Terminem tym opatruje się zespół bólu i sztywności szyi i karku, którego przyczyną są poważne skręcenia kręgosłupa szyjnego. Do objawów dochodzi z opóźnieniem - nierzadko do kilku dni po urazie.

        Objawy. Przymusowe ustawienie i bóle głowy, niekiedy też bóle pozagałkowe, trapezalgia lub dorsalgia. Jednocześnie może pojawić się radikulopatia ( jest to schorzenie korzeni nerwowych, które jest wywołane przez przewlekły ucisk na korzeń nerwowy w obrębie kręgosłupa lub w jego sąsiedztwie. Najczęstszą przyczyną jest wypuklina krążka międzykręgowego ).

          Bólom mogą towarzyszyć różne objawy: zawroty głowy, niedosłyszenie, zaburzenia widzenia, rzadziej objawy wazomotoryczne ( np. pocenie, uderzenia gorąca ) w obrębie twarzy. 

          Wymienione objawy są wywoływane lub nasilane przez zmiany ustawienia kręgosłupa szyjnego. Objawy chorobowe mogą utrzymywać się przez wiele dni, a nawet tygodni.

          Badaniem klinicznym wykrywa się miejsce bólu, umożliwiające umiejscowienie uszkodzenia. Miejsca bólu wykrywa się od tyłu nad wyrostkami kolczystymi lub ( równie często ) od przodu i dają się zlokalizować palpacyjnie od przodu trzonów kręgowych ( od przodu do naczyń szyjnych w rejonie przedmostkowo-sutkowym ).

          Należy jednocześnie ostrożnie zbadać ruchomość czynną i bierną kręgosłupa szyjnego, sprawdzić czy nie ma przykurczu mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych, czworobocznych czy okołokręgosłupowych. Badanie ortopedyczne należy uzupełnić badaniem neurologicznym - poszukiwanie objawów radikulopatii ( motorycznej lub czuciowej ) poliradikulopatii ( przewlekła choroba autoimmunologiczna powodująca demienilizację pni nerwowych, korzeni i splotów nerwowych. Objawami są niedowłady, parestezje, zniesienie odruchów głębokich ), czy też współistniejącego uszkodzenia splotu ramiennego.

          Z najczęstszych objawów radiologicznych mamy do czynienia ze zwężeniem szpar międzytrzonowych, kifozą lub nieznacznego stopnia powiększeniem przestrzeni między wyrostkami kolczystymi. Nierzadko zdjęcie nie wykazuje żadnych odchyleń od normy. Na zdjęciach czynnościowych ( maksymalne zgięcie i wyprost ) można wykryć ograniczenie ruchomości w obrębie poszczególnych segmentów ruchowych lub zmiany ustawienia kręgów względem siebie.

        Zdjęcia czynnościowe należy powtórzyć po upływie kilku dni, kiedy minie pourazowa sztywność kręgosłupa, uniemożliwiająca zbadanie prawidłowej ruchomości i stwierdzenie, czy nie ma ruchomości nadmiernej ( destabilizacji kręgosłupa ). Oczywiście, zdjęcia mogą wykryć istniejące uprzednio patologie - np.spondylozę, która z całkowicie bezobjawowej może niekiedy ulec pourazowej dekompensacji.

        Postępowanie. Leczenie jest zazwyczaj proste - złagodzenie dolegliwości przynosi zastosowanie kołnierza ortopedycznego, leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych, fizjoterapii - głównie manualnej, zwłaszcza dobre efekty przynosi masaż medyczny. Jednocześnie leczenie ma na celu zwalczenie przykurczów mięśniowych ( zastosowanie masażu powięziowego, tensegracyjnego ) oraz wymazanie następstw natury psychologicznej. Po ustąpieniu I fazy pourazowej podejmuje się reedukację mięśni - ćwiczenia izometryczne mięśni szyi - oraz kontynuuję się masaż medyczny z elementami terapii manualnej.

          Jeśli jednak badanie wstępne radiologiczne wykazuje kątową kifozę połączoną z dużym rozstępem wyrostków kolczystych oraz zniesienie równoległego ustawienia powierzchni stawowych, zdjęcia czynnościowe wykazują w pozycji zgięcia przesuwanie się kręgów względem siebie, zaś w pozycji wyprostu brak fizjologicznego ustawienia kręgów ( pozostaje przemieszczenie ) - w grę wchodzi wówczas uszkodzenie tylnego więzadła podłużnego, które oznacz skręcenie ciężkiego stopnia ( objawia się zaraz po urazie ). Diagnostyka tego rodzaju uszkodzenia jest często zbyt lekkomyślnie pomijana, tym bardziej, że wszystkie objawy kliniczne po kilku dniach mogą wskazywać na skręcenie lekkiego stopnia.

          Pomyłka może być brzemienna w następstwa, gdyż przerwanie tylnego więzadła podłużnego spowoduje stopniowy nawrót przemieszczenia mogący doprowadzić do zwichnięcia i wystąpienia wtórnych objawów neurologicznych. W przypadku skręcenia ciężkiego stopnia w grę wchodzi jedynie leczenie operacyjne, gdyż utrzymująca się niestabilność może spowodować powikłania.

          Naturalnie do cervikalgii predysponuje zespół „przedwczesnego zużycia” kręgosłupa szyjnego, tak częsty u sportowców.Tak stopień dolegliwości bólowych jak i objawy są różne, w zależności od dyscypliny sportowej. I tak u piłkarzy Kerjian opisał kilka cervikalgii z podrażnieniem szyjno-barkowym, chociaż zdaniem Ferreta i wsp. objawy zwyrodnieniowe stawów unkowertebralnych nie występują częściej niż w ogólnej populacji, i brak następstw strzałów głową należy wytłumaczyć doskonałą ochroną głowy przez mięśnie szyi. Odwrotnie jest wśród piłkarzy uprawiających futbol amerykański. Albrught, w serii 179 badanych piłkarzy wykrył aż 50% skarżących się na cervikalgię, przy czym w 38% przypadków stwierdzono objawy radiologiczne. Najczęściej w grę wchodzą zniekształcenia trzonów kręgów, choroba krążka międzykręgowego oraz zwyrodnienie stawów unkowertebralnych ( rzadziej spondyloza szyjna ). Niewydolność tętnic kręgowych oraz migreny u piłkarzy, z zaburzeniami widzenia, zdarzają się wyjątkowo.

          U rugbystów, zmiany typu spondylozy zdarzają się często, szczególnie u graczy grających w pierwszej linii. To samo ma miejsce u koszykarzy. U judoków wykrywa się często zcieńczenia krążków międzykręgowych bez zmian zwyrodnieniowych stawów unkowertebralnych, szczególnie na poziomie C5-C6, jednakże bez towarzyszących powikłań neurologicznych. Brak objawów neurologicznych tłumaczy się doskonałą techniką skoków i rozwojem ochronnego umięśnienia szyi i karku.

          Generalnie rzecz biorąc różne zaawansowane objawy neurologiczne są z reguły niewielkie; najczęściej o typie neuralgii cerviko-brachialnej oraz niewydolności tętnic kręgowych.

          Zespół cervico-brachialny to termin opisujący ból i sztywność odcinka szyjnego kręgosłupa z objawami w obrębie obręczy barkowej i kończyny górnej. Może to być związane z mrowieniem, drętwieniem lub dyskomfortem w ramieniu, górnej części pleców i górnej części klatki piersiowej z towarzyszącym bólem głowy lub bez.

          Zmiany typu spondylozy z objawami stenozy ( stenoza to zwężenie światła kanału kręgowego, które prowadzi do podrażnienia, a nawet uszkodzenia struktur nerwowych. Skutkiem takiego stanu jest ból kręgosłupa, mrowienie i drętwienie kończyn, osłabienie siły mięśniowej czy opadanie stopy ) w szyjnym odcinku kręgosłupa stwierdza się u wszystkich sportowców po zakończeniu czynnego uprawiania sportu. Nie jest rzeczą ostatecznie wyjaśnioną dlaczego tylko niewielki ich odsetek wymaga leczenia ( być może niewielu pragnie się leczyć ).