Bóle głowy są coraz częściej obserwowanym zjawiskiem we współczesnej cywilizacji i należą do najczęstszych powodów konsultacji neurologicznych. Stanowią one poważny problem diagnostyczno-terapeutyczny. Według współczesnej literatury ok. 90% populacji przynajmniej raz w roku cierpi z powodu bólu głowy, 20% dorosłej populacji doznaje częstych bólów głowy w ciągu roku, a na przewlekłe bóle głowy cierpi od 2-5% populacji. Klasyfikacja opracowana przez International Headache Society (IHS) wyróżnia ponad 80 różnych rodzajów bólów głowy, jednak szczególną uwagę należy poświecić samoistnym bólom głowy związanymi z dysfunkcjami i zaburzeniami odcinka szyjnego kręgosłupa. W artykule zaprezentowano klasyfikację samoistnych bólów głowy. Opisano objawy atopowego bólu twarzy, bólu napięciowego, migreny i klastrowego bólu głowy. Przedstawiono założenia, zastosowanie oraz możliwości terapeutyczne wybranych technik terapii manualnej wg koncepcji Briana Mulligana w leczeniu bólów głowy.

Wstęp.

          Bóle głowy są coraz częściej obserwowanym zjawiskiem we współczesnej cywilizacji i należą do najczęstszych powodów konsultacji neurologicznych. Stanowią one poważny problem diagnostyczno-terapeutyczny. Według współczesnej literatury ok. 90% populacji przynajmniej raz w roku cierpi z powodu bólu głowy, 20% dorosłej populacji doznaje częstych bólów głowy w ciągu roku, a na przewlekłe bóle głowy cierpi od 2-5% populacji. Bóle głowy są subiektywnym objawem, który występuje powszechnie i dotyczy osób praktycznie w każdym przedziale wiekowym. Osoby, których dotyczy to schorzenie, często skarżą się na obniżoną jakość życia oraz spadek efektywności w funkcjonowaniu codziennym. Efekty badań wskazują na obniżenie funkcji poznawczych, pamięci, koncentracji, uwagi, spowolnienia ruchowego podczas występowania objawów bólowych głowy.

Klasyfikacja bólów głowy. 

          Klasyfikacja opracowana w 1988 przez International Headache Society (IHS) wyróżnia ponad 80 rodzajów bólów głowy podzielonych na 14 grup [8]. W 2004 roku opublikowano drugie wydanie Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy (The International Classifaction of Headache Disorders – ICHD-2) [9]. W obu klasyfikacjach dokonano podziału bólów głowy na samoistne i objawowe. Wśród samoistnych wyróżnia się 4 kategorie, które obejmują migrenę, ból głowy typu napięciowego, klasterowy ból głowy i inne trójdzielno-autonomiczne bóle głowy oraz inne samoistne bóle głowy. Bóle głowy objawowe rozpoznawane i klasyfikowane są zgodnie z ich przyczyną chorobową. Algorytm diagnozowania i klasyfikowania bólów głowy opiera się na ocenie częstości i czasu trwania napadów wg określonych kryteriów [9]. 

          Szczególną uwagę należy poświecić samoistnym bólom głowy, które mogą być związane z dysfunkcjami i zaburzeniami odcinka szyjnego kręgosłupa. Współczesny siedzący tryb życia człowieka naraża ludzkość na liczne przeciążenia, złe nawyki ruchowe wpływające na powstawanie patologii tkankowych w obrębie najwyższego odcinka kręgosłupa. Wśród przyczyn związanych z bólem głowy pochodzenia szyjnego wyróżnia się min.: zmiany strukturalne dotyczące krążka międzykręgowego, zmiany zwyrodnieniowe trzonów kręgów, stawów Luschki, zaburzenia pochodzenia naczyniowego, niestabilność, hipo/hipermobliność w stawach oraz wzmożone napięcie mięśni głowy i szyi. 

Wg Mordalskiego można wyróżnić 4 najczęstsze rodzaje bólów głowy pochodzące z odcinka szyjnego kręgosłupa: 

1) Atypowy ból twarzy - jest to zespól objawów, których obraz kliniczny charakteryzuje się bólem okolicy szczęki, lecz bez objawów neuralgii nerwu trójdzielnego. Badania wstrzykiwania blokady diagnostycznej w korzenie nerwowe skazują, że najczęstszym przyczyną bólu są zaburzenia na poziomie C3 kręgosłupa szyjnego. Mniejsza ilość pacjentów reagowała na blokady poziomu C2, C4 i C5. 

2) Napięciowy ból głowy - określa się, że dotyczy on 31-74% populacji i jest najczęstszym samoistnym bólem głowy. Napięciowy ból głowy rzadziej dotyczy mężczyzn, a dane statystyczne wskazują, że najczęściej występuje u osób w średnim wieku. Ból zlokalizowany jest w okolicach skroni, często promieniuje od czoła do potylicy i jest określany jako tępy i uciskowy. Wg kryteriów ICHD-2 ból umiejscowiony jest obustronnie, ma niewielkie bądź umiarkowane nasilenie i co ważne aktywność fizyczna nie powoduje jego nasilenia. Nie jest przypisywany innym zaburzeniom, nie towarzyszą mu nudności, wymioty ani nadwrażliwość na światło. Może mieć charakter rzadki epizodyczny, częsty epizodyczny oraz przewlekły. Twierdzi się iż przyczyną bólu jest zła reakcja na obciążenie emocjonalne, które powoduje wzrost napięcia w mięśniach głowy oraz szyi.

3) Migrena – klasyfikacja ICHD-2 dzieli migreny na pięć głównych kategorii. Główne dwie grupy tworzy migrena bez aury oraz migrena z aurą. 

a) Migrena bez aury - Aby potwierdzić migrenę bez aury pacjent musi mieć co najmniej 5 napadów spełniających określone kryteria. Powinien charakteryzować się napadowym bólem głowy trwającym od 4 do 72 godzin. 

Dodatkowo powinien spełniać minimum dwa kryteria z: 

1 – jednostronne umiejscowienie, 

2 – pulsujący charakter, 

3 – umiarkowany lub znacznie nasilony, 

4 – aktywność fizyczna powoduje jego nasilenie oraz jedno kryterium z: 

1 – towarzyszące nudności i/lub wymioty, 

2 – nadwrażliwość na dźwięk i światło. 

          Udowodnione jest, że podczas bólów migrenowych których przyczyna tkwi w kręgosłupie nie będą występowały charakterystyczne aury zapowiadające napady migreny. Ból lokalizuje się w okolicy potylicznej i podpotylicznej głowy, oraz występują objawy z układu wegetatywnego, zaburzenia słuchu, równowagi, nudności, wymioty a także zaburzenia widzenia.

b) Migrena z aurą – charakteryzuje się wystąpieniem co najmniej dwóch napadów bólowych spełniających określone kryteria wg ICHD -2. Przede wszystkim aura występuje bez niedowładu i składa się z minimum jednego z objawów tj.: 

1- zaburzenia widzenia, objawy nadmiarowe (plamki, linie, migające światełka ) oraz objawy ubytkowe, 

2- zaburzenia czucia (mrowienie, drętwienie), 

3 – zaburzenia mowy. 

Musi obejmować również minimum dwie cechy tj.: 

1 – jednoimienne zaburzenia widzenia lub jednostronne zaburzenie czucia, 

2 – minimum jedna z cech aury, która rozwija się w ciągu 25 minut i/lub objawy aury następujące po sobie w ciągu 25 minut, 

3 – czas trwania aury wynosi 25 minut i mniej lub równe 60 minut. Charakterystyczne jest również to, że ból głowy ma początek w czasie aury lub w ciągu 60 minut po jej zakończeniu.

4) Klasterowy ból głowy - jest to zespół bólowy dotyczący głównie populacji męskiej, a rozpowszechnienie choroby jest mniejsze niż 0,1 % populacji. Charakteryzuje się przerywanym i krótkotrwałym, lecz jednak bardzo silnym jednostronnym bólem głowy.

           Towarzyszą mu zaburzenia wegetatywne. Przez pacjentów określany jest, jako ostry, świdrujący, przeszywający. Największe nasilenie bólu osiągane jest w przedziale 10-15 minut i trwa średnio około godziny . Badania wykazały że podczas napadów u pacjentów z klastrowym bólem głowy, także występują bóle odcinka szyjnego kręgosłupa. Kolejną cechą jaka może skazywać na powiązania z szyją są zaburzenia funkcjonalne w najwyższych segmentach kręgosłupa. Podczas napadów ból lokalizuje się jednostronnie w okolicach oczodołu z charakterystycznym promieniowaniem do potylicy, karku i barków. Dodatkowymi objawami są zaczerwienienie i łzawienie oka oraz wyciek z nosa po stronie objawów. 

          Leczenie bólów głowy jest niezwykle trudnym zadaniem i stanowi poważny problem diagnostyczno-terapeutyczny. Terapia bólów głowy wymaga ogromnej wiedzy i dużego doświadczenia terapeuty. Podstawową metodą diagnostyczną bólów głowy jest szczegółowy wywiad lekarski połączony z badaniem przedmiotowym uzupełnionym o badania obrazowe głowy i odcinka szyjnego kręgosłupa. W niespecyficznych objawach związanych z bólami głowy konsultacja lekarska jest konieczna. Tylko doskonała znajomość anatomii i biomechaniki kręgosłupa połączona z doświadczeniem w zakresie wykonywania technik umożliwia pacjentowi przede wszystkim bezpieczne i skuteczne leczenie. Szczególnie ważne w przypadku bólów głowy jest uwzględnienie przeciwwskazań do terapii oraz odpowiednia komunikacja z pacjentem w trakcie terapii.

          Bardzo ciekawą i skuteczną formą leczenia jest nowoczesna i innowacyjna metoda Briana Mulligana. Umożliwia ona terapeucie oryginalne, indywidualne oraz bezpieczne podejście do procesu leczniczego pacjenta. Koncepcja złożona jest z szerokiej i różnorodnej liczby technik wykonywanych według określonych i specyficznych zasad. Najważniejsze w metodzie jest to, aby wszystkie stosowane techniki były całkowicie bolesne, nie powodowały pogorszenia stanu pacjenta, ich efekt był natychmiastowy i długotrwały. Postępowanie lecznicze w metodzie Mulligana kładzie duży nacisk na wiedzę i umiejętności terapeuty. 

          Terapia manualna, jako dziedzina współczesnej fizjoterapii i medycyny przyjęła zasadę przywracania funkcjonalności jednostki ruchowej oraz zniwelowanie objawów towarzyszących. Brian Mulligan w swojej książce opowiada, że zajmuje się leczeniem pacjentów z bólami głowy od ponad 40 lat. Techniki manualne jakie stosuje w tym zespole mają swoja określoną kolejność postępowania. 

Kolejność wykonywania przedstawia się następująco: 

1) techniki SNAG na bóle głowy

2) technika odwróconą SNAG na bóle głowy  

3) trakcja kręgosłupa szyjnego  

4) technika SNAG dla ograniczonej rotacji kręgosłupa szyjnego 

Podsumowanie.

           Na bóle głowy skarży się coraz większa liczba pacjentów w różnych przedziałach wiekowych. Bóle głowy stanowią poważny problem społeczny, medyczny i ekonomiczny. Powodują one obniżenie jakości życia oraz spadek efektywności w funkcjonowaniu codziennym. Kluczowym aspektem leczenia bólów głowy jest prawidłowe rozpoznanie oraz wprowadzenie odpowiedniej formy terapeutycznej. W leczeniu nieswoistych bólów głowy stosuje się wiele form leczenia min. farmakoterapię, masaż , formy energizacji mięśniowej, terapię manualną oraz terapię punktów spustowych. 

          Szczególną uwagę należy poświecić metodzie Briana Mulligana, która jest innowacyjną i oryginalną koncepcją, które znajduje zastosowanie w wielu schorzeniach narządu ruchu. Wszystkie opisane wyżej techniki terapeutyczne są bardzo bezpieczne dla pacjentów z bólami głowy. Ich działanie polega na mobilizacji segmentu kręgosłupa pod warunkiem braku bólu oraz innych objawów takich jak zawroty głowy oraz nudności. Techniki terapii manualnej wg koncepcji Briana Mulligana mają udowodniony istotny wpływ na ustąpienie dolegliwości bólowych głowy pochodzenia szyjnego i mogą być stosowane jako metoda wspierająca leczenie, ale również jako terapia podstawowa.