REHABILITACJA W ENDOPROTEZOPLASTYCE BEZCEMENTOWEJ 

Postępowanie rehabilitacyjne po implantacji protezy bezcementowej w stosunku do protezy cementowej, mimo różnic w typie osadzenia endoprotezy, praktycznie przebiega tak samo, pacjent bez powikłań przebywa w szpitalu około tygodnia. Podstawowa różnica, o której trzeba pamiętać w planowaniu rehabilitacji, to zwracanie uwagi na niepełne obciążenie zoperowanej kończyny.

Podział postępowania na etapy: 

I etap (bezpośrednio po zabiegu operacyjnym) Celem postępowania jest zapobieganie powikłaniom krążeniowo-oddechowym, wysiękom, osłabieniu siły mięśniowej oraz ograniczeniu zakresu ruchomości. Etap I jest okresem wprowadzania wstępnych ćwiczeń przygotowujących do pionizacji.

 

II etap (od końca pierwszego tygodnia do początku piątego tygodnia) Na tym etapie pacjent powinien umieć pokonać krótki dystans za pomocą kul lub balkonika, odciążając operowaną kończynę, zwracając uwagę na podparcie dystalnego odcinka operowanej kończyny.

 

III etap (od piątego do dwunastego tygodnia) Obejmuje ćwiczenia aktywizujące wszystkie grupy mięśniowe: ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem i czynne wolne mięśni prostowników, odwodzicieli biodra, prostowników oraz zginaczy kolana. Należy pamiętać o konieczności doskonalenia samoobsługi. Należy unikać zginania kończyny dolnej operowanej powyżej 90° przez 4 miesiące od zabiegu endoprotezoplastyki. Czynności życia codziennego wymagają ponadto częstej zmiany pozycji operowanego stawu [20, 23, 29]. Podczas całego procesu rehabilitacji wskazaniem do przerwania ćwiczeń będą zakrzepowe zapalenie żył, zakażenia, występujące dolegliwości bólowe w obrębie uda i miednicy, zwichnięcie endoprotezy, odklejanie się elementów protezy, niewydolność krążeniowo-oddechowa. W pierwszym okresie poszpitalnym doskonałymi formami ruchu są jazda na rowerze stacjonarnym oraz spacery. Chory wykonuje stopniowo ruchy pedałowania do tyłu i do przodu i wraz z poprawą siły mięśniowej, po 4–6 tygodniach zwiększa się obciążenie treningowe. Jazdę na rowerze prowadzić można 2 razy dziennie po 10–15 minut, 4 razy w tygodniu. Uzupełnieniem terapii są spacery z zaleceniem początkowych spacerów w czasie 5–10 minut, trzykrotnie każdego dnia [2, 6, 20, 23, 29, 40]. Powrót do aktywności dnia codziennego w przypadku kapoplastyki stawu biodrowego zajmuje ok. 1–2 miesięcy. W drugim miesiącu po operacji pacjent może poruszać się bez pomocy kul i obciążać całkowicie zoperowany staw biodrowy. 

Powrót do aktywności sportowej możliwy jest w okresie ok. 7–8 miesięcy po zabiegu kapoplastyki [29]. W przypadku endoprotezy cementowej chodzenie bez kul możliwe jest w okresie ok. 3–4 miesięcy po zabiegu, a prowadzenie ćwiczeń ogólnych siłowych i wytrzymałościowych po upływie ok. 4 miesięcy. Przy endoprotezie bezcementowej chodzenie bez kul wprowadza się po okresie 3–6 miesięcy, a trening siłowy i wytrzymałościowy – po ok. 6–7 miesiącach od zabiegu [2].

 

DOSKONALENIE UMIEJĘTNOŚCI CHODU 

Doskonalenie chodu powinno być istotnym elementem usprawniania w oparciu o klasyczną kinezyterapię, jak również o specjalne techniki, chwyty i wzorce ruchowe zaczerpnięte z metod terapeutycznych, w tym szczególnie z PNF. W ramach doskonalenia umiejętności chodu należy wprowadzać elementy kształtujące poruszanie się po schodach, po różnego rodzaju nawierzchniach, z pokonywaniem nierówności terenowych, ćwiczenia treningu równowagi. Uzupełnieniem programu rehabilitacji ukierunkowanego na doskonalenie chodu jest wprowadzenie testów oceny równowagi i chodu (test Tinettiego) [40]. 

Najczęściej spotykane zaburzenia chodu po zabiegu endoprotezoplastyki stawu biodrowego [41]: ƒ 

*skrócenie fazy podporu na kończynie operowanej, ƒ 

*asymetryczne obciążanie kończyn, ƒ 

*pochylanie tułowia na stronę operowaną, ƒ 

*opadanie miednicy podczas obciążania strony operowanej, ƒ 

*zmniejszenie rotacji miednicy, ƒ 

*trudności w utrzymaniu równowagi.

 

WYBRANE ZABIEGI FIZYKALNE 

Celem stosowania zabiegów fizykalnych, podobnie jak w przypadku farmakoterapii, jest działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe oraz dodatkowo przygotowanie do prowadzonych ćwiczeń. Zestawienia zabiegów fizykalnych stosowanych w leczeniu przed- i pooperacyjnym [15, 16, 29, 32, 42–49]: 

1. Ciepłolecznictwo (lampa sollux, ciepłe okłady żelowe). 

2. Zimnolecznictwo (zimne okłady żelowe, worki z lodem), czas okładu – 15 minut co 2 godziny

3. Krioterapia miejscowa (zimne, sprężone powietrze, ciekły azot – zakres temperatury od –160°C do –180°C, czas zabiegu 2–3 minuty, seria 10–20 zabiegów). 

4. Światłolecznictwo (laseroterapia, światło spolaryzowane) ƒ 

*Biostymulacja laserowa (przeciwbólowo, przeciwobrzękowo, poprawa ruchomości w stawie biodrowym, regeneracja tkanek pozabiegowa). Brak efektu termicznego pozwala na kontynuację zabiegów po zaprotezowaniu stawu biodrowego. Stosuje się metodę kontaktową z wykorzystaniem sondy podczerwonej. Wiązkę laserową aplikuje się techniką stabilną z uciskiem na punkty bólowe okolicy biodra i głowy kości udowej. W fazie przedoperacyjnej dawka lasera wynosi 6–12 J/cm2. Zaleca się wiązkę ciągłą. Zabieg wykonuje w serii 10–15 zabiegów raz dziennie. Laseroterapię stosuje się niezależnie od ćwiczeń. ƒ 

*Światło spolaryzowane (wskazanie głównie przeciwobrzękowe, przeciwbólowe, przyspieszające gojenie się blizny pooperacyjnej). 

5. Jonoforeza (miejscowy efekt przeciwbólowy, przeciwzapalny i rozluźniający mięśnie stawu biodrowego) – opis zastosowanych leków oraz rodzaju aktywnej elektrody został przedstawiony w rozdz. 5.8 „Atlasu rehabilitacji ruchowej”.

W metodyce zabiegowej stosuje się przednio-tylne ułożenie elektrod. Elektrodę czynną układa się w części przedniej stawu biodrowego, w pachwinie, a bierną przeciwlegle. Zalecaną pozycją dla pacjenta jest leżenie tyłem. Czas zabiegu wynosi 15–20 minut. Ze względu na dużą wrażliwość miejsca aplikacji leku stosuje się małe natężenie prądu, dostosowane do odczuć pacjenta, nieprzekraczające 0,1 mA/cm2. Zabiegi wykonuje się codziennie w jednej serii przez 10 dni przed zabiegiem chirurgicznym. 

W okresie pooperacyjnym implanty metalowe stanowią przeciwwskazanie względne. Zabiegu jonoforezy nie stosuje się bezpośrednio w miejscu, gdzie znajduje się endoproteza z powodu możliwości przewodzenia prądu i uszkodzenia tkanek w obszarze biodra. Implanty wykonane z tworzyw nie stanowią przeciwskazania.

6. Przezskórna stymulacja nerwów (transcutaneous electrical nerve stimulation – TENS) ma silne działanie przeciwbólowe. Zabieg stosowany w okresie przedoperacyjnym o wysokiej częstotliwości (H-F, konwencjonalny) o czasie impulsu 50–80 µs i częstotliwości 100 Hz wywołuje efekt miejscowego znieczulenia. Kształt impulsu prostokątny nie powoduje zmian elektrochemicznych. Wykonuje się jeden zabieg 20–30-minutowy dziennie, w serii 10 zabiegów. Ułożenia zabiegowe mogą być kombinacją dwóch lub czterech elektrod układanych w okolicy stawu biodrowego. Wykorzystuje się elektrody płaskie oraz podciśnieniowe. 

W okresie pooperacyjnym można zastosować elektrostymulację prądami niskiej częstotliwości dla mięśnia czworogłowego uda oraz mięśni łydki [32].

7. Magnetoterapia (przeciwbólowo, przeciwzapalnie, hamuje procesy destrukcyjne stawu biodrowego, przyspiesza gojenie się ran, poprawia tro' kę tkanek). Zabieg wykonuje się przed i po implantacji endoprotezy stawu biodrowego. Wolnozmienne pole magnetyczne o częstotliwości 50 Hz i indukcji magnetycznej 6–10 mT wykorzystuje się w postępowaniu przedoperacyjnym. Przy wyborze pola impulsowego zabiegi rozpoczyna się od 3-sekundowych przerw, z mniejszymi dawkami (40%), stopniowo zwiększając w kolejnych zabiegach. Podczas terapii wykorzystuje się impulsy trójkątne oraz impulsy prostokątne. Rodzaj i wielkość aplikatora uzależnione są od okolicy poddawanej zabiegowi. Czas zabiegu wynosi 10–12 minut w trzech cyklach po 10 zabiegów w serii, z dwutygodniową przerwą pomiędzy seriami. 

Po zabiegu chirurgicznym wskazane jest stosowanie następujących parametrów: 1–5 Hz, 3 mT, z czasem 10–15 minut. Zabieg wykonuje się w serii 10–15 zabiegów raz dziennie. Zastosowanie wielozmiennego pola o małym natężeniu nie wpływa istotnie na cieplne i elektromagnetyczne właściwości endoprotezy, nie stanowiąc przeciwwskazania przy implantacji endoprotezy [44]. 

8 Hydrokinezyterpia obniża napięcie mięśniowe, wpływa na redukcję napięcia mięśniowego oraz ułatwia wykonywanie ćwiczeń. Zalecana szczególnie na etapie reedukacji chodu, w sytuacjach obawy przed obciążaniem zoperowanej kończyny.

 

WYBRANE METODY TERAPEUTYCZNE 

1. Masaż stawu biodrowego wykonuje się zarówno przed wszczepieniem endoprotezy, jak i po nim. Główną rolą masażu jest zmniejszenie napięcia mięśni, rozluźnienie struktur okołostawowych i zwiększenie ukrwienia w stawie biodrowym. Masaż klasyczny powinien być wykonany po zakończonych ćwiczeniach, gdy struktury okołostawowe są rozciągnięte i rozgrzane. Stosowany masaż krótkobodźcowy trwający 15–20 minut przeprowadza się codziennie [16, 34, 36]. 

2. Kinesiotaping Zastosowanie technik kinesiotapingu w okresie pooperacyjnym poprawia funkcję mięśni i stawu biodrowego, normalizuje napięcie mięśniowe, aktywuje układ limfatyczny oraz ulepsza mikrokrążenie [50, 51]. W okresie pooperacyjnym wykonuje się następujące rodzaje aplikacji [50–52]. 

A. Aplikacja miejscowa przeciwbólowa 

Celem techniki jest zmniejszenie wzmożonego napięcia mięśniowego, rozluźnienie powięzi oraz zmniejszenie bólu okolicy biodra. Pozycją wyjściową pacjenta jest leżenie na zdrowym boku lub stawie. Ustawienie biodra powinno znajdować się w pozycji przeciwbólowej. Stosuje się plaster w kształcie litery L (×4), o długości 10– 15 cm i szerokości 2,5 cm. Środek plastra nakleja się z naprężeniem 50%, w miejscu największego bólu (np. krętarz większy). Przyczepy końcowe aplikuje się bez naciągnięcia. Kolejne plastry nakleja się, tworząc krzyż, a dwa ostatnie jako przekątne kątów powstałych po naklejeniu pierwszych plastrów (zdj. 1). 

B.  Aplikacja wspomagająca pracę mięśnia gruszkowatego 

Celem techniki jest wsparcie funkcjonalne mięśnia w późniejszym okresie pooperacyjnym. Korekcja mechaniczna wykorzystuje stymulację mechanoreceptorów. Pozycja pacjenta: leżenie na zdrowym boku, kończyna operowana zgięta, zrotowana do wewnątrz i przywiedziona w celu maksymalnego rozciągnięcia mięśnia. Taśma w kształcie litery Y o długości 30 cm. Bazę plastra przykleja się do powierzchni miednicznej kości krzyżowej, taping maksymalnie naprężony, końce plastra bez rozciągania do krętarza większego (zdj. 2). 

C. Aplikacja przeciwobrzękowa 

Celem techniki jest usprawnienie odpływu chłonki i zmniejszenie obrzęku uda. Pozycją wyjściową pacjenta jest leżenie tyłem. Długość plastra mierzy się od pachwiny do 5 cm powyżej stawu kolanowego. Plaster nacina się na 5–6 pasków. Bazę plastra klei się w okolicy węzła chłonnego pachwinowego. Naprężenie plastrów wynosi 15% w kierunku przedniej strony uda z równymi odstępami pomiędzy paskami. Dla zwiększenia efektu odciążenia i drenażu wykorzystuje się dwa nakładające się na siebie paski taśmy (zdj. 3). 

D. Aplikacja na bliznę pooperacyjną 

Celem techniki jest zniesienie uczucia bólu i napięcia blizny. W leżeniu na boku nieoperowanym aplikuje się plastry o szerokości 2,5 cm i długości 10 cm. Plastry nakleja się w dwóch warstwach pod kątem 45° w stosunku do blizny w równych odległościach, z napięciem do 50% w środku plastra. Dwie warstwy plastra ulegają skrzyżowaniu na bliźnie pooperacyjnej (zdj. 4). W leczeniu rany pooperacyjnej istotny jest dobór sposobu postępowania właściwy do okresu gojenia się rany, ilości powstającego wysięku pourazowego. W terapii można wykorzystać poizometryczną relaksację mięśni, techniki energetyzacji mięśni, techniki rozluźniania punktów spustowych [52].

3. Poizometryczna relaksacja mięśni Procedury poizometrycznej relaksacji przeprowadza się dla mięśni: prostego uda, biodrowo-lędźwiowego, przywodzicieli krótkich i długich stawu biodrowego, kulszowo-goleniowych [1]. 

4. Terapia mięśniowo-powięziowych punktów spustowych Terapię realizuje się w okresie przed- i pooperacyjnym. Punkty spustowe (trigger points – TrPs) wywołujące dolegliwości bólowe okolicy biodra to: naprężacz powięzi szerokiej, mięśnie krawiecki, grzebieniowy, czworogłowy uda, smukły, przywodziciele oraz półścięgnisty i półbłoniasty. 

5. Torowanie nerwowo-mięśniowe W celu przywrócenia prawidłowych wzorców chodu i obciążania kończyny operowanej po endoprotezoplastyce prowadzi się m.in.: naukę kontroli prawidłowego ustawienia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej, czołowej, naukę kontroli fazy podporowej operowanej kończyny, ćwiczenia stabilizacji miednicy w płaszczyźnie czołowej w fazie podporowej, ćwiczenia stabilizacji obręczy biodrowej w fazie podporowej (faza mid stance, faza terminal stance), ćwiczenia fazy przenoszenia [1]. W tym celu wykorzystuje się techniki ułatwień prioprioceptywnych PNF jak: rocking, irradiację, aproksymację ułatwiającą wywołanie skurczu mięśni prostowników stawu biodrowego oraz stabilizację tułowia, stabilizację zwrotną, stabilizację rytmiczną, kombinację skurczów izotonicznych, trzymaj – rozluźnij, napnij – rozluźnij. Celem metody w okresie przedoperacyjnym jest poprawa koordynacji i równowagi, zwiększenie siły i wytrzymałości mięśniowej, polepszenie czucia głębokiego oraz zwiększenie zakresów ruchomości stawu biodrowego.

 

EDUKACJA I PROFILAKTYKA 

Istotnym elementem etapu pooperacyjnego jest edukacja pacjenta dotycząca życia poszpitalnego. Choremu należy przekazać podstawowe zasady zachowania bezpieczeństwa w warunkach domowych. Trzeba poinstruować go o wszelkich działaniach profilaktycznych, których celem jest zminimalizowanie ryzyka zwichnięcia protezy stawu biodrowego, zmniejszenia zużycia materiałowego protezy oraz jej obluzowania. Należy uświadomić pacjentowi jego ograniczenia oraz celowość stopniowego wprowadzania aktywności „fizycznej.

 

ZALECENIA DLA PACJENTA DO ŻYCIA POSZPITALNEGO

Należy unikać zginania kończyny dolnej operowanej powyżej 90° przez 4 miesiące od zabiegu endoprotezoplastyki. Czynności życia codziennego wymagają również częstej zmiany pozycji operowanego stawu [20, 21]. Przez pierwszy rok pacjent nie powinien dźwigać ciężarów oraz powinien unikać ciężkiej pracy. Do pacjentów z endoprotezą bezcementową należy podchodzić rozważniej i ostrożniej, co wynika z dłuższego czasu, jaki konieczny jest na pełną przebudowę kości udowej [9]. 

Adaptacji wymagają również pomieszczenia, w których przebywa chory. W łazience montuje się uchwyty wspomagające siadanie na toalecie i wstawanie z niej. Na toaletę zakłada się specjalną nakładkę podwyższającą, aby zabezpieczyć kończynę przed nadmiernym zgięciem. Wannę i prysznic zaopatrza się w siedziska oraz maty antypoślizgowe. W pierwszych tygodniach po operacji najlepiej korzystać z prysznica. 

W życiu codziennym należy bezpiecznie wykonywać następujące czynności [15, 18, 20, 23, 32, 39]: ƒ 

*siadanie na krześle i wstawanie z niego – uda muszą być lekko odwiedzione, tworząc z tułowiem kąt prosty; kończyny górne opiera się na kolanach z wyprostowanymi stawami łokciowymi. Niewskazane jest siadanie na niskim krześle, siadanie na brzegu krzesła oraz zakładanie nogi na nogę. Podczas siedzenia operowaną kończynę wysuwa się delikatnie do przodu, ƒ 

*jazda samochodem – prowadzenie samochodu jest możliwe po 1–3 miesiącach od operacji; wsiadanie do samochodu rozpoczyna się od maksymalnego odsunięcia i pochylenia fotela do tyłu; na niski fotel kładzie się poduszkę lub koc; chory siada tyłem, pozostawiając kończyny dolne na zewnątrz; trzymając się deski rozdzielczej należy jednocześnie wykonać obrót poprzez tułów i kończyny; wysiadanie przebiega analogicznie, tylko w odwrotnej kolejności; podczas dłuższych podróży zaleca się robić przerwy na krótki spacer, aby nie dopuścić do powikłań zakrzepowych, ƒ 

*ubieranie się – w okresie pooperacyjnym używa się sprzętu wspomagającego ubieranie się; bieliznę i spodnie zakłada się, rozpoczynając od kończyny operowanej; skarpety i pończochy ubiera się za pomocą specjalnego pomocnika, buty wsuwa się na stopy, używając długiej łyżki do butów; ƒ 

*chodzenie – pacjenci powinni chodzić w obuwiu z niskim obcasem, ze stabilnym oparciem i na elastycznych podeszwach; należy uważać na stabilność podłoża, zwłaszcza na powierzchnie śliskie, ƒ 

*spanie – łóżko powinno być równe, wygodne i nie za miękkie; pierwsze 2 miesiące chory powinien leżeć tyłem; po trzecim miesiącu od zabiegu można spać na boku nieoperowanym; w każdej pozycji podczas snu klin znajduje się pomiędzy kończynami dolnymi; pacjent wstawanie z łóżka rozpoczyna od operowanej kończyny, ƒ 

*prace domowe – do 12 tygodni po operacji biodra należy unikać ciężkich prac domowych; w celu podniesienia przedmiotu z podłogi pacjent stojąc na kończynie zdrowej, schyla się cały czas, utrzymując operowany staw biodrowy w wyproście; chory powinien ograniczać noszenie ciężkich przedmiotów; krojenie, prasowanie oraz mycie naczyń należy wykonywać w pozycji siedzącej, aby odciążyć staw biodrowy, ƒ 

*sport – w zakresie aktywności ruchowej zaleca się prowadzenie szeregu aktywności, w tym szczególnie nordic walking i zajęć na basenie; należy jednocześnie unikać sportów lub czynności „ fizycznych o wpływie uderzeniowym na staw biodrowy; pływanie wskazane jest 2 miesiące po zabiegu; wykonuje się również ćwiczenia z wykorzystaniem sprzętu (rower, bieżnia, stepper); po 12 tygodniach po operacji można rozpocząć stopniowe uprawianie dyscyplin bardziej obciążających staw biodrowy, jak np. tenis.

 

PODSUMOWANIE 

Demczyszak i wsp. [53] wykazali skuteczność programu rehabilitacji u pacjentów po endoprotezoplastyce cementowej stawu biodrowego. Badaniem objęto 30 pacjentów w wieku 61–80 lat. U każdego pacjenta wykonano pomiary goniometryczne zakresów ruchu w stawach biodrowych przed zabiegiem chirurgicznym oraz po usprawnianiu rehabilitacyjnym. Operowani pacjenci zostali objęci programem usprawniania, na który składały się profilaktyka przeciwzakrzepowa, ćwiczenia izometryczne mięśnia czworogłowego uda, czynne właściwe i w odciążeniu oraz ćwiczenia z zastosowaniem szyny CPM przez 30 minut dziennie. 

Dodatkowo wdrożono pionizację i naukę chodu z wykorzystaniem kul łokciowych oraz ćwiczenia kończyny dolnej po stronie zdrowej. Z zakresu „ fizykoterapii u każdego z pacjentów wykonano 15 zabiegów polem magnetycznym niskiej częstotliwości o następujących parametrach: częstotliwość 25–30 Hz, z indukcją 7–10 mT, kształt impulsu prostokątny bipolarny, czas zabiegu 20 minut. Łączny czas usprawniania każdego pacjenta na etapie szpitalnym wynosił 4 tygodnie. U badanych pacjentów po endoprotezoplastyce stawu biodrowego i po 4-tygodniowym okresie usprawniania nastąpiła istotna poprawa w zakresie ruchomości w operowanym stawie. 

Badanie przeprowadzone przez Cwanka [28] potwierdziło wpływ nadwagi pacjenta na trwałość cementowych endoprotez stawów biodrowych Wellera. Badaniam objęto 71 chorych, w tym 26 mężczyzn i 45 kobiet, u których rozpoznano aseptyczne obluzowanie endoprotez Wellera. W zależności od czasu, jaki upłynął od wszczepienia do rozpoznania obluzowania stawu, chorych podzielono na cztery grupy. Wyniki badań wskazały na częstsze obluzowania wśród kobiet. Obluzowania endoprotez wystąpiły pomiędzy 10. a 14. rokiem eksploatacji sztucznego stawu. Autor podniósł wniosek, że zmniejszenie masy ciała o 13% może wpłynąć na wydłużenie czasu przeżywalności endoprotez nawet o 9 lat. Istotne jest, aby przed zabiegiem chirurgicznym i po nim kontrolować masę ciała pacjenta. Badania Wilk i Frańczuka [37] wykazały skuteczność rehabilitacji z zastosowaniem ciągłego ruchu biernego u pacjentów po artroplastyce biodra. Do badania zakwalifikowano grupę 98 pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi stawu biodrowego, którzy zostali poddani endoprotezoplastyce. 

Chorych podzielono na dwie grupy. Grupa pierwsza przez 7 dni od operacji była usprawniana za pomocą aparatów elektryczno-szynowych CPM, grupa druga uczestniczyła w standardowej metodzie usprawniania (ćwiczenia bierne, izometryczne, wspomagane, czynne). U wszystkich pacjentów w trzeciej dobie wdrożono pionizację oraz naukę chodzenia o kulach łokciowych ze wzrastającym obciążeniem chorego stawu. Po 7 dniach zastosowano taki sam program rehabilitacyjny dla wszystkich pacjentów, a wraz z wypisem chorzy otrzymali zalecenia dotyczące dalszych ćwiczeń domowo-ambulatoryjnych. Efekty terapeutyczne oceniano w odniesieniu do charakterystyki bólu wg wizualnej skali analogowej (visual analogue scale – VAS), zakresu biernej ruchomości oraz siły mięśniowej wg skali Loveta. Oceniając efekty leczenia po 7 dobach i 6 miesiącach od operacji, wykazano lepsze wyniki wszystkich ocenianych parametrów w grupie pierwszej wykorzystującej CPM, autorzy sformułowali więc wniosek, że rehabilitacja z wykorzystaniem ciągłego ruchu biernego przynosi lepsze efekty terapeutyczne w stosunku do standardowego usprawniania po endoprotezoplastyce stawu biodrowego.

 

 

BIBLIOGRAFIA: 

1. Gromek D., Rosiński M. Program rehabilitacji pacjenta po zabiegu endoprotezoplastyki całkowitej bezcementowej stawu biodrowego. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2011; 7–8 (19), s. 8–15. 

2. Sztuce S. Kapoplastyka a endoprotezoplastyka – porównanie metod i sposobu fizjoterapii pacjentów po przebytych zabiegach. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2011; 7–8 (19), s. 16–20. 

3. Wendland J., Gierzyńska-Dolna M., Rybak T. Badania nad opracowaniem nowego biomateriału przeznaczonego na elementy endoprotez stawu biodrowego. Tom 2. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2009. 

4. Strzyżewski W., Włodarczyk R. Możliwości zastosowania endoprotezy stawu biodrowego w leczeniu złamań przezkrętarzowych kości udowej u osób starszych. Chir Narz Ruchu Ortop Pol 1998; 63 (3), s. 235–8. 

5. Skiba G., Czerner M., Słonka K., et al. Evaluation of some stabilography parameters in patients after Total alloplastics hip join. The Journal of Orthopaedics Trauma Surgery and Related Research 2007; 3 (7), s. 41–7. 6. Brent Brotzman S., Wilk K.E. Rehabilitacja Ortopedyczna. Tom 2. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2008, s. 660–85. 

7. Gaździk T. Podstawy ortopedii i traumatologii narządu ruchu. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2005; s. 195–213, 308, 332. 

8. Kloster B. Poradnik " fzjoterapeuty. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2001; s. 383–99. 

9. Kubacki J. Alloplastyka stawów w aspekcie zagadnień ortopedycznych i rehabilitacyjnych. Wydawnictwo AWF, Katowice 2004. 

10. Kusz D. Kompendium ortopedii. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2009; s. 62, 114–32. 

11. Marciniak W., Szulc A. Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. Tom 2. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2003. 

12. Paprocka-Borowicz M., Zawadzki M. Fizjoterapia w chorobach układu ruchu. Wydawnictwo Medyczne Górnicki, Wrocław 2007. 

13. Tylman D., Dziak A. Traumatologia narządu ruchu. Tom 1. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2011. 

14. Wrzosek Z., Wittek R. Fizjoterapia w leczeniu zachowawczym zmian zwyrodnieniowo-zniekształcających stawów biodrowych i kolanowych. Fizjoterapia 1998; 6, s. 34–6. 

15. Kamińska E. Zwyrodnienie stawu biodrowego. Diagnostyka, leczenie i profilaktyka. Część 2. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2010; 2, s. 34–8. 

16. Żabówka M. Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych – rola fzjoterapii w zapobieganiu leczeniu operacyjnemu. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2010; 12, s. 43–8. 

17. Kubacki J. Zarys ortopedii i traumatologii. Wyd. 3. Wydawnictwo AWF, Katowice 2004. 

18. Gaździk T. Ortopedia i traumatologia. Część 1. Wyd. 3. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2008; s. 78-297. 

19. Dragan S., Wall A. Przebudowa adaptacyjna okołoprotezowej tkanki kostnej po wszczepieniu trzpienia endoprotezy bezcementowej. Wiadomości Lekarskie 2006; 59, s. 3–4. 

20. Pozowski A. Alloplastyka stawu biodrowego. Wydawnictwo Medyczne Górnicki, Wrocław 2011. 

21. Engh C.A., Sychterz C., Engh C. Factors a) ecting femoral bone remodeling after cementless total hip arthroplasty. J Arthroplasty 1999; 14, s. 637–44. 

22. Coote A., Halsam P. Ortopedia i reumatologia. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2007; s. 53, 108, 113, 153.

23. Deszczyński J., Stolarczyk A. Podstawy rehabilitacji po całkowitej endoprotezoplastyce stawu biodrowego. Polskie Towarzystwo Chirurgii Artroskopowej, Warszawa 2008. 

24. Wojciechowski P., Kusz D., Kopeć K., Borowski M. Małoinwazyjne dostępy operacyjne w endoprotezoplastyce stawu biodrowego. Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska 2008; 73 (3), s. 171–6. 

25. Dorr L.D. Alloplastyka stawu biodrowego. Marczyński W. (red). Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009; s. 335–44. 

26. Pozowski A., Skolimowski T. Fizjoterapia szpitalna chorych po totalnej endoprotezoplastyce stawu biodrowego we wczesnym okresie pooperacyjnym. Fizjoterapia 1999; 7 (3), s. 32–6. 

27. Kaleta M., Gaździk T., Wroński S. i wsp. Taktyka postępowania w endoprotezoplastyce rewizyjnej stawu biodrowego – doświadczenia własne. Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska 2006; 71 (6), s. 431–8. 28. Cwanek J. Wpływ nadwagi ciała pacjentów na trwałość protezoplastyk Wellera. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2006; 3 (6), s. 329–34. 

29. Taborska A. Kapoplastyka stawu biodrowego – postępowanie fzjoterapeutyczne. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2011; 2, s. 31–5. 

30. Wasilewski P., Górski R., Kawalec K., Bazała M. Proteza połowicza stawu biodrowego typu Austin Moore’a – funkcjonująca 29 lat (opis przypadku). Artroskopia i Chirurgia Stawów 2006; 2 (3), s. 37–40. 

31. Jung L. Leczenie patologii stawu biodrowego z użyciem endoprotez – wskazania, ograniczenia metody. Wyd. 3. Przegląd Medyczny Centrum Kompleksowej Rehabilitacji, Konstancin 2009; s. 10–1. 

32. Kumorek M. Rehabilitacja po endoprotezoplastyce stawu biodrowego. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2011; 11, s. 52–5. 

33. Nowotny J. Podstawy kliniczne % zjoterapii w dysfunkcjach narządu ruchu. Medipage, Warszawa 2006; s. 37, 99, 116–7. 

34. Żabówka M. Endoprotezoplastyka stawu biodrowego – przykładowe możliwości fzjoterapii przed- i pooperacyjnej. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2010; 10 (10), s. 61–3. 

35. Woźniewski M. Fizjoterapia w chirurgii. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2012; s. 18–9, 50–71. 

36. Wrzosek Z., Bolanowski J. Podstawy rehabilitacji dla studentów medycyny. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2011. 

37. Wilk M., Frańczuk B. Rehabilitacja pacjentów po artroplastyce biodra z zastosowaniem ciągłego ruchu biernego. Fizjoterapia Polska 2005; 5 (1), s. 8–14. 

38. Fiodorenko-Dumas Ż., Baściuk I., Bogut B., Dumas I. Kinezyterapia w praktyce fzjoterapeuty. Wydawnictwo Medyczne Górnicki, Wrocław 2009; s. 86-119. 

39. Pisula-Lewandowska A. Krioterapia w praktyce. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2010; 10, s. 20–5. 40. Sztuce S. Doskonalenie umiejętności chodu u pacjentów z dysfunkcjami stawu biodrowego. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2012; 7–8, s. 70–4. 

41. Starowicz A., Szwarczyk W., Wilk M., Frańczuk B. Ocena jakości życia u pacjentów po operacji wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego. Fizjoterapia Polska 2005; 5 (3), s. 313–22. 

42. Bauer A., Wiecheć M. Przewodnik metodyczny po wybranych zabiegach fzykalnych. Markmed, Wrocław 2005. 

43. Biedal M., Janota J., Lisiecki G. i wsp. Praktyczne zastosowanie lasera niskoenergetycznego w wybranych dysfunkcjach narządu ruchu. Rehabilitacja w Praktyce 2012; 6, s. 48–53. 

44. Błaszczak E., Franek A., Taradaj J. Ocena bezpieczeństwa stosowania wolnozmiennych pól magnetycznych u chorych po endoprotezoplastyce stawu biodrowego. W: Fizykoterapia w praktyce. Taradaj J., Sieroń A., Jarzębski M. Elamed, Katowice 2010; s. 223–6. 

45. Kaczor R., Łyp M., Cabak A., Zdrodowska A. Zastosowanie ćwiczeń w wodzie w rehabilitacji pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi stawu biodrowego. Fizjoterapia Polska 2007; 2 (4), s. 155–64. 

46. Pisula-Lewandowska A. Zastosowanie fzykoterapii w artrozie stawu biodrowego. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2012; 4, s. 10–5. 

47. Taradaj J. Elektroterapia w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów. Rehabilitacja w Praktyce 2006; 1, s. 20–6. 

48. Woldańska-Okońska M. Pola magnetyczne niskiej częstotliwości – zastosowanie w praktyce. Rehabilitacja w Praktyce 2009; 2, s. 29–31. 

49. Jonoforeza i fonoforeza. Jaśkiewicz J., Bromboszcz J., Włoch T. i wsp. Rehabilitacja Medyczna 2000; 4 (numer specjalny), s. 36–40. 

50. Mikołajewska E. Kinesiotaping. Rozwiązania wybranych problemów funkcjonalnych. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2011. 

51. Zajt-Kwiatkowska J., Rajkowska-Labon E., Skrobot W., Bakuła S. Kinesiotaping: metoda wspomagająca proces usprawniania fzjoterapeutycznego – wybrane aplikacje kliniczne. Nowiny Lekarskie 2005; 74 (2), s. 190–4. 

52. Paczkowski B. Kinesiotaping – nowe skuteczne narzędzie terapeutyczne w leczeniu blizn pooperacyjnych. Rehabilitacja w Praktyce 2012; 1, s. 28–31. 

53. Demczyszak I., Wrzosek Z., Żukowska U., Milko D. Ocena efektów usprawniania chorych po endoprotezoplastyce stawu biodrowego. Kwartalnik Ortopedyczny 2012; 2, s. 169–75.