Streszczenie 

Sport posiada wiele pozytywnych aspektów, jednak ma też swoje minusy. Urazy są nieodzownym elementem uprawiania sportu. Celem niniejszej pracy było określenie rodzaju i częstości występowania urazów sportowych u siatkarzy oraz piłkarzy ręcznych. 

Materiał i metody. W badaniu wzięło udział 71 mężczyzn (piłkarze ręczni i siatkarze) w przedziale wiekowym od 19 do 40 lat profesjonalnie zajmujących się sportem. Narzędziem badawczym była ankieta autorska składająca się z dwóch części – danych demograficznych oraz części, zawierającej pytania dotyczące rodzaju doznanych urazów, ich lokalizacji, sposobu leczenia oraz czasu przerwy, spowodowanej urazem. 

Wyniki. Piłkarze ręczni częściej niż siatkarze doznawali urazów. W obu grupach ankietowanych najczęściej dochodziło do skręceń. Szczypiorniści znacznie częściej niż siatkarze doznawali naciągnięcia mięśni, ścięgien i więzadeł, złamań oraz stłuczeń. Najczęściej uszkodzeniom ulegały kończyny dolne. Urazy najczęściej powstawały w trakcie lądowanie. Największa ilość ankietowanych po urazie korzystała z rehabilitacji. 

Wnioski. U szczypiornistów doszło średnio do 3,7 urazów, natomiast u siatkarzy do 2,9 urazów. W obu dyscyplinach najczęściej dochodziło do skręceń. Szczypiorniści znacznie częściej niż siatkarze doznawali naciągnięcia mięśni, ścięgien i więzadeł, złamań oraz stłuczeń. U obu grup ankietowanych najczęściej dochodziło do uszkodzeń w obrębie kończyn dolnych. Najrzadziej miały miejsce urazy w okolicy tułowia, głowy i szyi. Najczęściej do urazów dochodziło podczas lądowania u obu grup ankietowanych. Zdecydowana większość ankietowanych po urazie korzystała z rehabilitacji. Spośród zabiegów fizykalnych najczęściej stosowanymi w obu grupach ankietowanych była laseroterapia i krioterapia. Najrzadziej stosowano terapię manualną. 

Słowa kluczowe: sport, urazy, siatkówka, piłka ręczna.

Wprowadzenie 

Sport korzystnie wpływa na zdrowie, formę i samopoczucie. Niestety mogą pojawić się również jego negatywne skutki, które wpłyną na pogorszenie stanu zdrowia. Współczesny sport znajduje się na bardzo wysokim poziomie, zarówno ze względu na wyszkolenie sztabów trenerskich, rozwój wielu dyscyplin sportowych, jak i przede wszystkim duży postęp w medycynie sportowej. Nowoczesne technologie i pomysłowość ludzka nadają nowy wymiar możliwościom psychofizycznym organizmu. W sporcie na najwyższym poziomie nie ma mowy o przypadkowości. Mistrzami zostają zawodnicy o odpowiednich predyspozycjach, właściwie wytrenowani i przygotowani. Sportowcy ze względu na intensywność treningów i ciągłe dążenie do osiągania coraz to wyższych wyników, uczą się panować nad bólem, by nie tracić czasu na wyleczenie jego przyczyny. 

Lekceważenie dolegliwości może doprowadzić do poważnych urazów. To z kolei może stać się przyczyną dłuższej przerwy w grze. W najgorszym przypadku może dojść do przedwczesnego zakończenia kariery [2, 3]. U osób trenujących wyczynowo ryzyko wystąpienia obrażeń jest podobne do ryzyka wystąpienia chorób zawodowych w innych grupach zawodowych. Ze specyfiką danej dyscypliny sportowej związane są typowe obrażenia, np. kolano skoczka u skoczków. Osoby trenujące mogą ulec również obrażeniom przypadkowym, które rzadziej występującym w danej dyscyplinie [9]. Celem niniejszej pracy było określenie rodzaju i częstości występowania urazów sportowych u mężczyzn grających zawodowo w piłkę siatkową oraz piłkę ręczną. Postawiono następujące pytania badawcze: 

• Do jakich urazów najczęściej dochodziło podczas gry w siatkówkę oraz piłkę ręczną i czy istnieją różnice w rodzaju urazów w obu grupach ankietowanych? 

• Gdzie najczęściej zlokalizowane były urazy? 

• W jakich okolicznościach doszło do urazu? 

• Jaki rodzaj leczenia zastosowano po wystąpieniu urazu? 

• Jakie metody fizjoterapii były stosowane w leczeniu urazów u ankietowanych osób?

Materiał i metody 

Badaniami objęto grupę 71 mężczyzn w wieku od 19 do 40 lat profesjonalnie grających w piłkę siatkową i w piłkę ręczną. Badania przeprowadzone były w okresie od kwietnia do września 2013 roku. Badani stanowili dwie grupy. Pierwszą z nich byli siatkarze (36 respondentów) o średniej wieku 26,7 lat. Średni staż zawodniczy u tej grupy respondentów wynosił 13,5 lat. Druga grupa badanych liczyła 35 osób i była reprezentowana przez piłkarzy ręcznych o średniej wieku 27,3 lat. Średni staż zawodniczy wynosił 14,4 lat. Narzędziem badawczym była ankieta autorska składająca się z dwóch części. Pierwszą z nich stanowiła metryczka zawierająca dane, takie jak wiek, pozycja na boisku, lata uprawiania danej dyscypliny sportowej oraz informacje dotyczące częstości treningów. Druga część zawierała 18 pytań, które dotyczyły m.in. rodzajów doznanych urazów, częstości oraz lokalizacji ich występowania, rodzaju podjętego leczenia i czasu przerwy w grze, spowodowanej urazem.

Wyniki 

U wszystkich ankietowanych zawodników wystąpiły urazy sportowe. Sportowcy grający w piłkę siatkową doznali średnio 2,9 urazów w swojej sportowej karierze. Natomiast w drugiej grupie, do której należeli szczypiorniści, tych urazów było więcej – średnio 3,7. Z badań wynika, że najczęstszym urazem sportowców, grających w piłkę siatkową i w piłkę ręczną były skręcenia, które wystąpiły u 94% badanych siatkarzy i 77% szczypiornistów. U szczypiornistów, częściej niż u drugiej grupy, dochodziło do uszkodzeń mięśni, ścięgien i więzadeł, złamań oraz stłuczeń.

Doznane urazy najczęściej dotyczyły kończyn dolnych, zarówno w jednej, jak i w drugiej grupie badanych. U siatkarzy stanowiły aż 71% wszystkich urazów, u piłkarzy ręcznych – 64%. Przeważały tu uszkodzenia stawów skokowych. Często też miały miejsce kontuzje stawu kolanowego oraz urazy w obrębie uda (zerwania, naderwania bądź naciągnięcia mięśni – głównie czworogłowego i dwugłowego uda). Nieco rzadziej miały miejsce uszkodzenia kończyn górnych – 23% siatkarzy i 30% szczypiornistów. Zlokalizowane były one głównie w obrębie dłoni, a dokładniej palców (złamania, stłuczenia, zwichnięcia) oraz w stawach barkowych. Urazy w obrębie tułowia, głowy i szyi występowały znacznie rzadziej i dotyczyły piłkarzy ręcznych. Do urazów najczęściej dochodziło w wyniku lądowania (siatkarze – 75%, piłkarze ręczni - 80%). Równie często w przypadku szczypiornistów miały miejsce uszkodzenia w wyniku zderzenia z innym zawodnikiem – aż 71% ankietowanych, u siatkarzy było to zaledwie 19%. Ta różnica spowodowana była kontaktowym charakterem piłki ręcznej - stały i bezpośredni kontakt ze swoim przeciwnikiem.

Po urazach respondenci najczęściej korzystali z rehabilitacji. Aż 97% siatkarzy i 100% piłkarzy ręcznych zaznaczyło tę odpowiedź. Zabieg operacyjny był konieczny w 28% przypadków u zawodników, grających w piłkę siatkową i w 46% u szczypiornistów. Piłkarze ręczni częściej niż siatkarze korzystali z różnych form leczenia, o czym świadczy ilość zaznaczanych odpowiedzi. 63% z nich stosowała dodatkowo środki farmakologiczne, a u 69% został zastosowany opatrunek gipsowy. U siatkarzy ta ilość była znacznie mniejsza, bo zaledwie 19% korzystało z farmakologii, a 33% miało założony gips. Jedynie 3% ankietowanych siatkarzy nie zastosowało żadnego leczenia. W pytaniu o zaopatrzenie ortopedyczne 72% ankietowanych siatkarzy i 83% piłkarzy ręcznych odpowiedziało, że z niego korzystało. Najczęściej stosowane były ortezy stawu kolanowego i skokowego oraz opaski uciskowe stosowane na kontuzjowane stawy. 99% respondentów korzystało z zabiegów rehabilitacyjnych po doznanym urazie. Miało to miejsce w różnych przedziałach czasowych.

Największa ilość ankietowanych stosowała rehabilitację przez okres krótszy niż miesiąc – 51% siatkarzy i 43% piłkarzy ręcznych. U 29% szczypiornistów okres rehabilitacji trwał 1-2 miesiące, a u 14% od 3 do 4 miesięcy. U sportowców, grających w piłkę siatkową było to odpowiednio 26% i 14%. Jedynie u 9% siatkarzy i 14% piłkarzy ręcznych leczenie trwało 5 miesięcy lub dłużej. Tylko jedna z pytanych osób nie podjęła leczenia. Wszyscy badani korzystali z różnych zabiegów fizjoterapeutycznych w celu szybszego powrotu do zdrowia. Wszyscy respondenci stosowali fizykoterapię. Drugą w kolejności najczęściej stosowaną metodą fizjoterapeutyczną była kinezyterapia – 71% siatkarzy oraz 86% piłkarzy ręcznych wybrało tę formę terapii. Część ankietowanych zdecydowała się również na leczenie masażem (49% i 74%), a także terapią manualną - 51% siatkarzy i 31% szczypiornistów. Najczęściej stosowanym zabiegiem fizykoterapeutycznym w obu grupach badanych była biostymulacja laserowa. Metodę tą wybrało aż 77% siatkarzy i 80% piłkarzy ręcznych. Drugim, co do częstości stosowanym zabiegiem była krioterapia – odpowiednio 74% i 77%, kolejnym zaś ultradźwięki, stosowane przez 54% graczy piłki siatkowej oraz 74% szczypiornistów. Magnetoterapię wybrało 46% siatkarzy i 69% piłkarzy ręcznych. Siatkarze w 43% korzystali z elektroterapii, w 29% z hydroterapii oraz sporadycznie, bo w 11%, ze światłolecznictwa. W drugiej grupie 46% ankietowanych wybrało hydroterapię, a 51% elektroterapię. U szczypiornistów zabiegi z wykorzystaniem światła również występowały najrzadziej – 37% badanych. W ankiecie znalazło się także pytanie o odnowę biologiczną. 83% siatkarzy i 94% piłkarzy ręcznych korzystało z niej.

Największa część tej grupy stosuje zabiegi raz w tygodniu, pozostali ankietowani od 2 do 3 razy na tydzień. Najczęściej stosowaną metodą odnowy biologicznej w obu grupach była sauna. Kolejnym zabiegiem, z którego ankietowani chętnie korzystali był masaż klasyczny. Do pozostałych zabiegów należały kąpiele perełkowe oraz bicze szkockie. 42% ankietowanych odpowiedziało, że urazy pozostawiły u nich trwałe zmiany. Rzadziej miało to miejsce u siatkarzy, bo zaledwie w 28% przypadków, natomiast u piłkarzy ręcznych odpowiedź twierdzącą zaznaczyło 57% respondentów. Najczęściej występującą zmianą u siatkarzy były blizny – 54%. Ograniczenia ruchomości dotyczyło 31% ankietowanych. Sporadycznie występowały też inne zmiany, takie jak deformacje (15%). W drugiej grupy najczęściej dochodziło do ograniczenia ruchomości – 40% przypadków. Przykurcze i blizny wystąpiły równo po 30% w grupie ankietowanych szczypiornistów. Przeważnie zmiany te były zlokalizowane w obrębie kończyn. Najrzadziej znajdowały się w okolicach głowy i tułowia. Czas powrotu do normalnych treningów był zróżnicowany. Największa część ankietowanych zaznaczyła, że przerwa w grze trwała mniej niż miesiąc – 50% siatkarzy i 37% piłkarzy ręcznych. Taka sama ilość szczypiornistów (37%) wybrała też opcję „1-3 miesiące”, u drugiej grupy było to 36% respondentów. Zaledwie u 3% szczypiornistów przerwa w grze trwała dłużej niż rok. U siatkarzy taka sytuacja nie miała miejsca.

Dyskusja 

Otrzymane wyniki potwierdzają badania przeprowadzone przez Wawrzyńczak-Witkowską. Pokazały one, że najczęstszym urazem u siatkarzy oraz piłkarzy ręcznych były skręcenia stawów. Zawodnicy grający w piłkę siatkową nieco rzadziej doznawali naderwań mięśni, zwichnięć, stłuczeń, zespołów bólowych kręgosłupa oraz złamań. W przypadku piłkarzy ręcznych poza skręceniami często dochodziło do stłuczeń, naderwań mięśni, zwichnięć, złamań oraz zespołów bólowych kręgosłupa. Najczęstszym obrażeniem również były skręcenia. Otrzymane wyniki w odniesieniu do lokalizacji urazów również były podobne. Według Wawrzyńczak-Witkowskiej uszkodzenia w obu grupach także najczęściej dotyczyły kończyn dolnych (80% siatkarzy i 77% piłkarzy ręcznych) [8]. Taniewski, który przeprowadził badania wśród zawodników i zawodniczek piłki nożnej, piłki ręcznej, koszykówki i siatkówki podaje, iż najczęstszym urazem, do którego dochodzi w grach zespołowych są skręcenia stawów (33%), następnie stłuczenia (24%), uszkodzenia mięśni i ścięgien (16%), zwichnięcia (10%) oraz inne obrażenia (10%). Najrzadziej występującym urazem są złamania (7%). Dodatkowo podaje, że piłka ręczna jest bardziej urazowym sportem niż siatkówka, co jest zgodne z wynikiem własnym. 

Według Taniewskiego najczęstszą lokalizacją uszkodzeń są kończyn dolne. Rzadziej dochodzi do obrażeń kończyn górnych [5]. W badaniach Walentukiewicz, która analizowała epidemiologię urazów sportowych wśród grupy 157 zawodników 6 dyscyplin: piłki nożnej, piłki ręcznej, siatkówki, koszykówki, lekkiej atletyki i judo, największą urazowością charakteryzowała się piłka ręczna. Siatkówka należała do jednego z mniej urazowych sportów. Największy procent uszkodzeń dotyczył kończyn dolnych (79% siatkówka, 71% piłka ręczna), co jest bardzo zbliżone do wyników własnych (71% siatkówka, 64% piłka ręczna). Walentukiewicz potwierdza, że najliczniej występującymi uszkodzeniami są skręcenia stawów, które stanowiły 45% ogółu doznanych urazów. Długość przerwy w zajęciach sportowych u 51% ankietowanych wynosiła mniej niż miesiąc, co także jest zgodne z otrzymanymi w powyższej pracy wynikami (siatkówka – 50%, piłka ręczna 37%) [7].

Badania przeprowadzone przez Holendrów – Verhagena i wsp., wykazały, że u grających w piłkę siatkową najczęściej dochodzi do urazów kończyn dolnych, które występują aż w 83% u zawodników [6]. Potwierdza to również analiza przeprowadzona przez Dworaka i wsp. Pośród przebadanych siatkarzy z Poznania aż 79% zgłosiło chroniczny ból kolan oraz doznanie wcześniej kontuzji tej okolicy [4]. Brożyna i wsp. przeprowadzili badania wśród zawodników piłki nożnej, piłki ręcznej i koszykówki mające na celu określenia częstości występowania urazów narządu ruchu. Grupa piłkarzy ręcznych liczyła 51 osób. Okres przerwy w treningach spowodowanej kontuzją u 54% ankietowanych trwał od tygodnia do trzech, co jest zbliżone do wyników uzyskanych w powyższej pracy, gdzie przerwa trwająca mniej niż miesiąc dotyczyła 37% szczypiornistów, również tyle samo ankietowanych zaznaczyło odpowiedź „1-3 miesiące”. 

Według Brożyny i wsp. 8% badanych piłkarzy ręcznych zmuszonych było do przerwy w grze dłuższej niż kwartał, podczas gdy w wynikach przedstawionych przez autorów ta grupa stanowiła 26%. W przypadku ilości osób stosujących fizykoterapię i poddających się zabiegom chirurgicznym po wystąpieniu urazów można zauważyć istotne różnice. Z badań przeprowadzonych przez Brożynę i wsp. 53% piłkarzy ręcznych korzystało z zabiegów fizykalnych, a operacji poddało się 18% - w powyższej pracy wyniki te wynosiły kolejno 100% i 46% [1]. 

Reasumując, przedstawione w niniejszej pracy wyniki badań są zbliżone do obserwacji innych autorów dotyczącej większej urazowości piłki ręcznej oraz lokalizacji występujących urazów. Rodzaj uszkodzeń najczęściej pojawiających się w obu grupach ankietowanych również był zgodny z wynikami pozostałych badaczy. Zaobserwowane różnice dotyczą ilości ankietowanych osób, korzystających z zabiegów fizykalnych i chirurgicznych oraz w długości trwania przerwy w grze, trwającej dłużej niż 4 miesiące.

Wnioski 

1. Piłka ręczna i piłka siatkowa należą do urazogennych dyscyplin sportowych. Piłka ręczna jest bardziej urazowym sportem niż siatkówka. U szczypiornistów doszło średnio do 3,7 urazów, natomiast u siatkarzy do 2,9 urazów. 

2. Istnieją niewielkie różnice w rodzajach urazów, które wystąpiły u obu grup ankietowanych. Zarówno podczas gry w siatkówkę, jak i w piłkę ręczną najczęściej dochodziło do skręceń (94% piłka siatkowa, 77% piłka ręczna). Szczypiorniści znacznie częściej niż siatkarze doznawali naciągnięcia mięśni, ścięgien i więzadeł, złamań oraz stłuczeń. 

3. U obu grup ankietowanych najczęściej dochodziło do uszkodzeń w obrębie kończyn dolnych (71% siatkarzy, 64% piłkarzy ręcznych). Najrzadziej miały miejsce urazy w okolicy tułowia, głowy i szyi. 

4. Najczęściej do urazów dochodziło podczas lądowania, zarówno w jednej, jak i w drugiej grupie respondentów. Dodatkowo u ankietowanych piłkarzy ręcznych do uszkodzeń często przyczyniały się zderzenia z innymi zawodnikami, co było spowodowane kontaktowym charakterem dyscypliny sportowej. 

5. Zdecydowana większość ankietowanych po urazie korzystała z rehabilitacji (97% siatkarzy i 100% piłkarzy ręcznych). Piłkarze ręczni częściej niż siatkarze korzystali również z innych form leczenia, takich jak: zabieg operacyjny, farmakoterapia oraz opatrunek gipsowy. 

6. Spośród zabiegów fizykalnych najczęściej stosowanymi w obu grupach ankietowanych była laseroterapia i krioterapia. Najrzadziej stosowano terapię manualną

Piśmiennictwo

[1] Brożyna M., Medyka W., Godek Ł., Śliż M., Niewczas M., Częstość występowania urazów narządu ruchu w zespołowych grach sportowych u zawodników w wieku od 18 do 32 lat trenujących piłkę nożną, piłkę ręczna i piłkę koszykową na Podkarpaciu, Przegląd Naukowy Kultury Fizycznej Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2008, 2, 112-120 

[2] Bujak Z., Urazowość w sportach walki na przykładzie taekwon-do, Ruch dla Kultury 2008, 8, 118–132 

[3] Donatelli R., Rehabilitacja w Sporcie, Elsevier Wrocław 2011 

[4] Dworak L., Rzepnicka A., Wilkosz P., Szczęsny Ł., Analysis of knee joint injuries of competitive volleyball players in selected sports clubs of Poznan city – biomechanical context. Synthesis – proposal for the usage of physiotherapy methods in the prevention of the discussed injuries, Orthop Traumatol 2010, 75(1), 35-41 

[5] Taniewski M., Urazy wśród zawodników zespołowych gier sportowych, Medycyna Sportowa, 1997, nr 66, 2-3 

[6] Verhagen E., Van der Beek A.J., Bouter L.M., Bahr R.M., Van Mechelen W., A one season prospective cohort study of volleyball injuries, Br J Sports Med 2004, 38, 477- 481 

[7] Walentukiewicz A., Epidemiologia urazów sportowych, Rocznik Naukowy, AWFiS w Gdańsku, 2002, t. XIII, 19- 35 

[8] Wawrzyńczak-Witkowska A., Metody zmniejszania czynników ryzyka urazów w procesie treningowym zawodników zespołowych gier sportowych, Rocznik Naukowy, AWF w Gdańsku, 2000, t. IX, 363-379 

[9] Złotkowska R. i wsp., Negatywne skutki aktywności fizycznej oraz uprawiania sportu, Hygeia Public Health, 2015, 50(1), 41-46