Streszczenie 

Wstęp. Celem pracy jest szczegółowe zbadanie czy masaż klasyczny wpływa na stan psychofizyczny człowieka, poprzez wykonanie masażu całościowego na różnych grupach pacjentów. Przedstawiono zarys historyczny masażu klasycznego, metodykę wykonania masażu (zawierającą między innymi informacje o ogólnych zasadach wykonania zabiegu oraz podstawowych chwytach masażu), wskazania i przeciwwskazania do stosowania masażu, działanie masażu na organizm człowieka oraz miejsce formy masażu. 

Materiał i metody. W badaniu wzięło udział 30 pacjentów w różnym wieku. Liczba kobiet to 22, natomiast mężczyzn 8. U wszystkich osób badanych wykonano masaż klasyczny całego ciała z poślizgiem (na oliwce). Masaż trwał 50 minut. Poprzez stworzenie autorskiej ankiety zbadano odczucia badanych pacjentów dotyczące stanu zdrowia, zadowolenia z życia, poziomu stresu, poziomu samopoczucia, stanu fizycznego przed i po wykonanym zabiegu. 

Wyniki. Otrzymane wyniki wskazują na korzystne efekty wpływu masażu klasycznego na organizm i psychikę człowieka. Już po jednym zabiegu zaobserwowano subiektywną poprawę stanu zdrowia, samopoczucia, spadek stresu, poprawę stanu fizycznego i zadowolenia z życia. Różnice te były istotne statystycznie. 

Wnioski. Masaż klasyczny wpływa pozytywnie na organizm i psychikę pacjenta 

 

Wstęp 

Rehabilitacja medyczna to „kompleksowe i zespołowe działanie na rzecz osoby niepełnosprawnej fizycznie lub psychicznie (lub z deficytem w ww. obszarach), które ma na celu przywrócenie tej osobie pełnej lub maksymalnej do osiągnięcia sprawności fizycznej lub psychicznej, a także zdolności do pracy oraz do brania czynnego udziału w życiu społecznym” [1]. Rehabilitacja jest procesem zarówno społecznym, jak i medycznym. 

Osiągnięcia medycyny z jednej strony spowodowały wydłużenie się średniego okresu życia populacji, z drugiej zaś przyczyniły się do wzrostu zapotrzebowania na fizjoterapię. Postępowi cywilizacyjnemu towarzyszą także negatywne zjawiska jak na przykład: skażenie środowiska, ograniczenie codziennej aktywności fizycznej człowieka, szybkie tempo życia codziennego, które jest przyczyną stresu, depresji, niezdrowych nałogów i nawyków oraz wielu chorób cywilizacyjnych. 

Masaż jest jednym z wielu sposobów, aby wznowić lub przywrócić prozdrowotny styl życia, który w znacznym stopniu przywraca człowiekowi jego zdrowie, regeneruje siły psychofizyczne. Za sprawą masażu większość dolegliwości psychicznych i fizycznych może zostać zniwelowane całkowicie, jest także możliwa ich „nadbudowa” dzięki czemu organizm zyska jeszcze większą odporność i będzie mógł podejmować jeszcze więcej wysiłków psychofizycznych. Masaż klasyczny (szwedzki) to jeden z najpopularniejszych zabiegów) fizjoterapeutycznych stosowanych w rehabilitacji i odnowie biologicznej. 

Utrata zdrowia, spadek wydolności fizycznej organizmu, złe samopoczucie, a nawet przedwczesna śmierć, coraz częściej są wynikiem stresu, niedostatecznej edukacji ekologicznej czy zdrowotnej. Zbyt silny i długotrwały stres powoduje w organizmie utratę tak potrzebnej mu homeostazy. Jedną ze skuteczniejszych metod, zdolną przywrócić organizmowi zaburzoną równowagę, może być masaż. 

Jest wiele problemów, z którymi spotyka się masażysta w swojej pracy, między innymi nadwaga czy otyłość osób korzystających z zabiegów. Jest to poważny problem społeczny i ekonomiczny. Biorąc pod uwagę złożoność tego problemu, należy uwzględnić fakt, iż walka z nią metodami masażu powinna mieć charakter działań kompleksowych i być dostosowana do indywidualnych potrzeb osób z tym problemem. Masaż w tym przypadku wspomagany innymi zabiegami oddziałującymi na organizm wpływa na usprawnienie pracy narządów i układów odpowiedzialnych za sprawne funkcjonowanie organizmu jako całości. 

Obecnie gabinety masażu są nastawione również na obsługę osób, które są zainteresowane kompleksową pielęgnacją swojego ciała. Dbałość o wygląd zewnętrzny coraz częściej determinowana jest kul- tem młodości, pięknego ciała i sprawności fizycznej. 

Częstym problemem są osoby z zaburzeniami depresyjnymi, których podstawą są problemy z wyglądem zewnętrznym. Nastrój depresyjny powoduje pogorszenie funkcjonowania w życiu codziennym. Odpowiednie postępowanie masażysty, a przede wszystkim świadomość i umiejętność właściwego reagowania na istotę problemu tych ludzi, jest ważnym elementem etyki zawodowej osób profesjonalnie zajmujących się pielęgnacją ciała w gabinecie. Masaż jest w tym przypadku cennym uzupełnieniem podstawowej terapii psychologicznej lub psychiatrycznej. Istotną rolę masaż odgrywa także w sporcie. Fizjoterapia spełnia w medycynie sportowej dwa zasadnicze zadania: z jednej strony, poprzez zastosowane metody, wspiera skuteczność odnowy biologicznej po dużych obciążeniach fizycznych, z drugiej zaś uczestniczy w działaniach rehabilitacyjnych po obrażeniach sportowych. 

Współcześnie wykonywany masaż opiera się w swoich założeniach na holistycznym podejściu do człowieka, uwzględniając jego sferę fizyczną, psychiczną i duchową. Wymaga to od masażysty szczególnej wrażliwości na potrzeby i odczucia klienta, stosowania zróżnicowanych środków, których zadaniem jest uzyskanie szerokiej perspektywy rozwiązania problemu, z ja- kim osoba przychodzi do gabinetu. Nakłada to na masażystę potrzebę wysoce etycznych i profesjonalnych zachowań w stosunku do klienta lub pacjenta, rzetelności w wykonywaniu swoich zadań, dbałości o higienę, stworzenia właściwej atmosfery podczas zabiegu (muzyka, światła, zapach), dbałości o przyjemny wygląd w odbiorze pomieszczenia. Istotne jest także zapewnienie osobie masowanej warunków intymności oraz budowanie w kulturalny sposób właści- wych relacji [2]. 

 

Krótka historia masażu 

Historię masażu należy łączyć z historią dotyku, kiedy od czasów prehistorycznych był on integralną częścią systemu społecznego. Można więc pokusić się o stwierdzenie, że sztuka masażu jest stara jak ludzkość i jest wpleciona w historię człowieka. „Dotyk to zmysł, na który reagujemy szczególnie silnie.”[2]. 

Zmysł, który jako pierwszy rozwija się już w życiu płodowym to dotyk. Proces narodzin i dotyk jest najważniejszym łącznikiem z otaczającym nas światem. W dzieciństwie kojące pieszczoty łagodzą w znaczący sposób ból. Od początku świata człowiek dotykał się tam, gdzie go bolało, aby złagodzić ból. Niecywilizowany człowiek nie posiadał narzędzi, ale miał ręce. Były one jedynym narzędziem, które mogły przynieść człowiekowi ulgę. Masaż wywodzi się z najbardziej instynktownych pragnień ludzkich: dotykać i być dotykanym. Ludzie dotykają się wzajemnie, aby poprawić samopoczucie, dać poczucie bezpieczeństwa. Z dotykiem nierozerwalnie połączona jest zmysłowość, czyli umiłowanie ciała i jego zdolność do odczuwania przyjemności. Zmysłowość w pojęciu z masażem daje możliwość ciągłego doświadczania i odbywania nieograniczonej zdolności ciała do odczuwania przyjemności i odprężania się [3]. Okres wspólnoty pierwotnej, to okres stosowania masażu w różnej postaci, niejednokrotnie nie zdając sobie z tego sprawy. Jednak bardzo szybko zauważono pozytywne skutki głaskania i nacierania, masażu punktowego (akupresura), automasażu stóp (chodzenie boso), akupunktury, masażu wodnego biczowego (wodospad), masażu erotycznego i automasażu. Kosmetyka stóp znana już była w starożytnym Egipcie, pierwszy dowód na stosowanie refleksoterapii znaleziono w Sakkarze, pochodzi on z 2500-2330 r. p.n.e. 

Najwyżej postawiony w hierarchii duchownej Ankhma-Hor był jedną z najważniejszych postaci na dworze faraona. Jego grobowiec odkryto w 1899 r. i z powodu wielu reliefów ściennych przedstawiających sceny medyczne nazywano go początkowo „grobowcem lekarza” [4]. 

Wyjaśnienie definicji masażu lub samego pojęcia „masaż” nie jest sprecyzowane, funkcjonuje bowiem wiele określeń masażu. 

Słowo „masaż” w języku polskim oznacza mięsienie, mieszanie. Z kolei w języku arabskim „mass” oznacza dotyk, w greckim „massein” oznacza ubóstwienie, w hebrajskim „machach” oznacza macanie, a w języku francuskim znowu słowo „massage” rozumiane jest jako nacieranie. 

Masaż jest formą oddziaływania na ustrój, za pomocą której wykorzystuje się bodźce mechaniczne, głównie w postaci ucisku na tkanki, w celu wywołania odczynów fizjologicznych [5]. 

Kolebką masażu są Indie i Chiny, gdzie stanowił on naturalną metodę leczniczą. W czasach starożytnych wiązał się z rytuałami, obrządkami, miał znaczenie kultowe i terapeutyczne. Związany był bardzo mocno z religią, ale także z medycyną ludową. Stosowany był w Indiach i Chinach 3000 lat przed naszą erą podczas obrzędów religijnych i już wtedy spełniał swoje lecznicze właściwości. Jednak dopiero w 1800 roku przed naszą erą Hindusi spisali pierwsze wskazówki odnośnie do technik wykonywania masażu. Działanie ludzkiego dotyku było zgłębiane jednocześnie w wielu kulturach. Także wielu myślicieli: Hipokrates, Celsus, Galen w swoich dziełach wspominali o pożytku z umiejętnego ugniatania ciała. W starożytnej Grecji sportowcy biorący udział w igrzyskach olimpijskich byli natłuszczani oliwą z oliwek przed zawodami sportowymi. W czasach średniowiecznych był wstrzymany rozwój wszelkich nauk medycznych i tym samym masaż nie był stosowany ani jako środek leczniczy, ani do celów religijnych [6]. W księgach Hipokratesa (460 – 377 p.n.e.) pojawiły się wzmianki, w których pisał o użyciu „tarcia” (pocierania w leczeniu wielu chorób, jak również o jego fizycznych aspektach). Zalecał pocieranie od kończyn w kierunku środka ciała, czyli w kierunku odwrotnym niż to robili szamani i kapłani – uzdrowiciele. Dla docenienia masażu w sensie leczniczym używał słowa „anatripsis”. Aulus Cornelius Celsus (53 p.n.e. – 7 n.e) zalecał masaż w postaci różnego tarcia w zależności od choroby, natomiast Gallen opracował ruchy rąk przy stosowaniu masaży leczniczych. Jednocześnie pojawiły się pierwsze dodatki do stosowania przy masażu, zaczęto stosować nacieranie ciała oliwą. W kronikach historycznych państwa rzymskiego znajduje się notatka, że Juliusz Cezar, cierpiący na rwę kulszową, leczony był masażem z zastosowaniem głaskania, szczypania i ugniatania [7]. Okres średniowiecza to zejście na dalszy plan leczenia w postaci ugniatania i rozciągania tkanek. W różnych krajach, także w Polsce, wykorzystywano w łaźniach parowych rózgi, którymi oklepywano gości w celu poprawy krążenia w organizmie. Efekt był bardzo zbliżony do skuteczności masażu, jednak daleko było do relaksu i przyjemności, z jakim wiąże się fachowe masowanie ciała. Najczęściej masaż był wykonywany także przez kobiety w klasztornych hospicjach i szpitalach, dlatego też paradoksalnie dzięki kościołowi masaż przetrwał ten niepokojący dla siebie okres. Duże zasługi w dziedzinie masażu w tym okresie miała włoszka Trota z Salerno, która zalecała stosowanie masażu kobietom w ciąży [4]. W okresie średniowiecza w krajach bliskiego i dalekiego wschodu duch masażu pozostał wciąż żywy, dzięki takim uczonym jak Avicenna, który w swoim dziele Kanon Medycyny pisał o masażu i pokładał duże znaczenie do jego stosowania. 

W wieku XVI w Europie Ambroży Paré wybitny lekarz francuski jako pierwszy przeprowadził badania nad filozofią masażu, opisał swoje doświadczenia oraz obserwacje w pracy naukowej, w której ogłosił masaż jako oficjalną metodę leczenia. Zaobserwował, że stosowanie masażu u chorych przynosi im ogromną ulgę. Został okrzyknięty ojcem masażu. Konsekwencją jego pracy naukowej był wzrost zainteresowania masażem. Friedrich Hoffman na podstawie badań i obserwacji opracował program stosowania masażu w licznych przypadkach chorobowych [5]. W XVIII wieku powstał pierwszy unormowany opis ruchów masowania. We Francji lekarz Clement Joseph Tissot, w swojej książce o ćwiczeniach poświęcił kilkanaście stron nacieraniu i przekonywał lekarzy, aby wraz z ćwiczeniami stosowali także terapie ręczne. Kluczowym momentem rozwoju masażu był XIX wiek, w którym lekarze szwedzcy uczynili najwięcej by masaż stał się zabiegiem pokrewnym. Lekarz per Henrik Ling (1779-1839) współautor gimnastyki, w zakres której wchodził masaż leczniczy przyczynił się do tego w dużej mierze. Opracował pierwszy system ćwiczeń i technik masażu stosowanych w celach fizjoterapeutycznych. Jego zasługą było założenie Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie, gdzie masaż był niezwykle pomocny przy coraz większej liczbie chorób. Kolejną ważną osobą w umacnianiu rozwoju masażu był holender Johan Mezger. Założyciel szkoły masażu klasycznego, uważany za autora „masażu naukowego” poświęcił wiele czasu na studiowanie zbawiennych właściwości ugniatania, głaskania i uciskania tkanek. Jego dzieła naukowe przyczyniły się w dużym stopniu do tego, że masaż stał się jednym z głównych ogniw rehabilitacji w klinikach chirurgicznych. Najlepsze wyniki osiągnął w leczeniu stawów, co tylko podkreślało przydatność opracowanego przez niego pomysłu na fizjoterapię. Na rozwój i przydatność stosowania masażu miał duży wpływ Polak Izydor Zabłudowski, kierownik zakładu masażu leczniczego w Berlinie, który podstawy o masażu zaczerpnął od Mezgera, a następnie sam rozbudował zdobytą wiedzę i stworzył oficjalny system masażu. Dzięki swoim publikacjom osadził masaż na równi z innymi działami wiedzy medycznej. Techniki i refleksje z zakresu masażu autorstwa Zabłudowskiego osiągnęły międzynarodowe zainteresowanie, zostały wydane w trzech językach: polskim, niemieckim i rosyjskim. Jego opracowania miały wielki wkład w budowę współczesnego wizerunku masażu [3]. Zajmując się historią masażu nie można pominąć Europejskiego Zjazdu Chirurgów, który odbył się pod koniec XIX wieku. Wiele miejsca poświęcono tam zagadnieniu masażu i jego roli w ówczesnej medycynie. Opinie oraz badania wielu renomowanych chirurgów zgodnie przyczyniły się do uznania masażu jako jednego z istotniejszych elementów rehabilitacji oraz profilaktyki w leczeniu. Okres międzywojenny to czas, gdzie masaż cieszył się dużym zainteresowaniem. Wiązało się to z ogólną liczbą rannych i kalek, ofiar pierwszej wojny światowej, dla których masaż często okazywał się wielką szansą powrotu do zdrowia. 

Mimo wszystko środek XX wieku przyniósł falę sceptycyzmu wobec metod naturalnego leczenia. Farmaceutyka zrobiła ogromny krok naprzód, jednak wiadomo, że chemia nie ma aż tak zdrowego wpływu na organizm na dłuższą metę i nie stanowi recepty dla wielu różnego rodzaju bólów. Dlatego obecnie znajdujemy się w okresie największej świetności masażu, kiedy to każdego dnia przybywa nowych amatorów tego zajęcia. Decydujemy się na naukę technik gwarantujących niespotykaną ulgę oraz relaks. Sztuka masażu przetrwała przez te wszystkie lata zapewne dzięki temu, że jest najdoskonalszą formą okazywania uczuć i uwagi drugiej osobie. 

 

Metodyka wykonania masażu 

Ze względu na bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem, w trakcie wykonywania pracy masażysta i fizjoterapeuta dla bezpieczeństwa własnego oraz klienta jest zobowiązany do przestrzegania przepisów BHP. Prawidłowy przebieg pracy w odpowiednio przygotowanym pomieszczeniu, wyposażonym w niezbędne elementy i urządzenia to podstawa w tym zawodzie [8]. Wykonanie zabiegów masażu ułatwia zewnętrzne i wewnętrzne odprężenie masowanego, a osiągnąć je można poprzez nawiązanie kontaktu rozmową i umiejętnym ułożeniem masowanego. 

Zabieg – podstawowe chwyty oraz dawkowanie 

Masaż klasyczny działa bezpośrednio na organizm człowieka dzięki odpowiednim technikom, tj. głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie, wibracja, wałkowanie i wyciskanie. Stosujemy je w kierunku najbliższych węzłów chłonnych, jedynym wyjątkiem jest masaż brzucha (wykonywany zgodnie z ruchem wskazówek zegara). 

Techniki wykorzystywane do masażu klasycznego wykonujemy zawsze w odpowiedniej kolejności. 

 

Wskazania i przeciwwskazania do stosowania masażu 

Każda osoba zajmująca się profesjonalnym wykonaniem masażu musi znać wszystkie wskazania i przeciwwskazania do wykonywania masażu, w przeciwnym razie naraża pacjenta na powikłania chorobowe, a nawet może odpowiadać za spowodowanie uszkodzenia ciała i pogorszenie zdrowia. Ustalenie ogólnych i szczegółowych wskazań i przeciwwskazań do stosowania masażu klasycznego jest oparte na nauce o reakcjach zachodzących w organizmie człowieka. Masaż jako bodziec mechaniczny działający na skórę, mięśnie, torebki stawowe, powoduje zmiany odruchowe ogólne w systemie nerwowym, układzie krążenia, wewnątrzwydzielniczym i innych [13]. Masaż jest to zabieg bodźcowy, który powoduje powstanie w organizmie zmian ogólnoustrojowych. Wykonywanie zabiegu również tylko w celach profilaktyczno-kosmetycznych wymaga przestrzegania ogólnie przyjętych norm ich wykonywania. W sytuacji jakichkolwiek wątpliwości dotyczące stanu zdrowia pacjenta wymagana jest konsultacja lekarska [10,11]. 

 

Wskazania do stosowania masażu 

Wskazania do stosowania masażu można podzielić na: wskazania do masażu częściowego, ustalonego na podstawie reakcji zachodzących w skórze i tkance podskórnej, w mięśniach oraz torebkach stawowych pod wpływem bodźca mechanicznego. 

1) W chorobach skóry masaż zaleca się [5]: w zaburzeniach odżywczych skóry, w odmrożeniach, w celu rozmiękczenia zrostów powstałych po iniekcjach domięśniowych oraz blizn pooperacyjnych, w ce- lach kosmetycznych. 

2)  W schorzeniach układu krążenia: stany obniżenia ciśnienia krwi, choroby obwodowych naczyń krwionośnych, niewydolność krążenia, celem ułatwienia odpływu krwi żylnej z kończyn dolnych, stwardnienie tętnic obwodowych (masaż delikatny), stany po przebytych zapaleniach żył kończyn dolnych.

3)  W schorzeniach układu mięśniowego: w celu zapobiegania i leczenia zaników mięśniowych spowodowanych bezczynnością bądź długotrwałym brakiem ruchu np. spowodowanym chorobą, przy występowaniu zaników mięśniowych pochodzenia neurogennego na przykład porażenia i niedowłady, w stanach pourazowych mięśni, jak: zmiażdżenia, rozerwania włókien mięśniowych, przewlekłe stany zapalne mięśni, w celu pobudzenia narządów wewnętrznych.

4)  W chorobach układu nerwowego: porażenia i niedowłady pochodzenia neurogennego, przewlekłe zapalenia nerwów, nerwobóle, zapalenia splotów nerwowych, zespół wypadania krążka międzykręgowego, stany po urazach ośrodkowego układu nerwowego, choroby mózgu i opon mózgowych, choroby naczyń krwionośnych mózgu, połączone z niedowładem lub porażeniem mięśni.

5)  W chorobach narządu ruchu: stany pourazowe, takie jak stłuczenia, skręcenia, zwichnięcia, zmiany narządu ruchu z przeciążenia, choroby kości i stawów przebiegające z przykurczami stawowymi, stany pooperacyjne narządów ruchu, przypadki po zdjęciu opatrunku gipsowego celem usunięcia lub rozciągnięcia zrostów oraz poprawy krążenia i trofiki skóry, stany po przewlekłym zapaleniu stawów, mięśni, więzadeł, struktur ścięgnistych, zmiany zniekształcające kostno-stawowe w następstwie procesu zwyrodnieniowego, wady wrodzone oraz zaburzenia rozwoju narządów ruchu.

6)  W chorobach reumatycznych: celem zmniejszenia bólu i obrzęków oraz zapobiegnięcia atrofii mięśniowej.

 

Masaż całkowity wykonuje się: w rekonwalescencji, jako masaż kondycyjny, aby zapobiec odleżynom i zaburzeniom układu krążenia, w stanach związanych z długotrwałą bezczynnością i leżeniem w łóżku, w nerwicach typu psychogennego (masaż obniża stan nad pobudliwości układu nerwowego, w otyłości i nadwadze. Są to główne wskazania do masażu całkowitego, w indywidualnych przypadkach, w zależności od występujących zmian patologicznych, od ogólnego stanu pacjenta i rodzaju leczenia, lekarz może zmienić wskazania do masażu całkowitego. 

 

Przeciwwskazania do stosowania masażu 

Z masażu może korzystać praktycznie każdy człowiek, właściwie od momentu narodzin. Jest jednak kilka ważnych wyjątków od tej reguły. Każdy masażysta lub fizjoterapeuta powinien dokładnie przed wykonaniem zabiegu dowiedzieć się od pacjenta czy nie występują u niego żadne przeciwwskazania do skorzystania z masażu. Nie należy tego bagatelizować, ponieważ zabieg, na który idziemy z przyjemnością, może się źle zakończyć. 

Przeciwwskazania ogólne do stosowania masażu [5]: ciąża i menstruacja, zmiany skórne (rozsiane i ropne), nowotwory (tylko onkologiczny masaż limfatyczny), krwawienia, krwotoki lub możliwość ich wystąpienia, hemofilia, żylaki, skóra naczyniowa, miażdżyca, wszelkie stany zapalne, choroby o podłożu bakteryjnym, wirusowym i pasożytniczym, wysoka temperatura ciała. 

 

Przeciwwskazania do wykonania zabiegu masażu w stosunku do przebytych chorób poszczególnych układów w organizmie: 

1)  układ mięśniowy: gruźlica kości, świeży zrost, zaawansowana osteoporoza, ostre stany zapalne; 

2)  układ pokarmowy: pęknięcie wrzodu żołądka i wrzodu dwunastnicy, zapalenie trzustki, zapalenie pęcherzyka żółciowego, wirusowe zapalenie wątroby, stany zapalne dróg żółciowych, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie otrzewnej, schorzenia o podłożu pasożytniczym; 

3)  układ oddechowy : gruźlica, stany zapalne ostre (zapalenie płuc, oskrzeli), choroby zakaźne, dychawica oskrzelowa w czasie napadów; 

4)  układ krążenia: stan po przebytym zawale serca, zaawansowana miażdżyca naczyń wieńcowych, świeże stany zapalne zastawek i serca, dusznica bolesna w czasie napadu, nadciśnienie tętnicze, choroby naczyń obwodowych, skaza naczyniowa, zaawansowana miażdżyca naczyń obwodowych, żylaki ze zmianami skórnymi, zakrzepowe zapalenie żył, choroba Birgera; 

5)  układ wydalniczy: gruźlica nerek, nerczyca, zmiany nowotworowe, ostre zapalenie pęcherza moczowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek, kamica nerkowa (duży kamień), zmiany grożące przerwaniem ciągłości jelit; 

6)  układ nerwowy: zapalenie opon mózgowych, krwiaki, tętniaki i naczyniaki, jamistość rdzenia, zapalenie szpiku, drżączka porażenna, epilepsja (zależy od stanu chorobowego).

Działanie masażu na organizm człowieka. Z punktu widzenia fizjologii procesów wypoczynkowych masaż jest procesem niezwykle złożonym, może on wywołać w organizmie liczne reakcje i zmiany o charakterze miejscowym i ogólnym. Masaż, zwiększając wydolność tkanek, wpływa korzystnie na wydolność ogólną i pozwala na zapobieganie wielu chorobom [12]. 

Wszystkie metody masażu, które opierają się na wiedzy medycznej z anatomii i fizjologii oraz przynoszą wymierne skutki lecznicze, mają też pożądane efekty estetyczne i przynoszą pacjentom odprężenie psychiczne [13]. Masaż klasyczny jest jednym z najpopularniejszych zabiegów fizjoterapeutycznych. Udowodniono, że wpływa on na praktycznie wszystkie układy człowieka i ma zastosowanie w profilaktyce, jak i w wielu schorzeniach narządu ruchu i nie tylko [14]. Masaż, jako że jest wykonywany ręcznie, jest jedną z najbezpieczniejszych form pomocy przy dolegliwościach bólowych, złamaniach czy zwichnięciach. Jednorazowo wykonany masaż daje już odczuwalną ulgę, a cała seria tego zabiegu pozwala wykluczyć dolegliwości bólowe przez długi czas [15]. W obecnych czasach wielkim problemem ludzkości jest stres. Powoduje on podenerwowanie i wywołuje wiele niekorzystnych dla naszego zdrowia zmian. Bardzo powszechną metodą na ucieczkę od stresów dnia codziennego jest masaż. Wyciszenie, relaks, przyjemna atmosfera oraz zainteresowanie ze strony fizjoterapeuty, rozmowa – to wszystko powoduje oderwanie się chociaż na chwilę od spraw codziennych, złagodzenie napięć, czas na przemyślenia. 

Działanie miejscowe polega na mechanicznym przepływie krwi w naczyniach krwionośnych i chłonki w naczyniach limfatycznych [12]. Dzięki stosowaniu takich technik jak głaskanie, nacieranie, ugniatanie czy oklepywanie zostaje zwiększone przemieszczanie się płynów przez układ naczyniowy. Podczas wykonywania masażu pojawia się tarcie. Wpływa ono na rozszerzenie naczyń krwionośnych, a dzięki temu zwiększa się przepływ krwi przez mięśnie, zostaje przyśpieszone dostarczanie substancji odżywczych a także wydalanie produktów przemiany materii. Wzmożony dopływ tlenu do komórek zwiększa przemianę tlenową w mięśniach w związku z czym szybciej są usuwane produktu rozpadu powstające w czasie pracy mięśni. 

Wzrost przepływu krwi w obwodowych częściach ciała wpływa korzystnie na pracę serca i nerek. Działanie centralne masażu polega na pobudzeniu układu nerwowego, który za pomocą odruchów i koordynacji kory mózgowej jest w stanie wpłynąć na wszystkie narządy i układy naszego organizmu. Bodźce przenoszone przez włókna nerwowe do mózgu powodują szybsze i bardziej sprawne wykonywanie czynności przez narządy ludzkiego ciała. 

Masaż oddziałuje na następujące tkanki i układy [16-19]: tkankę skórną, tkankę mięśniową, stawy i aparat wiązadłowy, układ krwionośny i chłonny, układ nerwowy, układ oddechowy, pokarmowy, wydalniczy, przemianę materii. 

 

Wyniki 

I.W badaniach mających na celu sprawdzenie czy masaż ma wpływ na psychofizyczny aspekt jakości życia człowieka wzięło udział 30 osób, w większości kobiet (22), co stanowi 73% ogółu, natomiast mężczyźni (8), co stanowi 27%. 

II.W badaniach uczestniczyły osoby w różnym wieku. Najliczniejszą grupę stanowił przedział 18 -35 lat (18), co stanowi 60%, w przedziale wiekowym 36 – 55 lat jest ich 7 osób, co stanowi 23%. Najmniej osób (5) liczy grupa w przedziale wiekowym powyżej 56 lat (17% ogółu). 

III.Kolejne pytanie dotyczyło informacji na temat wykształcenia osób badanych. Większość, (15 osób) stanowi 50%, ma wykształcenie wyższe. Z wykształceniem średnim jest 8 osób, co stanowi 27%, z wykształceniem zawodowym (4 osoby, co stanowi 13%) oraz z wykształceniem podstawowym (3 osoby, co stanowi 10%). 

IV.Ponad połowa ankietowanych pracuje umysłowo (praca siedząca lub stojąca), jest to 53% ogółu czyli 16 osób. Osoby pracujące ciężko fizycznie stanowią 20% ogółu, tj. 6 osób. W badaniach wzięło także udział 4 uczniów (13%). Dwie najmniej liczne grupy to osoby bezrobotne, jest ich 2 (7%) oraz emeryci i renciści także 2 osoby (7%). 

V.Większość badanych korzysta z masażu nieregularnie (10 osób, co stanowi 33% ogółu badanych). Po raz pierwszy na masażu było 8 osób (27%). Dwie ostatnie grupy rozłożyły się równo, są to osoby chodzące na 2-5 zabiegów co jakiś czas oraz osoby korzystające seriami z masażu (po 6 osób, co stanowi po 20% ogółu badanych). 

VI. Prawie połowa badanych osób stwierdziła, że najczęściej korzysta z zabiegów masażu w gabinecie odnowy biologicznej lub w SPA (43% ogółu, czyli 12 osób), przychodnia rehabilitacyjna (10 osób, co stanowi 36%), szpital (4 osoby, czyli 14% ogółu badanych), a 2 osoby korzystają z masażu we własnym domu (7%). 

VII. Motywów skorzystania z masażu jest wiele, ankieta zawierała kilka najczęstszych. Problemy zdrowotne są najczęstszym powodem stosowania masażu (50% ankietowanych, czyli 15 osób). Chęć relaksu i odprężenia jest kolejnym ważnym motywem (8 osób, co stanowi 27% ogółu). 6 osób skorzystało z masażu, ponieważ zalecił im to lekarz, natomiast 1 osoba tylko dlatego, że ktoś ją namówił. 

VIII. W badaniach uwzględniono także kilka parametrów, które zostały porównane przez badanych przed i po wykonanym masażu. Już po jednym masażu ankietowani zauważyli poprawę swojego stanu zdrowia. Przed zabiegiem masażu 6 osób stwierdziło, że stan zdrowia jest bardzo zły, 8 osób, że jest bardzo dobry, 12 osób, że średni 7 osób stwierdziło, że ich stan zdrowia jest dobry, a 3 oso- by, że bardzo dobry. Po masażu wyniki uległy zmianie. Nie było już osób twierdzących, że ich stan zdrowia jest bardzo zły. Zły stan zdrowia oceniały 2, średni 9. Dobry i bardzo dobry stan zdrowia oceniało już zdecydowanie więcej ankietowanych. 

IX.Kolejnym parametrem było zbadanie samopoczucia ocenianego przez badanych przed i po zabiegu. W znaczący sposób masaż wpływa korzystnie na poprawę samopoczucia. Przed zabiegiem tylko 5 osób wskazało na bardzo dobre samopoczucie, natomiast po zabiegu liczba ta zwiększyła się do 18 osób. 

X.Kolejny wyznacznik – stres. Przed zabiegiem masażu 6 osób określiło swój poziom stresu jako bardzo duży i aż 13 osób jako duży. Dzięki masażowi, żadna z badanych osób nie określiła już bardzo dużego i dużego poziomu stresu. Natomiast aż 21 osób określiło swój poziom stresu po masażu jako bardzo mały.

XI. Masaż jest zabiegiem leczniczym, ale także odprężającym. Powyższa pokazuje, że ponad połowa z przebadanych osób stwierdziła, że ich poziom odprężania wzrósł po wykonanym zabiegu. Przed zabiegiem 16 osób stwierdziło, że ich poziom odprężania jest bardzo mały, a po masażu ta liczba zmalała do 1 osoby. 

XII. Na zabieg masażu przychodzą ludzie z różnym stanem fizycznym. Ankietowani w większości stwierdzili, że ich stan fizyczny przed masażem i po masażu uległ zmianie. Przed zabiegiem tylko 3 osoby stwierdziły, że ich stan fizyczny jest bardzo dobry i 4 osoby, że dobry. Po zabiegu natomiast, 5 osób stwierdziło, że ich stan fizyczny jest bardzo dobry, a dobry już 12 osób. 

XIII. Ostatnim pytaniem porównawczym było sprawdzenie zadowolenia z życia przed i po wykonanym masażu badanych osób. Przed zabiegiem 2 osoby stwierdziły, że ich poziom zadowolenia z życia jest bardzo dobry, natomiast po masażu ta liczba zwiększyła się do 6 osób. Ostatnim pytaniem w ankiecie była chęć poznania opinii przyszłościowej badanych osób, a mianowicie - czy według nich masaż ma działanie wielokierunkowe i powinien być stosowany w lecznictwie i kosmetyce. Odpowiedź „tak” całkowicie zdeklasowała odpowiedź „nie”. Aż 28 osób, co stanowi 93% ankietowanych stwierdziło, że masaż powinien być stosowany w wielu różnych dziedzinach. 

 

Dyskusja 

Autorzy licznych opracowań naukowych oraz podręczników masażu wymieniają szerokie spektrum oddziaływania masażu klasycznego na organizm – relaksację i regenerację w obrębie tkanek miękkich, skutkującą poprawą stanu narządu ruchu, pobudzenie krążenia krwi i limfy, działające dobroczynnie na układ krążeniowo-oddechowy, a także poprawę stanu psychicznego oraz obniżenie poziomu stresu. Po- mimo długiej historii wykorzystania dobroczynnych efektów masażu, sięgającej tysięcy lat przed naszą erą, wciąż brakuje rzetelnych badań naukowych opartych na obiektywnych metodach pomiarowych (EBM ang. Evidence Based Medicine – medycyna oparta na dowodach naukowych), bezsprzecznie potwierdzających pozytywny wpływ masażu klasycznego na poszczególne układy i narządy oraz funkcje organizmu człowieka. Istnieją natomiast liczne doniesienia z „praktyki gabinetu”, stanowiące efekt pracy terapeutów na całym świecie według zasad EBP (ang. Evi- dence Based Practice – praktyka oparta na dowodach naukowych). Do najistotniejszych problemów, utrudniających ewaluację wyników badań na zasadach określonych przez Cochrane Collaboration na- leżą brak obiektywnych metod badawczych pozwalających ocenić efektywność oddziaływania masażu oraz liczne rozbieżności w metodyce wykonywania zabiegów [22,23]. 

W prezentowanym opracowaniu znaczącą większość – 73% badanych – stanowiły kobiety, co pokrywa się z ogólnymi tendencjami, w szczególności wśród osób korzystających z masażu w obrębie SPA. Ponad połowę badanych stanowiły osoby młode, w przedziale wiekowym 18-35 lat. Najmniejszą grupę stanowiły osoby powyżej 56 roku życia. Jest to prawdopodobnie związane z faktem, że zabiegi masażu w obiektach SPA stanowią usługę stosunkowo drogą. Połowa badanych posiadała wykształcenie wyższe, 27% średnie, a pozostałe 20% nie posiadało wykształcenia średniego. Ponad połowa poddanych zabiegowi osób pracuje umysłowo, najczęściej w pozycji siedzącej. To właśnie te osoby są w największym stopniu narażone na osłabienie kondycji psychicznej w wyniku przewlekłego przemęczenia oraz stresu, a także szereg dolegliwości ze strony narządu ruchu, w szczególności w obrębie kręgosłupa. Powyższe wyniki potwierdza pytanie o przyczynę skorzystania z zabiegu masażu – 50% badanych osób poddało się masażowi ze względu na problemy zdrowotne, 27% w celu wyciszenia i zrelaksowania, a 20% badanych zostało skierowanych na masaż przez lekarza. Pomimo szerokiego dostępu do zabiegów masażu, 33% badanych korzysta z niego nieregularnie, a 27% poddała się masażowi pierwszy raz. Może być to związane z ograniczoną wiedzą społeczeństwa na temat pozytywnego wpływu masażu na stan psychofizyczny, a także wysoką ceną zabiegów w obrębie SPA. Prawie połowa badanych korzysta z zabiegów masażu jedynie w SPA, co gwarantuje wysoką jakość zarówno w za- kresie techniki wykonywania masażu, jak i odpowiednio dobranych produktów kosmetycznych oraz estetyki otoczenia, w tym przyjemnego zapachu, relaksacyjnej muzyki czy nastrojowego oświetlenia. W konsekwencji osoba masowana skuteczniej się odpręża, co wpływa znacząco na końcowy efekt zabiegu. 36% badanych najczęściej korzysta z masażu w przychodniach rehabilitacyjnych, co wskazuje na medyczne podłoże problemów poszczególnych osób. Powyższe dane pokrywają się z obserwacjami innych badaczy – pacjenci poddają się zabiegom masażu ze względu na patologie narządu ruchu (najczęściej z powodu przewlekłych schorzeń w obrębie stawów kręgosłupa) bądź w poszukiwaniu obniżenia poziomu stresu i relaksacji, na przykład z powodu trudnej sytuacji osobistej lub zawodowej, w przebiegu przewlekłej choroby lub niezadowalających warunków socjoekonomicznych [6,24]. 

W drugiej części badania analizie poddano subiektywne opinie badanych osób. 14 osób określiło swój ogólny stan zdrowia jako zły bądź bardzo zły, 12 jako średni, a 10 jako dobry lub bardzo dobry. Wykonanie jednej sesji masażu znacząco poprawiło opinię badanych na temat swojego stanu zdrowia – żadna osoba nie wskazała, że jej stan zdrowia jest bardzo zły, a jedynie 2 osoby zaznaczyły stan zły. Wskazuje to nie tyle na skuteczność pojedynczej sesji masażu na liczne choroby, lecz na ogromny wpływ masażu klasycznego na ogólne odprężenie organizmu, relaksację oraz poprawę nastroju. Podobnie – większość badanych określiła swoje samopoczucie po masażu jako dobre bądź bardzo dobre, a poziom stresu zmalał znacząco u prawie wszystkich badanych. Ponad- to, badane osoby wskazały na znaczny wzrost poziomu odprężenia, stanu fizycznego organizmu, a także zadowolenia z życia. Efektami masażu usatysfakcjonowanych było 80% badanych osób. 97% uznało, że masaż jest zabiegiem relaksacyjnym, a 87% że posiada również działanie lecznicze. 97% ankietowanych wskazało, że masaż powinien być stosowany wielokierunkowo w lecznictwie i kosmetyce. Podobne wyniki uzyskała M. Chochowska, która w latach 2009- 2011 przebadała 152 pacjentów pod kątem wpływu masażu klasycznego w obrębie punktów spustowych na leczenie zespołu bólowego kręgosłupa z towarzyszącym mu obniżeniem nastroju, wśród osób starszych. Po wykonaniu serii 10 zabiegów uzyskała ona istotne statystycznie obniżenie bólu, poprawę ogólnej sprawności badanych oraz spadek tkliwości palpacyjnej tkanek miękkich. Uzyskała także istotną statystycznie poprawę nastroju badanych. W najnowszych badaniach wykazano, że różne formy masażu wpływają korzystnie na jakość snu, redukują stres oraz objawy depresji, a także obniżają ciśnienie tętnicze i poziom glikemii zarówno u osób względnie zdrowych, jak i ciężko chorych. Na całym świecie prowadzone są liczne badania, w których analizie pod- daje się skuteczność regularnych sesji masażu wśród ciężko chorych pacjentów – w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów, raka piersi oraz przyjmujących chemioterapię, z rozległymi oparzeniami, ze znacznym stopniem niepełnosprawności intelektualnej czy z ciężką demencją. Ponadto badany jest wpływ masażu na osoby cierpiące na depresję, niskie poczucie własnej wartości czy zaburzenia odżywiania. Dostępne wyniki tych badań są bardzo obiecujące – wskazują, że różne rodzaje masażu posiadają dobroczynny wpływ nie tylko na osoby zdrowe lub z niewielkimi dysfunkcjami, lecz również ciężko, a nawet terminalnie chore. Pokazuje to, że masaż oddziałuje nie tylko miejscowo, w obrębie poddanych zabiegowi tkanek, lecz ogólnoustrojowo, w tym w zakresie ośrodkowego układu nerwowego – łagodząc ból i poprawiając samopoczucie pacjenta [25-27]. 

W prezentowanym badaniu analizie poddano szeroki wpływ masażu klasycznego na stan psychofizyczny człowieka, co wyróżnia je spośród innych podobnych publikacji. W dostępnym piśmiennictwie medycznym brakuje doniesień, w których obserwowano wpływ masażu klasycznego zarówno na stan psychiczny oraz poziom stresu, jak i kondycję narządu ruchu. Istotny jest również fakt, że badaniu poddano osoby nastawione na relaksację i regenerację organizmu. Badanie pokazuje, że taka forma wypoczynku może stanowić rodzaj profilaktyki szeregu schorzeń, wynikających z ekspozycji na stres i przemęczenie. Nawet pojedyncza sesja masażu, przeprowadzona w przyjaznych warunkach, wpływa pozytywnie na szereg czynników związanych z kondycją psychofizyczną człowieka. Ponadto, badane osoby miały możliwość w sposób subiektywny wyrazić swoją opinię na temat efektywności masażu, co może stanowić punkt wyjścia do dalszych rozważań na temat postrzegania masażu klasycznego przez społeczeństwo. Do ograniczeń przedstawionego badania należą: niewielka grupa badana oraz zastosowanie jedynie autorskiego kwestionariusza ankiety, niebędącego narzędziem standaryzowanym. W celu potwierdzenia otrzymanych wyników, konieczne jest prowadzenie dalszych badań naukowych, uwzględniających liczniejszą grupę badaną, większą liczbę sesji masażu w celu określenia powtarzalności zaistniałych reakcji oraz użycie standaryzowanych kwestionariuszy ankiety i badań dodatkowych [28-31]. 

 

Wnioski 

1. Masaż klasyczny całego ciała w opinii pacjenta, w znacznym stopniu wpływa na ogólny stan zdrowia. 
2. Skorzystanie z masażu klasycznego powoduje widoczny wzrost dobrego samopoczucia i zadowolenia z życia pacjentów. 
3. Masaż jest jednym ze środków, który znacznie łagodzi stres i uspokaja pacjentów, którzy z niego skorzystali.

 

 

Piśmiennictwo

1. www.wikipedia.pl 
2. Ciejka E, Chwastowski M. Tajemnica dotyku. Łódź: Rehabilitacja w praktyce; 2008. 
3. Magiera L. Historia masażu w zarysie. Kraków: Biostyl; 2007. 
4. www.leksykonmasazu.pl 
5. Magiera L. Klasyczny masaż leczniczy, teoria i praktyka, automasaż, wyd. 2. Kraków: Biostyl; 2006. 
6. Listing M, Krohn M, Voigt B, et al. Massage therapy reduces physical discomfort and improves mood disturbances in women with Brest cancer. Psychooncology 2009; 18(12): 1290-9. 
7. Zborowski A. Masaż Klasyczny, wyd. 3. Kraków: AZ; 2008. 
8. Baranczewicz M, Wilk I. Pozycje ułożeniowe w masażu leczniczym – cz. I podstawowe zasady dobrej pozycji ułożeniowej. Kraków: Rehabilitacja w praktyce; 2007. 
9. Walszak R. Masaż z elementami rehabilitacji. Kraków: Rehmed; 1999. 
10. Borkowski Z. Masaż tkanek głębokich wizualny przewodnik po technikach. Łódź: CRM terapeuta; 2008. 
11. Lewandowski G. Masaż leczniczy. Łódź: Annał; 2005. 
12. Straburzyński G. Fizjoterapia, wyd. 3. Warszawa: PZWL; 2007. 
13. Mikuła E, Szczotka P. Terapia, profilaktyka, relaksacja. Łódź: Rehabilitacja w praktyce; 2006. 
14. Szubzda M, Kaźmierczak U, Hagner W, Dzierżanowski M. Wpływ masażu leczniczego na poprawę ruchomości i zmniejszenie dolegliwości bólowych kręgosłupa. Fizjoterapia Polska 2007; 2: 165-70. 
15. Mizgier P, Kassolik K, Andrzejewski W. Skuteczność serii 10 zabiegów masażu klasycznego w zespole bólowym dolnego odcinka kręgosłupa. Łódź: Rehabilitacja w praktyce; 2009. 
16. Gwardzik M. Masaż. Teoria i praktyka. Warszawa: ESAN; 2016. 
17. Kassolik K. Sprężyste odkształcanie tkanek a rozwój technik masażu. Łódź: Rehabilitacja w praktyce; 2008. 
18. Marecki B. Anatomia funkcjonalna w zakresie studiów wychowania fizycznego i fizjoterapii, wyd. 4. Poznań; 2004. 
19. Zborowski A. Masaż klasyczny. Kraków: AZ; 2005. 
20. www.sanatoriaspa.pl 
21. Kaczara J. Masaż niemowlęcia. Metoda Shantala. Kraków: ASTRUM; 2014. 
22. Andrzejewski W, Kassolik K, Kamiński P, et al. Wpływ masażu medycznego na dolegliwości bólowe i jakość życia kobiet ze zmianami zwyrodnieniowymi odcinka szyjnego kręgosłupa. Medycyna Sportowa 2007; 1: 28-34. 
23. Aourell M, Skoog M, Carleson J. Effects of Swedish massage on blood pressure. Complementary Therapies in Clinical Practice 2005; 11(4): 242-6. 
24. Remington R., Calming Music and Hand Massage With Agitated Eldery. Nurs Res 2002; 51(5): 317-23. 
25. Lee M, Yeun Y. Effect on combined foot massage and cognitive behavioral therapy on the stress response in mid- dle-aged women. J Altern Complement Med 2017; 23(6): 445-50. 
26. Maratos F, Duarte J, Barnes C, et al. The psychological and emotional effect of touch: assessing a hand massage intervention with high self-critics. Psychiatry Res 2017; 250: 221-7. 
27. Ozlu Z, Bilican P. Effects of aromatherapy massage on the Steep quality and psychological parameters on patients in a surgical intensiva care unit. Afr J Tradit Complement Alter Med 2017; 14(23): 83-8. 
28. Pawelec R, Szczuka E, Labar W. Metodyka masażu w odnowie biologicznej, wyd. 2. Wrocław; AGiW; 2011. 
29. Okręglicka-Forysiak E, Andrzejewski W, Kassolik K. Kompetencje zawodowe masażysty. Warszawa: Rehabilitacja w praktyce; 2008. 
30. Mikuła E, Szczotka P. Masaż w pełnym spektrum. Łódź: Rehabilitacja w praktyce; 2006. 
31. Pawlak H, Kassolik K. Pozycje ułożeniowe w masażu leczniczym – cz. II zastosowanie pozycji ułożeniowej. Łódź: Rehabilitacja w praktyce; 2007.