych lub plastikowych ze specjalnym żelem lub napełnionych zimną wodą, ewentualnie rozdrobnionym lodem; stosowanie zimnych okładów z chust wilgotnych i oziębionych do temperatury -12°C lub okładów z gazy zmoczonej w lodowatej wodzie z solą w woreczkach plastikowych. Stosowanie okładów typu cold pack. Czas działania około 20 minut pozwala na obniżenie temperatury skóry o około 13°C (efekt znieczulający). Wystających elementów kostnych (np. rzepka) nie należy obkładać (niebezpieczeństwo martwicy). Są to metody, które pacjent może samodzielnie stosować w warunkach domowych kilkakrotnie w ciągu dnia. W celu uniknięcia odmrożeń woreczków nie wolno umieszczać bezpośrednio na skórze pacjenta, należy używać dodatkowych środków ostrożności w postaci ręczników izolujących skórę od źródła zimna. 

W warunkach domowych można zastosować również masaż kostkami lodu, polegający na pocieraniu chorych miejsc okrężnymi ruchami przez kilka minut. Obszar ciała objęty zabiegiem nie powinien być jednak zbyt duży. Na ogół zabieg taki wykonuje się w zalecanym czasie na odcinku 10–15 cm. Podczas masażu lodem miejsce zabiegu należy od czasu do czasu wycierać suchym ręcznikiem, ponieważ gromadząca się na powierzchni woda może spowodować, że zabieg będzie gorzej tolerowany. W trakcie zabiegu zazwyczaj odczuwane jest zimno, pieczenie, lekka bolesność, a następnie zdrętwienie. W sytuacji, kiedy na odcinku skóry objętym zabiegiem pacjent przestaje odczuwać dotyk terapeuty, czynności należy przerwać. 

W niektórych uzdrowiskach wykonuje się zimne okłady z solanki. W tym celu gąbkę wiskozową moczy się w solance, następnie wkłada do woreczka ze sztucznego tworzywa i oziębia do temperatury około -20°C. Zachowanie tej temperatury jest ważne, ponieważ w niższej temperaturze (ok. -30°C) zwilżone solanką gąbki tracą elastyczność, co utrudnia wykonanie zabiegu. 

Na wczesnych etapach urazów, szczególnie sportowych, stosowane bywają aerozole oziębiające (np. ciekły chlorek etylu). Wydobywająca się z pojemnika ciekła substancja działa silnie oziębiająco w wyniku rozprężania się oraz pobierania ciepła na parowanie. 

Oziębianie miejscowe można uzyskać przez zastosowanie ciekłego azotu (metoda ta wymaga specjalnej aparatury) oraz przez zastosowanie ochłodzonego powietrza (wymaga to specjalnego urządzenia). Obecnie najpowszechniej stosuje się azot, który pod ciśnieniem jest wydmuchiwany z pojemnika przez dyszę i na zewnętrz zmienia się w gaz. Efekt oziębienia miejscowego ciała uzyskuje się za pomocą ruchomego strumienia gazu. W czasie zabiegu należy wykonywać ruchy okrężne nad bolącą powierzchnią ciała, aby uniknąć grożącego odmrożeniem punktowego działania gazu. Należy pamiętać, aby skóra w okolicy zabiegu była przed jego wykonaniem osuszona. W miejscu wylotu z dyszy temperatura gazu wynosi od -100 do -180°C. Czas zabiegu wynosi od 1 do 3 min. Okolicę objętą aplikacją należy omiatać dyszą ruchem okrężnym, by uniknąć mrożenia jednego miejsca. W przypadku stawu i jego okolicy trzeba wykonywać w jego obrębie ruchy czynne. Bezpośrednio po zabiegu chory powinien wykonywać intensywne ćwiczenia. 

Formą miejscowej aplikacji zimna jest nadmuch schłodzonego powietrza. Na rynku istnieje kilka urządzeń schładzających powietrze do -30°C. Zimne powietrze aplikuje się za pomocą węża zakończonego zmiennymi dyszami od 5 do 20 mm średnicy. Metoda zabiegu zależy od typu aparatu. Należy unikać dotykania aplikatorem skóry oraz długiej stymulacji jednego miejsca. Nadmuch powinien odbywać się z odległości od kilku do kilkunastu centymetrów, a terapeuta wykonywać ruchy okrężne dyszą. W trakcie zabiegu wskazany jest ruch kończyny lub naprzemienne napinanie i rozluźnianie mięśni. 

Jedną z metod miejscowego zastosowania zimna stanowi również krioterapia kompresyjna polegająca na jednoczesnym stosowaniu czynnika termicznego wraz z czynnikiem mechanicznym, np. masażem podciśnieniowym. Jest to metoda proponowana przez Artura Dziaka i Semera Tayara w urazach i uszkodzeniach sportowych w wielu doktrynach postępowania rehabilitacyjnego. Krioterapia kompresyjna jest stosunkowo słabo rozpowszechnionym sposobem stosowania zimna, szczególnie w Polsce. Do jej prowadzenia niezbędna okazuje się jednak specjalna aparatura składająca się z mankietu periodycznie wypełnianego powietrzem (dla wywierania okresowego ucisku na tkanki) oraz wbudowanego w w niego systemu oziębiającego. Lodowata woda osiąga temperaturę 273–269°K (0–5°C). W trakcie zabiegu leczona kończyna powinna znajdować się w takiej pozycji, jaką stosuje się zwykle do drenażu limfatycznego (uniesiona w górę). Według Starkeya jednoczesne użycie oziębienia, pozycji drenażowej oraz przerywanej kompresji okazuje się jednym z najskuteczniejszych zabiegów likwidujących lokalne obrzęki kończyn.

Krioterapia ogólnoustrojowa

Zabiegi zimne ogólne są stosowane rzadziej niż miejscowe. Wykonuje się je za pomocą specjalnych komór oziębionych przez parę azotu. Zabieg wykonuje się przy użyciu specjalnego zestawu zabiegowego, w skład którego wchodzą: zespół urządzeń wytwarzających obłok gazowy o ściśle określonych rozmiarach, kabina zabiegowa oraz pulpit sterowniczy. Sposób działania prezentuje się następująco. Sprężone, pozbawione pary wodnej, powietrze zostaje przekazane do wymiennika ciepła, do którego ze specjalnego zbiornika w sposób kontrolowany przez zawór nastawczy zostaje doprowadzony ciekły azot stanowiący w danym wypadku źródło zimna. Azot obniża w wymienniku temperaturę sprężonego powietrza, które izolowanymi przewodami zostaje doprowadzone do zespołu dysz umieszczonych w kabinie zabiegowej. 

Zabiegi krioterapii ogólnoustrojowej mogą być wykonywane w kriokomorze lub w kriosaunie, zwanej inaczej kriokomorą z zaleganiem zimna. Kriokomora to duże, zamknięte urządzenie. Kriosauna to przeznaczone dla jednej osoby jednokomorowe pomieszczenie, w którym działaniu temperatury poniżej -100°C poddawane jest całe ciało pacjenta z wyjątkiem głowy. Natomiast kriokomora składa się z co najmniej dwóch pomieszczeń: przedsionka o temperaturze -60°C i komory właściwej, oziębionej do temperatury od -110°C do -160°C. 

W celu wykonania zabiegu krioterapii ogólnoustrojowej spełnionych musi być kilka wymogów. Metoda obejmuje badanie lekarskie. Do zabiegu każdorazowo kwalifikuje lekarz, oceniając szczególnie stan układu krążenia pacjenta (tętno, ciśnienie tętnicze krwi itp.) Osoba poddawana zabiegowi wkłada strój kąpielowy, drewniane buty, skarpetki i czapkę oraz ochraniacze na nos, usta i uszy. Odzież, z wyjątkiem butów, powinna być wykonana z bawełny. Zaleca się umożliwienie pacjentowi zakupu takiej jednorazowej odzieży. Konieczne jest usunięcie potu z powierzchni skóry przed zabiegiem. Pacjent wchodzi na kilkadziesiąt sekund do przedsionka, po czym na 3 minuty do komory właściwej. Jednocześnie w komorze może przebywać kilka osób. Jeśli celem zabiegu jest przygotowanie do kinezyterapii, powinno się ją rozpocząć jak najszybciej po wyjściu pacjenta z kriokomory. Zwiększeniu i utrwaleniu korzystnych efektów leczenia niskimi temperaturami po każdym zabiegu krioterapii służą ćwiczenia ruchowe. Pacjenci poddawani są obowiązkowej kinezyterapii bezpośrednio po zakończeniu zabiegu. Obejmuje ona ćwiczenia grupowe o charakterze ogólnouspawniającym w sali gimnastycznej, jak i ćwiczenia indywidualne: izometryczne, czynne w odciążeniu, czynne z oporem. Kliniczne działania krioterapii ogólnoustrojowej (po zabiegach lokalnych występują nie wszystkie efekty) to: wybitnie korzystny wpływ na psychikę — następuje poprawa nastroju, subiektywna bezbolesność nie tylko bólów stawowych i powierzchni ciała, ale także bolesnych odczuć w jego wnętrzu, znika uczucie zmęczenia; rozluźnienie napiętych mięśni wokół stawów, wyraźnie zwiększa się siła mimo rozległych, charakterystycznych dla choroby zaników, zwalnia się przewodzenie czuciowe i ruchowe w nerwach; obfity przepływ krwi przez powłoki ciała i narządy wewnętrzne, co powoduje uczucie gorąca i zaróżowienia. 

Metodę całkowitego oziębiania można też wykonać metodą domową za pomocą wilgotnych ochłodzonych w lodówce prześcieradeł którymi owija się ciało chorego. Obecnie zabieg ten stosuje się rzadko, czasem u osób gorączkujących celem obniżenia temperatury.

Wpływ i skutki działania zimna na organizm 

Niezależnie od sposobu stosowanej aplikacji zimna wpływ niskich temperatur na organizm człowieka wynika z uruchomienia fizjologicznych mechanizmów pozwalających zachować homeostazę cieplną. Reakcja jest zależna od powierzchni ciała, na którą działa medium zimna, oraz od stopnia oziębienia tego medium w stosunku do temperatury ciała. Dlatego też odczyny ustroju będące wynikiem skrajnie niskich temperatur wykazują określoną specyfikę wykorzystywaną praktycznie w leczeniu zimnem. Obniżenie temperatury otoczenia do wartości od obojętnego punktu cieplnego skóry, czyli mówiąc inaczej temperatury niższej od strefy komfortu cieplnego, uruchamia adaptacyjne mechanizmy regulacji cieplnej ustroju mające na celu zmniejszenie utraty ciepła. Receptory zimna w skórze stymulują zakończenia układu współczulnego w ścianach naczyń i naczynia kurczą się, która to reakcja ma charakter odruchowy. Skurcz naczyń krwionośnych skóry i tkanki podskórnej występujący pod wpływem niskich temperatur zmniejsza przepływ krwi i ogranicza w ten sposób oddawanie ciepła. Reakcje naczynioruchowe są najsilniej wyrażone w obrębie kończyn górnych i dolnych. Skurcz naczyń skóry i tkanki podskórnej przemieszcza krew do głębiej położonych tkanek kończyn, zwiększając przepływ krwi przez duże tętnice i żyły. Jednocześnie zwiększa się częstość pracy serca, podwyższa się ciśnienie tętnicze krwi, ulega pobudzeniu krążenie w narządach ważnych dla życia. Dochodzi do czasowego niedokrwienia wszystkich powierzchownych struktur tkankowych, ulega zahamowaniu produkcja mediatorów bólu oraz zapalenia. W tej pierwszej fazie zwiększa się natomiast napięcie mięśni szkieletowych oraz ulegają zahamowaniu wszelkie procesy metaboliczne. Drobne mięśnie powierzchowne wykonują mimowolne skurcze (dreszcze), produkując tą drogą energię. Kurczą się także mięśnie przywłosowe w celu zmniejszenia powierzchni utraty ciepła (gęsia skórka). 

Czas skutecznej obrony przed wychłodzeniem wnętrza ciała jest ograniczony. W przypadku długo trwającego oziębienia powierzchowne naczynia bronią się przed niedokrwieniem tkanek naprzemiennym kurczeniem i rozszerzaniem. Są to tzw. fale Lewisa — mechanizm regulacji cieplnej. W przypadku fizykoterapii czas ekspozycji na zimno jest oczywiście planowany i ograniczony, pozwalający naturalnie przejść do fazy drugiej, w czasie której obserwuje się zjawiska przeciwne. 

Standardowo wykonywane zabiegi krioterapeutyczne nie zmieniają temperatury krwi i narządów wewnętrznych, co jest podstawą pracy wszystkich organów we właściwej dla siebie temperaturze, a to głównie decyduje o bezpieczeństwie w fizykoterapii tego typu. Po zabiegu oziębione miejsca ogrzewane są ciepłą krwią napływająca do nich wzdłuż gradientu temperatury krwi od wyższej do niższej; od wnętrza do jego powłok. Daje to uczucie gorąca. Jest to odruch i podstawowy mechanizm termoregulacji po zabiegach krioterapii. To jeden z najcenniejszych efektów, gdyż czynne przekrwienie włośniczkowe decyduje o szybkim gojeniu się urazów, zapaleń i o działaniu przeciwobrzękowym zależnym od poprawy przepływu chłonki w zależności od mikrokrążenia. 

W postępowaniu terapeutycznym na organizm ludzki działają bodźce, na które odpowiedzią są układowe i/lub narządowe odruchy, które pobudzają naturalne siły obronne organizmu i ich normalizację. Zmiennocieplność skóry i kończyn warunkuje stałocieplność jam ciała przez różne zmiany w zakresie czynności układu krążenia, przede wszystkim mikrokrążenia i intensywności metabolizmu pod kontrolą ośrodków termoregulacji. Termoregulacja jest zatem wtórna wobec metabolizmu tkanek i układu krążenia, tak jakby była im podporządkowana. Terapia termiczna mocno wkracza w reakcje termoregulacyjne za pośrednictwem termoreceptorów, struktur nerwowych, rejestrujących tylko zmiany temperatury w czasie. Reakcja na zimno różni się w poszczególnych miejscach ciała, podobnie jak zdolność homeostazy cieplnej. Najbardziej żywa reakcja występuje w kończynach, tam bowiem znajduje się najlepiej rozwinięta sieć naczyń. Najmniejsza okazuje się w przypadku głowy. Podczas drugiej fazy dochodzi do zwolnienia częstości pracy serca i oddychania, obniża się ciśnienie krwi. 

Innym skutkiem krioterapii wydaje się zmniejszenie pobudliwości nerwów i szybkości przewodzenia przez nie impulsów nerwowych, co powoduje miejscową bezbolesność i zmniejszenie reakcji zapalnych po urazach. Efekt ten trwa kilka godzin, a przy powtarzalnych zabiegach utrwala bezbolesność nawet na długi czas. Mówiąc inaczej, krioterapia wymuszająca i porządkująca makrokrążenia zapobiega następstwom niedokrwienia i niedotlenienia, które to zjawiska zachodzą po każdym urazie i w procesach zapalnych z obrzękiem. Krańcowe zimno powoduje zwolnienie przewodzenia, także w nerwach ruchowych, częściową blokadę płytki motorycznej oraz stłumienie czynności odruchowej, głównie rdzenia kręgowego. Oznacza to zmniejszenie wzmożonego napięcia w odruchu na ból, a także zmniejszenie spastyczności z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. 

Pod wpływem zimna uruchomiony zostaje też „endogenny układ opioidowy” polegający na zwiększeniu stężenia endorfin, które blokują wszechobecne w ustroju receptory opioidowe. Wpływ krańcowego zimna na wszystkie niemal receptory, nie licząc receptorów zimna, polega na pobudzeniu podwzgórza, a jego regulująca temperaturę funkcja objawia się pobudzeniem układu współczulnego i hormonalnego. Endorfiny i enkefaliny zapewniają chorym subiektywną bezbolesność. 

W drugiej fazie zatem następuje aktywacja układu adrenergicznego (ważna dla regulacji cieplnej, zachodząca pod wpływem zimna) oraz występujące w tych warunkach zwiększenie przemiany materii, mające na celu wyrównanie utraty ciepła. 

Ponadto zimne zabiegi powodują również zwolnienie i pogłębienie oddechu, wzmożenie czynności wydzielniczej nerek oraz zmniejszenie lub zahamowanie wydalania potu. 

W przypadku terapii całego ciała ekstremalnym zimnem w trakcie i po zabiegu dochodzi do: intensywnej reakcji układu naczyniowego, typowej dla fazy pierwszej i drugiej oziębienia (po początkowym silnym skurczu powierzchownego układu naczyniowego bardzo dynamiczny rozkurcz i dynamizacja krążenia), stymulacja krążenia żylnego i chłonki (poprawa przepływu w układzie żylno-chłonnym), pobudzenia wielu gruczołów wydzielania wewnętrznego (wzrost stężenia hormonu adrenokortykotropowego — ACTH, adrenaliny, noradrenaliny, testosteronu), pobudzenia niektórych mediatorów tkankowych, β-endorfin (działanie przeciwbólowe), zmniejszenia napięcia mięśniowego oraz zwolnienia przewodnictwa nerwowego [3]. W przypadku stosowania zimna miejscowo otrzymamy częściowo inne efekty niż w przypadku krioterapii ogólnoustrojowej. 

Należy wspomnieć, iż w krioterapii miejscowej nie bez znaczenia pozostaje czas zabiegu w zależności od efektu, jaki chce się osiągnąć. Zabiegi oziębiające w celu uzyskania efektu przeciwbólowego stosuje się krótko (1–2 min.) na określoną okolicę ciała. Dłuższe oziębienie (10–15 min.) powoduje przede wszystkim działanie przeciwzapalne. Ze względów praktycznych należy stwierdzić, iż krótkotrwałe zabiegi zimne, powodują zwiększenie pobudliwości obwodowych nerwów czuciowych i ruchowych oraz zwiększenie napięcia. Dla odróżnienia, długotrwałe zabiegi zimne o bardzo niskiej temperaturze powodują podwyższenie progu bólu, zmniejszenie pobudliwości włókien nerwowych i szybkości ich przewodzenia oraz obniżenie napięcia mięśniowego. Inny więc będzie czas aplikacji zimna w przypadku urazów, kiedy musi być odpowiednio długi, żeby po jego ustaniu faza przekrwienia nie nasilała ponownie skutków urazu, a inny jako przygotowanie do masażu i kinezyterapii, kiedy celem aplikacji jest wtórne przekrwienie oraz zmniejszenie napięcia. W krioterapii miejscowej również temperatura ma wpływ na efekty miejscowego stosowania zimna. Im niższa jest temperatura zastosowanego medium, tym silniejsza i szybsza będzie pierwsza faza, szczególnie skurcz naczyń wywołujących niedokrwienie tkanek. Tą drogą można np. zminimalizować skutki urazu (krwawienie, wysięk). Mniej intensywne zimno, na pograniczu 0°C, wywoła słabszą reakcję. Niedotlenienie tkanek zmniejszy wówczas odczuwanie bólu. Spowolnione zostaną również procesy metaboliczne, co może być pomocne np. w fizykoterapii zapalenia stawów.

Wskazania i przeciwwskazania do zabiegów krioterapeutycznych 

Krioterapia miejscowa oraz ogólnoustrojowa ma obecnie zastosowanie w terapii licznych schorzeń chorób narządu ruch o rożnej etiologii, chorób ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, chorób o podłożu psychicznym — nerwice i zespoły depresyjne, chorób o podłożu autoimmunologicznym oraz w medycynie sportowej i szeroko pojętej odnowie biologicznej. 

Miejscowe stosowanie zimna zaleca się w przypadku: urazów kości, stawów i mięśni we wczesnym okresie (do 5 dni od urazu); oparzeń w bardzo wczesnym okresie; reumatoidalnego zapalenia stawów i choroby reumatoidalnej tkanek miękkich w okresie zaostrzenia; artropatii łuszczycowej; zapalenia stawu w przebiegu dny moczanowej; bólów stawów i mięśni w przebiegu choroby zwyrodnieniowej; nerwobólów nerwów obwodowych oraz zespołów bólowych (nerwoból nerwu kulszowego czy splotu ramiennego); pooperacyjnych przykurczy mięśni i ścięgien oraz zaburzeń przepływu w układzie żylno-chłonnym (np. obrzęki chłonne po resekcji piersi); przygotowania do kinezyterapii, we wzmożonym napięciu mięśni. 

Zabiegów z zastosowaniem miejscowej niskiej temperatury nie zaleca się w przypadku: otwartych ran; uszkodzenia układu naczyniowego w obrębie planowanej aplikacji zimna (zmiany niedokrwienne, troficzne); odmrozin, zmian popromiennych; nadmiernej wrażliwości układu naczyniowego oraz krwiotwórczego na zimno (choroba Raynauda, krioglobulinemia, nocna napadowa hemoglobinuria); późnego niepomyślnego okresu gojenia urazów, np. zespół Sudecka; znacznej destabilizacji krążenia z cechami zaburzenia ukrwienia serca i mózgu (zagrożenie odruchowym niedokrwieniem) oraz ogólnego osłabienia i wyniszczenia; znacznej destabilizacji hormonalnej (nadczynność tarczycy, nadczynność kory nadnerczy). 

Wskazaniami do zabiegów oziębiania całego ciała są: schorzenia reumatoidalne, m.in. reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Bechterewa oraz choroby reumatoidalnej tkanek miękkich, łuszczycowe zapalenie stawów, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów, dyskopatia, skutki przeciążenia narządów ruchu, zaburzeń przepływu w układzie żylno-chłonnym, szczególnie kończyn dolnych, a także odnowa biologiczna. Przeciwwskazania do wykonania zabiegów tego typu stanowią: uczulenie na zimno, niewydolność krążeniowo-oddechowa, destabilizacja krążenia wieńcowego oraz mózgowego, ostre choroby infekcyjne, stany gorączkowe, zagrożenie zakrzepami i zatorami w układzie żylnym, otwarte rany i owrzodzenia, trwałe zmiany miażdżycowe i troficzne w układzie naczyniowym uniemożliwiające prawidłową reakcję naczyniową, klaustrofobia.

Podsumowanie 

W praktyce fizjoterapeutycznej zarówno podczas krioterapii miejscowej, jak i ogólnoustrojowej efekty są bardzo szybko widoczne i odczuwalne przez pacjenta. Dzięki temu całościowy proces rehabilitacji chorego może przebiegać znacznie szybciej i dawać jeszcze lepsze efekty. Coraz więcej chorych korzysta z tej formy rehabilitacji. Duża różnorodność w dostępnych sposobach aplikacji zimna oferuje fizjoterapeutom większe możliwości, które przekładają się przede wszystkim na poprawę jakości życia i funkcjonowania chorych.