WSTĘP 

Spastyczność, czyli zwiększone napięcie mięśni w odpowiedzi na bierne rozciąganie jest jednym z deficytów ruchowych w uszkodzeniach górnego neuronu ruchowego. Spowodowana jest z nadmierną, patologiczną aktywnością komórek alfa rogów przednich rdzenia kręgowego. Możemy obserwować ją u chorych na stwardnienie rozsiane, u dzieci z mózgowym porażeniem, u osób po udarach i urazach mózgu, a także w przypadkach chorób rdzenia kręgowego i urazów kręgosłupa przy równoczesnym uszkodzeniu rdzenia [1,2]. W zależności od choroby OUN czy lokalizacji uszkodzenia wyodrębniamy różne postacie kliniczne spastyczności. Może obejmować ona np.: połowę ciała, jedną kończynę, kończyny dolne lub cztery kończyny [3]. Spastyczność w praktyce klinicznej może przejawiać się jako: dystonia spastyczna, gwałtowne skurcze, wzmożenie odruchów, zwiększony opór w trakcie wykonywania ruchu biernego [4].

 

OCENA SPASTYCZNOŚCI 

Do diagnozy spastyczności stosuje się metody kliniczne, biomechaniczne i neurofizjologiczne. Ocena ma na celu stwierdzenie, które mięśnie lub zespoły mięśniowe są spastyczne. Jest to zadanie złożone ze względu na to, iż wiele mięśni może wpływać na patologie ruchomości w stawie, a nie wszystkie zaburzające ruchomość są spastyczne [4,6]. Wszystkie metody oceny możemy podzielić na metody subiektywne i obiektywne [7]. Do oceny klinicznej pacjenta stosuje się specjalnie opracowane skale. Do najlepiej znanych i najczęściej używanych należy skala Ashwortha. Przekształcona została ona ze skali czterostopniowej w skalę sześciostopniową.

Zmodyfikowana Skala Ashwortha z roku 1986 [4,8].

Stopień 0 - prawidłowe napięcie mięśniowe lub obniżone

Stopień 1 - nieznaczny wzrost napięcia mięśni objawiający się oporem i uwolnieniem lub przy wykonywaniu ruchów

Stopień 1+ - średni wzrost napięcia mięśni objawiający się oporem i uwolnieniem oraz przy wykonywaniu ruchów biernych w drugiej połowie zakresu ruchu

Stopień 2 - większy wzrost napięcia wyczuwalny przy wykonywaniu ruchów biernych podczas całego zakresu ruchu

Stopień 3 - znaczny wzrost napięcia mięśni, trudności z wykonaniem ruchu biernego

Stopień 4 - sztywność w stawie, ustawienie w zgięciu lub wyproście

 

Na ocenę jakości reakcji mięśni w zależności od szybkości zginania kończyny, pozwala nam skala Tardieu. Dzięki niej możemy zbadać zakres ruchu biernego w trakcie wolnego rozciągania mięśni, odpowiedź mięśni w trakcie szybkiego rozciągania oraz zmierzyć kąt w momencie, gdy obserwuje się pierwszą wzmożoną reakcję na rozciąganie. U chorych z pourazowym uszkodzeniem OUN, skala Tardieu jest bardziej przydatna niż skala Ashwortha [9]. 

Dla potrzeb oceny spastyczności stworzonych zostało wiele innych skal. Najbardziej znane wśród nich to: skala napięcia mięśni przywodzicieli stawu biodrowego (ang. Adductor Tone Rating), pięciostopniowa skala częstości skurczów według Penna (ang. Penn Spasm Frequency Scale), praktyczna skala oceny niesprawności - skala Barthela oraz Pomiar Niezależnego Funkcjonowania (FIM). W praktyce klinicznej wykorzystuje się także metody analizy chodu, metody analizy czynności dnia codziennego, metody oceny natężenia bólu czy kwestionariusze jakości życia pacjentów. Nie można zapomnieć też o stałym monitorowaniu i kontrolowaniu stanu chorego. Ocena pacjenta przeprowadzana powinna być podczas przyjmowania chorego na rehabilitację, przed rozpoczęciem terapii, w trakcie każdej zmiany stanu pacjenta oraz na zakończenie terapii. Powinna charakteryzować się też wszechstronnością, dokładnością i wnikliwością [4].

 

LECZENIE 

Wzmożone napięcie mięśniowe o niewielkim nasileniu w niektórych przypadkach może być korzystne i nie wymaga postępowania leczniczego. Ułatwia ono wtedy np.: pionizację chorego, przyczynia się do zachowania masy mięśniowej, utrzymania mineralizacji kości, zapobiega zakrzepowym zapaleniom żył [4]. Spastyczność jednak częściej, w znaczący sposób wpływa na obniżenie jakości życia chorych, stając się powodem niepełnosprawności i przyczyną bólu. Leczeniem chorych powinien zajmować się zespół interdyscyplinarny, w skład którego wchodzić powinni między innymi: lekarz, fizjoterapeuta, pielęgniarka [5]. 

W zwalczaniu spastyczności mają zastosowanie czynniki: biomechaniczne, do których zaliczamy leczenie ruchem - kinezyterapię; czynniki fizyczne - fizykoterapię oraz czynniki chemiczne, czyli farmakoterapię. Spastyczność leczona jest też metodami chirurgicznymi. Tak duża ilość sposobów działania umożliwia indywidualne podejście terapeutyczne do każdego przypadku spastyczności [3]. Leczenie spastyczności ma na celu poprawę funkcjonowania chorego w życiu codziennym, poprzez zapobieganie powstawaniu przykurczów trwałych, zmniejszenie bólu, częstości i siły napięć mięśni, poprawę jakości chodu. Aby to osiągnąć, należy zastosować zasady nauczania motorycznego [10]. 

Rehabilitacja pacjenta ze spastycznością powinna obejmować zarówno fazę ostrą jak i okres regeneracyjno-kompensacyjny [4]. W ostrej fazie, największą uwagę należy zwrócić na pozycje ułożeniowe, które przeciwdziałają przykurczom oraz na prawidłową pielęgnację. Trzy podstawowe założenia fizjoterapii w terapii spastyczności, przedstawione przez Hallenborg’a to: poprawne i symetryczne ułożenie, spadek napięcia mięśniowego oraz progres funkcji [11]. Aby pomóc pacjentowi w utrzymaniu pozycji korekcyjnej podczas snu czy odpoczynku, użyć można odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego w postaci ortez, łusk czy wałków [4]. 

Edukacja chorego i jego rodziny jest podstawą do wprowadzenia leczenia. Osoba ze spastycznością, jak i jej najbliższe otoczenie, powinno znać mechanizmy powstawania wzmożonej sztywności mięśniowej. Zainteresowani muszą zrozumieć, że proste nawet czynności dnia codziennego (nieodpowiednio dobrane obuwie, zła postawa ciała), mogą przyczynić się do nasilania spastyczności [5]. 

 

KINEZYTERAPIA

W terapii spastyczności powszechnie stosuje się ćwiczenia bierne. Można prowadzić je już w ostrej fazie. Mają na celu zapobieganie przykurczom, zaburzeniom odżywczym chrząstki i zastojom krwi żylnej. Ćwiczenia bierne wpływają na czucie głębokie w trakcie dociskania powierzchni stawowych. Wpływają też na czucie powierzchowne poprzez stymulację eksteroreceptorów skóry podczas bezpośredniego kontaktu pacjent – terapeuta. W trakcie całej terapii prowadzonej z chorym, należy pamiętać o włączeniu ćwiczeń oddechowych. Są one niezastąpione w pracy nad poprawą wentylacji płuc, wzmocnieniem mięśni oddechowych i ułatwiają usuwanie wydzieliny zalegającej w drzewie oskrzelowym [12]. 

Usprawnianie w trakcie okresu regenaracyjno-kompensacyjnego, rodzaj zastosowanej terapii i jej intensywność zależą od aktualnego stanu chorego i etiologii spastyczności. Aby uzyskać znaczną poprawę funkcjonowania pacjenta, podjęta rehabilitacja musi być prowadzona systematycznie. W dalszym postępowaniu, do terapii ułożeniowej, ćwiczeń biernych i oddechowych, wprowadza się także: ćwiczenia czynne, ćwiczenia oporowe, treningi relaksacyjne, rozciąganie oraz fizjoterapeutyczne metody specjalne: PNF, NDTBobath, metoda Brunnström, metoda Rood. Dużą uwagę w trakcie terapii poświęca się poprawie funkcji ręki [4]. W rehabilitacji spastyczności znajdują też zastosowanie metody zooterapii, muzykoterapii i arteterapii. Ważnymi elementami są ćwiczenia relaksacyjne (treningi autogenne) [4,13]. 

Ważnym elementem usprawniania jest wzmacnianie antagonistów mięśni spastycznych. Wzmocnienie to uzyskać można dzięki zastosowaniu metody PNF. Koncepcja torowania nerwowo–mięśniowego opiera się na pracy we wzorcach ruchowych, które nawet przy ograniczonym zakresie ruchomości mogą pozytywnie wpłynąć na: obniżenie spastyczności, odżywienie struktur aktywnych i odbudowanie funkcji. Koncepcja daje wiele technik, które w zależności od stanu pacjenta, można dowolnie łączyć lub stosować zamiennie. Z koncepcji PNF zaleca się korzystać w połączeniu z innymi metodami, dzięki czemu znacznie powiększa się pole możliwości terapeutycznych. Techniki stosowane przy wzmożonym napięciu mięśniowym to: kombinacja skurczów izotonicznych, stretching początkowy lub w trakcie ruchu, stabilizacja zwrotna, dynamiczna zwrotność ciągła, rytmiczne pobudzanie ruchu, technika „trzymaj” i „napnij-rozluźnij” [14]. 

Coraz częściej wykorzystuje się terapię NDT-Bobath, gdyż daje ona fizjoterapeucie wiele narzędzi do zwalczania spastyczności. Umożliwia ona pracę z każdym chorym, bez względu na jego stan oraz na pozycję. Dzięki zastosowanym technikom wpływa się na regulację napięcia mięśniowego przez obniżanie i hamowanie patologicznych wzorców ruchowych, które zastępuje się wzorcami fizjologicznymi. Przed rozpoczęciem terapii, metoda zakłada dokładne badanie pacjenta. W zależności od wyniku badania, w konkretnym przypadku, terapeuta skupia się na pracy w łańcuchach zamkniętych zawierających proste zadania funkcjonalne, bądź na przygotowaniu struktur do pracy w funkcji. Ćwiczenia kończyn prowadzi się od odcinków bliższych tak, by nie dopuścić do wzrostu spastyczności. Podstawą działania w terapii jest operowanie punktami kluczowymi. Punktami są odcinki ciała (głowa, tułów, obręcz barkowa z kończynami górnymi, obręcz biodrowa z kończynami dolnymi) odpowiedzialne za ułożenie segmentów ciała względem siebie [13]. Konkretne techniki najczęściej stosowane u pacjentów ze spastycznością to: torowanie aktywności podstawowej, inhibicja spastyczności, mobilizacje mięśniowe, aktywność podporowa w łańcuchu zamkniętym, rozciągania mięśni [15].

 

FIZYKOTERAPIA 

W kompleksowym leczeniu spastyczności dużą rolę odgrywają czynniki fizykalne. Fizykoterapia stosowana powinna być równocześnie z kinezyterapią. Jest ona metodą mało inwazyjną i ma znikome skutki uboczne. Celem terapii z zastosowaniem środków fizykalnych jest obniżenie napięcia mięśniowego, zablokowanie receptorów bólowych, czasowe osłabienie przewodnictwa nerwowego oraz gimnastyka mięśni agonistycznych i antagonistycznych. W terapii wykorzystuje się bodźce elektryczne, termiczne oraz mechaniczne [3]. W planowaniu terapii ważne jest ustalenie kolejności zabiegów fizykalnych w stosunku do kinezyterapii. Zabiegi z wykorzystaniem termoterapii należy wykonywać przed usprawnianiem ruchowym. Nie można zapominać o tym, że zwiększony wysiłek fizyczny może zwiększyć napięcie mięśni, co powodować może zmniejszenie efektu zabiegów obniżających napięcie mięśni [16]. 

W terapii spastyczności najczęściej stosuje się następujące metody fizykoterapeutyczne: elektroterapia, hydroterapia, magnetoterapia i magnetostymulacja, termolecznictwo, światłolecznictwo [3,4,16]. 

 

Elektroterapia 

Elektroterapia jest obecnie coraz częstszą metodą terapeutycznego, fizykalnego działania u osób cierpiących z powodu spastyczności. W celu obniżenia wzmożonego napięcia mięśniowego, wykorzystuje się następujące zabiegi: TENS – przezskórną stymulację elektryczną nerwów, FES – elektrostymulację funkcjonalną, NMES – elektrostymulację układu nerwowo–mięśniowego, elektrostymulację metodą Hufschmidta i prądy Träberta. Elektrostymulacja ma na celu zastąpienie zaburzonej czynności bioelektrycznej mięśnia [3]. Można stosować ją bezpośrednio na mięsień spastyczny, bądź na mięśnie antagonistyczne [4]. Metody elektrostymulacji dzielimy na te z użyciem elektrod implantowanych oraz na elektrostymulację przezskórną [17]. 

Do metod elektrostymulacji przezskórnej stosowanych u chorych z uszkodzeniem górnego neuronu ruchowego zalicza się TENS. Elektrody umieszcza się w miejscach bólowych; w punktach wyzwalających ból; wzdłuż przebiegu nerwu, który zaopatruje daną okolicę; na mięśniach spastycznych i na mięśniach antagonistycznych do mięśni spastycznych. Używany zakres częstotliwości oscyluje w granicach 20-100 Hz, przy czym za optymalną częstotliwość uznaje się 100Hz; czas impulsu waha się od 0,125-0,3ms; podawane natężenie jest powyżej progu czuciowego i poniżej progu ruchowego, a czas trwania stymulacji wynosi od 10 minut do nawet kilku godzin. W dostępnej literaturze potwierdza się korzystny wpływ prądów TENS na obniżenie spastyczności [3,18]. Według badań Bakhtiary i Fatemy nerwowo-mięśniowa elektrostymulacja w połączeniu z koncepcją NDT-Bobath jest bardziej skuteczna niż terapia wyłącznie jedną metodą [19]. Różnorodność podawanych w piśmiennictwie parametrów zabiegu, wymusza konieczność pogłębienia badań klinicznych w celu ustalenia optymalnych protokołów terapeutycznych [20]. 

Elektrostymulacja czynnościowa, czyli funkcjonalna (FES) polega na oddziaływaniu bodźcami elektrycznymi, które są generowane przez mini stymulator na mięśnie pozbawione ośrodkowej kontroli czynności. Metoda uaktywnia i obniża napięcie mięśni, umożliwiając jednocześnie percepcję wzrokową z wywołanym ruchem. W metodyce zabiegu wykorzystywane są impulsy o częstotliwości w zakresie 20-50 Hz i czasie trwania impulsu 0,1-0,2 ms [3]. 

Metoda Hufschmidta polega na stymulacji podwójnymi impulsami elektrycznymi o przebiegu prostokątnym i małej częstotliwości mięśni spastycznych i ich antagonistów. Wpływa to na obniżenie spastyczności. Według tej koncepcji stymuluje się jednocześnie mięśnie agonistyczne i antagonistyczne, co przywraca równowagę czynnościową pomiędzy nimi [3,20]. 

Prąd Träberta to impulsowy prąd prostokątny o czasie trwania 2 ms, przerwie 5 ms i częstotliwości 143 Hz. Oprócz działania przeciwbólowego i tonizującego na układ krwionośny, prąd ten przyczyniają się do obniżenia napięcia mięśniowego [3].

 

Hydroterapia 

Zabiegi z zakresu wodolecznictwa są lubiane i często stosowane u chorych ze spastycznością. Wykorzystują one oddziaływanie fizykochemiczne wody na ciało człowieka w tym: cieśnienie hydrostatyczne i hydrodynamiczne, przewodnictwo cieplne wody i wypór. Wpływ hydroterapii na układ nerwowy i mięśniowy zależy od: temperatury wody, czasu trwania zabiegu i intensywności bodźców. Dzięki całkowitemu lub częściowemu zanurzeniu pacjenta w wodzie otrzymuje się efekt odciążenia ciała. W połączeniu z odpowiednią temperaturą wody daje to zwiększony przepływ obwodowy krwi, zwiększenie wytwarzania endorfin i uwalniania oksytocyny, co powoduje ogólne rozluźnienie ciała. Podstawowym czynnikiem, który wpływa rozluźnienie mięśni podczas zabiegów hydroterapeutycznych jest temperatura stosowanej wody. Za niska (poniżej 27°C) może wpłynąć na zwiększenie napięcia mięśni i brak ochoty pacjentów do dalszych zabiegów z zakresu wodolecznictwa. Optymalną temperaturą stosowaną u pacjentów ze spastycznością podczas hydroterapii jest 34-38°C. Czas trwania zabiegu powinien wynosić 15-20 minut [21]. W celu rozluźnienia mięśni i działania przeciwbólowego, wykonać można podwodny masaż części ciała lub całego ciała (pod postacią masażu wirowego, kąpieli tlenowej, bądź kąpieli perełkowej) [3]. Dobre wyniki w zmniejszaniu spastyczności otrzymuje dzięki zastosowaniu masażu podwodnego połączonego z automatycznym hydromasażem podwodnym w wannie motylkowej, w którym połączone jest działanie bodźcowe masażu podwodnego i kąpieli. Obniżenie wzmożonego napięcia mięśni obserwuje się już po jednorazowym zabiegu [21].

 

Magnetoterapia i magnetostymulacja 

W terapii wzmożonego napięcia mięśniowego stosuje się pole magnetyczne o wysokiej i niskiej częstotliwości [3,15]. Zakres dawek stosowanych w terapii wynosi: częstotliwość od 1 do 60 Hz, wartości indukcji do 20 mT, impulsy o kształcie prostokątnym, trójkątnym, sinusoidalnym i trapezoidalnym. Działanie pola magnetycznego obniża spastyczność, jednak mechanizm działania w przypadku wzmożonego napięcia mięśni nie jest do końca znany [23]. 

 

Termolecznictwo 

W uszkodzeniach górnego neuronu ruchowego, stosuje się zabiegi z użyciem ciepłolecznictwa i zimnolecznictwa, często jako wstęp do kinezyterapii. Ciepło wpływa na zmniejszenie napięcia mięśniowego poprzez dostarczanie energii kinetycznej do organizmu. Powoduje też zwiększenie przepływu krwi, dzięki rozszerzeniu naczyń krwionośnych i chłonnych [4]. W terapii osób ze spastycznością stosuje się: okłady parafinowe, okłady fangoparafinowe, woreczki z żelem (hot packs), kąpiele ciepłe ogólne i miejscowe, fluidoterapię [3]. 

Badanie prowadzone nad wpływem zimnolecznictwa potwierdzają jego korzystny wpływ na obniżenie spastyczności mięśni bezpośrednio po zabiegu, jak i też po zakończeniu całej kuracji [3,25]. Zastosowanie niskiej temperatury może hamować bezpośrednio aktywność mięśnia, pośrednio zaś pobudzać mięśnie antagonistyczne. Zimno wpływa na szybkość reakcji chemicznych w organizmie, zwalnia przewodnictwo nerwowo-mięśniowe w nerwach czuciowych i wegetatywnych [4]. Krioterapia obniża dodatkowo temperaturę mięśni i nerwów, zmniejsza aferentne wyładowania wrzecion mięśniowych, obniża aktywność motoneuronów gamma i działa analgetycznie na mięśnie spastyczne [3,26]. Z zabiegów zimnolecznictwa korzysta się przed planowaną kinezyterapią. Wykorzystuje się: okłady z użyciem plastikowych worków wypełnionych lodem, okłady woreczkami z zamrożonym silikonowym żelem (cold packs), masaż kostkami lodu, okłady z oziębionych ręczników, kąpiele typu iceslush, krioterapię kompresyjną, oziębiające spray’e, kriostymulacyjne kąpiele gazowe, krioterapię miejscową przy użyciu urządzeń do krioterapii typu cryo-air [3,15]. 

 

Światłolecznictwo 

Wśród całej gamy zabiegów fizykoterapeutycznych z zakresu światłolecznictwa, w terapii spastyczności wykorzystuje się promieniowanie podczerwone. Zwiększa ono perfuzję tkanek miękkich, wpływa na rozszerzenie naczyń włosowatych skóry, zmniejsza napięcie mięśni. W lampie Sollux stosuje się z reguły filtr niebieski. Użycie czerwonego filtra nie powoduje przegrzania tkanek głębokich, dając umiarkowany efekt przeciwspastyczny [3,15]. Pacjentów ze spastycznością naświetla się także lampą Bioptron. Emitowane przez nią światło spolaryzowane ma charakter biostymulujący. Działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie, regeneracyjnie, wzmacnia funkcje obronne i harmonizuje procesy metaboliczne organizmu [24]. 

 

MASAŻ 

Masaż to jedna z najstarszych metod fizjoterapii. Jego istotą jest mechaniczne wytwarzanie i zwalnianie ucisku na tkanki ciała człowieka. Zastosowanie masażu powoduje uwolnienie z tkanek związków biologicznie aktywnych takich jak: serotonina, histamina, acetylocholina. Zabieg działa też na zakończenia nerwowe w skórze przez zmianę ich pobudliwości. Obniżenie napięcia mięśni spastycznych uzyskać można dzięki różnym technikom. Przy spastyczności nie stosuje się oklepywania – energicznego uderzania rękoma w masowane tkanki ani głaskań odsercowych, które mogą potęgować spastyczność. Z powodzeniem wykorzystywać można wstrząsanie, ugniatanie podłużne, uciski, mieszenia. Masaż nie rozwiązuje całkowicie problemu spastyczności, pozwala jednak na stworzenie lepszych warunków dla działań fizjoterapeutycznych, których celem jest poprawa jakości ruchu i wzorców ruchowych u osób z uszkodzeniami górnego neuronu ruchowego [27]. 

Przed rozpoczęciem terapii (jeśli pacjent ma nadwrażliwość na dotyk), należy zastosować techniki zmniejszające nadwrażliwość skóry. U dzieci z dużym powodzeniem wykonuje się masaż punktowy. Polega on na uciskaniu mięśnia w okolicy jego przyczepu, bądź miejsca, w którym dwie części mięśnia się zrastają. Dochodzi wtedy do zwiększonego napięcia tkanki ścięgnistej i wybiórczego drażnienia występujących tam receptorów ścięgnistych. W efekcie pozwala to na obniżenie napięcia spoczynkowego mięśnia. Masaż powinien być wykonywany lekkim ruchem kolistym bądź wibracją o małej amplitudzie. Nacisk stosowany podczas masowania nie powinien wywoływać bólu, a zalecany czas trwania to 1-2 minuty. Masażem tym należy opracowywać kolejno mięśnie i więzadła, które są ze sobą w kontakcie strukturalnym. Dużym atutem tego rodzaju działania jest wykonywanie go na niewielkiej powierzchni skóry, co nie powinno nasilać nadwrażliwości. Dla terapeuty, problemem może stać się wymóg posiadania wysokiej sprawności manualnej podczas wykonywania technik masażu, oraz bardzo dobra znajomość lokalizacji przyczepów mięśniowych. Stąd też tego rodzaju masażu powinni podejmować się jedynie wykwalifikowania specjaliści. Zdarza się, że po zastosowaniu masażu dochodzi do nasilenia spastyczności. Istnieje wiele przyczyn tego zjawiska: zbyt duża intensywność masażu czy stosowanie niewłaściwych technik u dzieci, które są nadwrażliwe na dotyk [27,28]. 

Do zmniejszania spastyczności wykorzystuje się też wibracje mechaniczne. Hamowanie bądź pobudzanie mięśnia otrzymuje się w zależności od częstotliwości użytego bodźca. Wibracja poniżej 70 Hz (niska częstotliwość) wpływa na relaksację mięśnia spastycznego. Wibrację o częstotliwości 100-200 Hz (wysoka częstotliwość) wykorzystuje się na mięśnie antagonistyczne. Wywołuje to hamowanie reciprokalne [4].

 

KINESIOTAPING 

Kinesiotaping to metoda terapii naturalnej, która została opracowana w Japonii przez dr Kenzo Kase, stosowana początkowo w medycynie sportowej. Aktualnie znajduje zastosowanie w wielu specjalnościach klinicznych m.in.: ortopedii i traumatologii, neurologii, onkologii, pediatrii. Metoda polega na stosowaniu specjalnych bawełnianych plastrów o odpowiednim utkaniu i dużej rozciągliwości, które naklejane są bezpośrednio na skórę. Posiada on ciężar i grubość, które są zbliżone do parametrów skóry. Aplikacja taśmy powoduje uniesienie naskórka i warstwy brodawkowej skóry właściwej, dzięki czemu usprawnia się przepływ krwi w sieci naczyń warstwy podbrodawkowej i w naczyniach głębokich skóry, a także zwiększa się transport chłonki. Jako efekt kinesiotapingu obserwuje się: uaktywnienie przepływu krwi i limfy, poprawę motoryki, zmniejszenie dolegliwości bólowych i normalizację napięcia mięśniowego. Ze względu na właściwości wodoodporne, naklejone plastry nie są przeszkodą w korzystaniu z zabiegów hydroterapeutycznych [29]. 

Kinesiotaping wykorzystywany może być jako metoda wspomagająca w terapii spastyczności. Dzięki aplikacji plastrów zwiększyć można zakres ruchu biernego jednak bez wpływu na obniżenie napięcia spastycznego. Kinesiotaping stosuje się też w celu: uzyskania optymalnej pozycji chwytnej ręki, wyhamowania nieprawidłowych nawyków ruchowych i uzyskania prawidłowego wzorca ruchu, redukcji nierównowagi mięśniowej dzięki wspomaganiu agonistów i hamowaniu antagonistów [30]. 

U pacjentów ze spastycznością zastosować można 2 rodzaje aplikacji taśmy. W celu zahamowania antagonistów i wspomagania agonistów wykorzystuje się techniki podstawowe. Dzięki nim można w szybki i skuteczny wspomóc np. działanie mięśnia trójgłowego ramienia i hamować umięśnień dwugłowy ramienia. Dla uzyskania najlepszej pozycji do wspomagania wzorców ruchowych stosuje się techniki korekcyjne. Prawidłowa aplikacja taśmy stymuluje np.: kciuk do wyprostu, wspomaga wyprost nadgarstka, zmniejsza supinację w stawie skokowym, wspomaga zgięcie grzbietowe stopy [30].

 

PODSUMOWANIE 

Szeroko rozpowszechnione metody fizjoterapeutyczne skutecznie wspomagają leczenie chorych ze spastycznością. Są to środki nieinwazyjne i szeroko dostępne. Składają się na nie: kinezyterapia, fizykoterapia, masaż i metody specjalne takie jak np. kinesiotaping. Nie da się jednoznacznie stwierdzić, która z technik postępowania w spastyczności jest najlepsza, dlatego terapia (poprzedzona dokładną oceną nadmiernego napięcia mięśni) powinna być kompleksowa i dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta. W leczeniu istotna jest także współpraca specjalistów z zakresu rehabilitacji, neurologii, ortopedii, pediatrii [31].

 

 

 

Piśmiennictwo 

1. Sławek J.: Spastyczność jako problem kliniczny. Wprowadzenie. W: Spastyczność. Od patofizjologii do leczenia, J. Sławek (red.), Via Medica, Gdańsk 2007. 

2. Krekora K., Stasiak-Pietrzak A., Czernicki J., Kmieciak Ł.: Elektrofizjologiczna ocena spastyczności u chorych z uszkodzeniem górnego neuronu ruchowego. Kwartalnik Ortopedyczny 2008, (2):192-196. 

3. Łuczak-Piechowiak A., Bartkowiak Z., Zgorzalewicz-Stachowiak M., Gajewska E.: Fizykoterapia w spastyczności. Balneologia Polska 2008, 50(3):189-197. 

4. Olchowik B., Sobaniec W., Sołowiej E., Sobaniec P.: Aspekty kliniczne zwalczania spastyczności. Neurologia Dziecięca 2009, 18(36) 47-57. 

5. Barnes Michael P.: The Management of Spasticity. Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 2005, 21(3), 241-248.

 6. Platz T., Eickhof C., Nuyens G., Vuadens P.: Clinical scales for the assessment of spasticity, associated phenomena, and function: a systematic review of the literature. Disability and Rehabilitation 2005, 27(1/2): 7–18. 

7. Tederko P.: Wiarygodność badania objawów klinicznych spastyczności u chorych po urazie rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2007, 5, 467-483. 

8. Bohannon R.W., Smith M.B.: Interrater of a modified Ashworth Scale of muscle spasticity. Physical Therapy 1986, 67: 206–207. 

9. Mehrholz J., Wagner K., Meißner D., Grundmann K., Zange C., Koch R., Pohl M.: Reliability of the Modified Tardieu Scale and the Modified Ashworth Scale in adult patients with severe brain injury: a comparison study. Clinical Rehabilitation 2005, 19(7): 751–759. 

10. Barnes M.P., Kent R.M., Semlyen J.K., McMullen K.M. Spasticity in multiple sclerosis. Neurorehabilitation and Neural Repair 2003, 17: 66–70. 

11. Scholtes V.A., Becher J.G., Beelen A., Lankhorst G.J.: Clinical assessment of spasticity in children with cerebral palsy: a critical review of available instruments. Developmental Medicine and Child Neurology 2006, 48: 64–73. 

12. Głowacka J., Krawczyk M.: Zaburzenia napięcia mięśniowego i ich wpływ na stan funkcjonalny w grupie pacjentów we wczesnym okresie po udarze mózgu. Fizjoterapia Polska 2005, 5(1): 48–56. 

13. Świerczyńska A., Kłusek R., Jaworek M.: Neurorehabilitacja i inne sposoby leczenia spastyczności u dzieci. Przegląd Lekarski 2007, 64(11): 974-977. 

14. Mraz T.: Praktyczne wykorzystanie metody PNF w terapii pacjenta spastycznego. http://www.ipnfa.pl/index.php/pnf-w-praktyce/431-praktyczne-wykorzystanie-metody-pnf-wterapii-pacjenta-spastycznego (dostęp z dn. 15.12.2013).

15. Bilińska M., Biliński G., Ciesielski T., Fuchs M., Merta M., Półtorak M., Soboń J., Tokarz M.: Wykorzystanie koncepcji Bobath w zwalczaniu spastyczności. Rehabilitacja w praktyce 2013,2:14-18. 

16. Zwolińska J., Myjkowska E., Kwolek A.: Zastosowanie metod fizykoterapeutycznych w leczeniu spastyczności. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego 2003, 1: 27-38. 

17. Opara J.: Rehabilitacja w spastyczności w stwardnieniu rozsianym. Polski Przegląd Neurologiczny 2008, 4: 50-51. 

18. Dudek J., Michalska A., Głąb G.: Przegląd nowoczesnych metod przezskórnej elektroterapii zmniejszającej spastycznie wzmożone napięcie mięśniowe cz. I. Rehabilitacja w praktyce. 2012, 3: 40-43. 

19. Bakhtiary A.H., Fatemy E.: Does electrical stimulation reduce spasticity after stroke? A randomized controlled study. Clinical Rehabilitation 2008, 22: 418-425. 

20. Dudek J., Michalska A., Głąb G.: Przegląd nowoczesnych metod przezskórnej elektroterapii zmniejszającej spastycznie wzmożone napięcie mięśniowe cz. II. Rehabilitacja w Praktyce, 2012,4: 64-67. 

21. Hawrylak M.: Możliwości wykorzystania hydromasażu podwodnego w leczeniu spastyczności u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, Rehabilitacja w Praktyce 2006,2: 51-57.

22. Śliwiński Z., Kaczmarek H., Kowalska B.: Przydatność tonolizy metodą Hufschmidta w zwalczaniu spastyczności u dzieci i dorosłych. Fizjoterapia 2000; 8, 4: 24-26. 

23. Krause P., Straube A.: Reduction of spastic tone increase induced by peripheral repetitive magnetic stimulation is frequency-independent. NeuroRehabilitation 2005, 20(1): 63–65. 

24. Janosik E.: Światło spolaryzowane i jego zastosowanie w medycynie. Prace Instytutu Elektrotechniki 2006, 228: 317-326. 

25. Mraz M., Skrzek A., Gruszka E.: Wpływ fizjoterapii z wykorzystaniem krioterapii ogólnoustrojowej na stabilność i równowagę pozycji stojącej pacjentów ze stwardnieniem rozsianym. Fizjoterapia 2001, 9, 2: 30-32. 26. Akinbo S.R., Tella B. A., Onunla A. B., Temiye E. O.: Comparison of the Effect of Neuromuscular Electrical Stimulation and Cryotherapy on Spasticity and Hand Function in Patients with Spastic Cerebral Palsy. The Nigerian Medical Practitioner 2007, 51(6): 128-132. 

27. Kassolik K., Andrzejewski W., Książyk A.: Możliwości wykorzystania masażu u dzieci z zaburzonym rozwojem psychomotorycznym cz. II. Masaż mięśni spastycznych. Rehabilitacja w Praktyce 2007, 2: 44-45. 

28. Hernandez-Reif M., Field T., Largie S., Diego M., Manigat N., Seoanes J., Bornstein J.: Cerebral palsy symptoms in children decreased following massage therapy. Early Child Development and Care 2005, 175(5): 445–456. 

29. Kiebzak W. i wsp.: Wykorzystanie metody Kinesiology Taping w praktyce fizjoterapeutycznej: przegląd literatury. Fizjoterapia Polska 2012, 12, 1, 1-11.

30. Jaraczewska E.: Dodatkowe i alternatywne metody terapeutyczne stosowane w redukcji napięcia spastycznego. Rehabilitacja w praktyce 2012,2: 35-39. 

31. Mirska A., Kułak W.: Terapia spastyczności toksyną botulinową w mózgowym porażeniu dziecięcym. Neurologia Dziecięca 2009, 18, 36: 59-63.