Wstęp

Odnowa biologiczna to świadome oddziaływanie na organizm za pomocą różnorodnych czynników (naturalnych i sztucznych) i warunków środowiskowych w celu przyśpieszenia fizjologicznych procesów wypoczynkowych. Na proces odnowy biologicznej składają się: wypoczynek po wysiłku, masaże ręczne i wodne, kąpiele solankowe, zabiegi fizykoterapeutyczne oraz zabiegi kinezyterapeutyczne. W sporcie wyczynowym odnowa ma zapewnić współdziałanie z procesem treningowym, optymalizację procesów wypoczynkowych, profilaktykę i zmniejszenie skutków urazów oraz rekonwalescencję. 

 

Zadania odnowy biologicznej 

We współczesnym sporcie odnowa biologiczna ma za zadanie przywrócenie sprawności psychofizycznej zawodnika poprzez współdziałanie z programem treningowym, tworzenie optymalnych warunków procesów wypoczynkowych (restytucja), profilaktykę i minimalizację skutków chorób powstałych w wyniku przeciążeń występujących w sporcie wyczynowym oraz rehabilitację pourazową. 

1. Współdziałanie z programem treningowym polega na stworzeniu specjalnego kompleksu środków wchodzących w zakres metod odnowy biologicznej (pedagogiczne, psychologiczne, medycznobiologiczne) i zabiegów fizykoterapeutycznych, będących uzupełnieniem procesu treningowego. To zsynchronizowane działanie ma na celu podnoszenie progu fizjologicznych możliwości organizmu sportowca. 

2. Tworzenie optymalnych warunków wypoczynkowych (restytucyjnych) poprzez: 

- stymulację biologicznych właściwości organizmu do wyrównywania zaburzeń funkcjonalnych, powstających pod wpływem wysiłku, 

- stosowanie zabiegów odnawiających we wszystkich okresach treningowych w celu osiągnięcia superkompensacji, 

- wykorzystywanie kompleksu metod i środków odnawiających w specjalistycznych ośrodkach sportowych, w czasie przebywania zawodników na zgrupowaniach szkoleniowo-treningowych, 

- organizację turnusów w ośrodkach sanatoryjno-uzdrowiskowych w celu regeneracji organizmu pod wpływem działania czynników klimatycznych i balneologicznych, 

- profilaktykę i minimalizację skutków chorób powstałych w wyniku przeciążeń występujących w sporcie wyczynowym opiera się na, 

- przestrzeganiu prawidłowych warunków szkolenia, profesjonalnej metodyki procesu treningowego i startów, 

- stosowanie różnych metod i środków, np. fizykoterapeutycznych, zwiększających szansę utrzymania zdrowia przez sportowca, 

- stosowanie różnorodnych środków, mających na celu zapobieganie występowaniu przeciążeń i zachowanie wydolności narządu ruchu, 

- stosowanie różnorodnych środków, mających na celu profilaktykę chorób układów krążenia, neurowegetatywnego i oddechowego, - stosowanie wszelkich metod, środków i zabiegów, wpływających na zwiększenie odporności fizycznej i psychicznej (hartowanie), 

- rehabilitacja pourazowa stanowi przejściowy etap między leczeniem szpitalnym po urazie a podjęciem przez zawodnika przyszłych obciążeń treningowych. Celem rehabilitacji jest uzupełnienie leczenia obrażeń pourazowych poprzez stosowanie odpowiednich ćwiczeń przywracających zawodnikowi wysoką formę i kondycję psychofizyczną. 

Prawidłowe wykorzystanie i właściwy dobór środków odnowy biologicznej zależą od indywidualnych cech sportowca, a przestrzeganie poprawnej metodyki zabiegów będzie decydowało o ich skuteczności. Nieprzestrzeganie zasad i zaleceń stosowania środków odnowy biologicznej negatywnie wpłynie na zdrowie i wydolność zawodnika. 

 

Programowanie odnowy biologicznej 

Prawidłowe postępowanie odnawiające winno być podporządkowane planowi treningowemu. Głównie zależy ono od specyfiki danego okresu treningowego. Ścisłe powiązanie odnowy biologicznej z procesem treningowym determinuje wspólną ich organizację. 

Obciążenia fizyczne w zależności od uprawianej dyscypliny sportu dzieli się na cykliczne i acykliczne. W wysiłkach cyklicznych da się zauważyć zależność głębokości i charakteru zmęczenia (a więc i przebiegu odnowy) od mocy i czasu trwania pracy mięśniowej. W tym przypadku podstawowymi obiektami stosowanych zabiegów odnowy będą układ sercowonaczyniowy i przemiana materii. W sportach o charakterze acyklicznym (sporty walki, gry zespołowe), w których wynik sportowy uzależniony jest od precyzyjnej i skoordynowanej czynności układu nerwowo-mięśniowego, sposób postępowania odnawiającego powinien doprowadzić do szybkiego przywrócenia równowagi procesów nerwowych, co w istotnym stopniu określa odnowę funkcji wegetatywnych. 

Oprócz czynników endogennych, w planie zabiegów restytucyjnych trzeba uwzględnić porę roku, aktualne warunki atmosferyczne itp. Jesienią albo w zimie zabiegi powinny być intensywniejsze, bardziej pobudzające. W tym przypadku bierzemy pod uwagę biologicznie zmniejszoną aktywność człowieka. Bardzo ważny jest dobór środków i zachowanie szczególnej ostrożności wczesną wiosną. Wtedy to występuje zmniejszona odporność, idąca często w parze ze zmniejszeniem wydolności organizmu. Należy zwracać uwagę na właściwy dobór środków odnowy, ważny przy wszelkiego rodzaju łączeniach tych środków podczas jednego seansu odnawiającego, gdyż można zarówno podwyższyć, jak i obniżyć efekt odnawiający. 

Środki odnawiające można stosować nie tylko po zakończeniu treningu, ale w zależności od jego formy niektóre zabiegi można próbować wykorzystać również w przerwach między kolejnymi wysiłkami. W krótkich przerwach powinny dominować środki świadomego rozluźnienia i odprężenia psychofizycznego. Przerwy nie mogą być całkowicie bierne, gdyż może to doprowadzić do zmniejszenia adaptacji wysiłkowej i braku motywacji do kontynuacji wysiłku. W przerwach można zastosować przede wszystkim masaż lub automasaż mięśni i stawów. W przerwach trwających nieco dłużej (ponad 30 minut) można oprócz masażu zastosować, np. ciepło-chłodny natrysk. Po zakończeniu treningu pierwsze zabiegi o niewielkim natężeniu bodźców muszą mieć łagodny, uspokajający charakter. Później stosuje się już zabiegi o silniejszym działaniu. Przy obciążeniach o charakterze lokalnym najlepszy efekt można wywołać wykorzystując środki o działaniu również lokalnym: masaż ręczny, wibracyjny, hydromasaż i masaż ciśnieniowy. Środki o działaniu ogólnym można zastosować później. 

Przy obciążeniach o charakterze ogólnym należy zastosować głównie środki odnawiające ogólne: sauna, zabiegi wodne całkowite i masaż ogólny. W tym przypadku zabiegi ogólne, w zależności od potrzeb, mogą być wspomagane środkami o działaniu lokalnym. W sytuacji, gdy trening odbywa się dwa razy dziennie, po pierwszym z nich stosuje się przeważnie środki lokalne, po drugim natomiast środki o działaniu ogólnym. Identycznie postępuje się w przypadku dwóch lub kilku startów następujących po sobie. Trzeba mieć na uwadze typ pobudliwości zawodnika, stosując np. u bardzo pobudliwych zawodników bodźce o małym nasileniu i odwrotnie. 

Prawidłowy dobór środków odnowy biologicznej zależy przede wszystkim od specyfiki okresu treningowego, w jakim znajduje się zawodnik. Obciążenie, które nakłada na zawodnika systematyczny trening w cyklu całorocznym (mikro-, mezo, makrocyklach) mają różne przeznaczenie i realizowane są w odmienny sposób. Nieustannie zmienia się charakter podejmowanych przez zawodnika wysiłków (ogólne, lokalne) oraz ich natężenie i objętość, co implikuje konieczność ciągłego modyfikowania planu zabiegów restytucyjnych. 

 

Masaż profilaktyczno-leczniczy stosowany w odnowie biologicznej 

W odnowie biologicznej sportowców stosuje się następujące rodzaje masaży: w środowisku wodnym, przyrządowy, limfatyczny, izometryczny, stawowy centryfugalny kontralateralny i punktowy. Masaż leczniczy zaleca się w przypadku przetrenowania lub leczenia po urazach sportowych. 

 

Masaż w środowisku wodnym 

Masaż w środowisku wodnym to zabieg przeprowadzany przy użyciu strumienia wody lub w czasie kąpieli, obejmuje masaże: podwodny natryskiem biczowym, podwodny klasyczny, natryskowy, wirowy, w kąpieli perełkowej. 

 

Masaż podwodny natryskiem biczowym 

Masaż podwodny natryskiem biczowym obejmuje zabiegi masażu podwodnego labilnego i stabilnego. Masaż podwodny natryskiem biczowym labilny stosowany jest podczas kąpieli całkowitej lub częściowej w wodzie o temperaturze 34–37° C, za pomocą ruchomego natrysku skupionego o ciśnieniu wody ok. 2,5 atmosfery, płynącej z dyszy stanowiącej końcówkę węża połączonego z agregatem wanny. Masuje się przednią i tylną stronę ciała, prowadząc strumień wody wzdłuż naczyń żylnych i przebiegu mięśni. Ciśnienie strumienia wody przy masażu przedniej strony ciała powinno być o połowę mniejsze niż ciśnienie stosowane na tylnej stronie ciała. Dawkowanie masażu podwodnego natryskiem biczowym uzależnione jest od obszaru objętego masowaniem, indywidualnej reaktywności sportowca oraz liczby przeprowadzonych zabiegów. Na początku masażu stosuje się lekkie głaskanie miękkim strumieniem wody, przy kolejnych ugniatanie i rozcieranie silniejszym strumieniem wody. Wskazania obejmują: stany zmęczenia po intensywnym wysiłku fizycznym, mięśniobóle z przeciążenia i spowodowane złą postawą ciała, neuralgie, lumbago, stany po urazach tkanek miękkich, po złamaniach, skręceniach i zwichnięciach, zaburzenia krążenia obwodowego. Przeciwwskazania – nie masuje się przy stanach przemęczenia i pobudzenia, również nie zaleca się stosować na okolice gruczołów piersiowych, narządów płciowych zewnętrznych, powłok brzusznych i dołów: pachowych, łokciowych, podkolanowych oraz pachwinowych. Wystające części kości i wyrośli kostnych należy omijać. 

 

Masaż podwodny klasyczny 

Masaż podwodny klasyczny to zabieg ręczny z zastosowaniem technik masażu klasycznego (głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, wibracja, wałkowanie), przeprowadzany w środowisku wodnym. Masowanie wykonuje się w wannie podczas kąpieli całkowitej w wodzie o temperaturze ok. 34–37°C. Do zabiegu przystępuje się po 5 minut od zanurzenia sportowca w wodzie, po jego pełnym odprężeniu i rozluźnieniu przez niego mięśni. Nie stosuje się masażu całkowitego, tylko częściowy. Wskazania i przeciwwskazania są podobne do wskazań i przeciwwskazań do stosowania masażu podwodnego i masażu sportowego ręcznego. 

 

Masaż wirowy 

Masaż wirowy należy do grupy masaży wibracyjnych, wykonywanych w środowisku wodnym. Stosuje się zabiegi całego ciała oraz częściowe, głównie kończyn dolnych i górnych. Masaże wykonuje się w specjalnych wannach wyposażonych w urządzenie wprawiające wodę w ruch wirowy. Podczas zabiegów temperatura wody winna wynosić 36–38°C, a masowany obszar ciała powinien być całkowicie zanurzony. Wskazania: urazy narządu ruchu (stan po urazie tkanek miękkich, stawów, kości, więzadeł i torebek stawowych), zmiany w narządzie ruchu z przeciążenia, stany po chirurgicznym leczeniu narządu ruchu, choroby skóry (stany po odmrożeniach, zaburzenia odżywcze skóry, blizny pourazowe i pooperacyjne). Przeciwwskazania: ostre stany zapalne miejscowe i ogólne, wczesny okres po złamaniu, nie zabliźnione rany, zmiany dermatologiczne na skórze. 

 

Masaż natryskowy – bicze szkockie 

Masaż natryskowy, zwany biczem szkockim, to zabieg wykonywany strumieniem wody pod ciśnieniem ok. 1,5–3,0 atmosfer, kierowanym z katedry natryskowej na zawodnika. Masaż przeprowadza się na tylnej i przedniej stronie ciała osoby stojącej w odległości ok. 4 m od katedry natryskowej. Wskazania: przewlekła rwa kulszowa, jako zabieg hartujący. Przeciwwskazania: stany chorobowe przebiegające z wysoką temperaturą ciała, okres osłabienia lub wyniszczenia organizmu. Zabiegów nie wykonuje się u osób o zwiększonej wrażliwości nerwowej oraz u osób o bardzo szczupłej budowie ciała. Masażu nie zaleca się stosować na okolice: głowy, szyi, gruczołu piersiowego, narządów płciowych. Należy omijać wystające części kości. 

 

Masaż w kąpieli perełkowej 

Masaż w kąpieli perełkowej przeprowadzany jest w wannie, z umieszczoną na dnie specjalną perforowaną matą, do której doprowadza się pod ciśnieniem 1 atm tlen z butli lub z powietrza. Masaż wykonuje się przy użyciu zwykłej wody. Podczas uderzania pęcherzyków tlenu o powierzchnię ciała potęguje się działanie mechaniczno–stymulujące i biologiczne, powodując pobudzenie receptorów w skórze, rozszerzenie naczyń włosowatych i pobudzając krążenie obwodowe. Zaleca się stosowanie zabiegów przy użyciu naparów z ziół lub olejków eterycznych. Wskazania: stan pobudzenia nerwowego, bezsenność. Przeciwwskazania: osłabienie znacznego stopnia, senność. 

 

Masaż przyrządowy 

Masaż przyrządowy wykonywany jest z zastosowaniem specjalnych aparatów jako źródła bodźca dla masowanych tkanek. Do najczęściej stosowanych masaży przyrządowych należą: wibracyjny, podciśnieniowy, pneumatyczny, synkardialny, próżniowy bańką. 

 

Masaż wibracyjny 

Masaż wibracyjny to zabieg, w którym wykorzystuje się drgania (wibrację) pochodzące z aparatów wibracyjnych. Aparaty do masażu wibracyjnego dzieli się na aparaty działające za pomocą impulsów prądu elektrycznego z sieci o napięciu 220 V lub 12 V z baterii oraz aparaty na sprężone powietrze lub ciśnienie wody. Wskazania: stany pourazowe narządu ruchu i stany wzmożonego napięcia mięśniowego. Przeciwwskazania są takie same, jak przeciwwskazania do stosowania klasycznego masażu sportowego. 

 

Masaż podciśnieniowy 

Masaż podciśnieniowy to zabieg, do którego używa się specjalnego aparatu podciśnieniowego. Można stosować masaż podciśnieniowy labilny albo stabilny (miejscowy). Masaż podciśnieniowy labilny wykonuje się aparatem jednoprzewodowym, do którego dokręca się plastikowy kielich odpowiedniej wielkości (zależnie od wielkości części masowanej). Do masażu używa się płynnego środka poślizgowego (oliwka, olej). Masuje się w kierunkach jak w masażu sportowym. Masaż podciśnieniowy stabilny wykonuje się specjalnym aparatem, do którego podłącza się cztery gumowe kielichy odpowiedniej wielkości (zależnie od wielkości części masowanej). Wskazania: mięśniobóle i nerwobóle, stan zapalny korzonków nerwowych, stany zakwaszenia mięśni po dużym wysiłku fizycznym. Należy pamiętać, że nie wolno stosować masażu na okolicę serca, w obrębie głowy i szyi, na gruczołach piersiowych oraz na okolicę dużych naczyń. Przeciwwskazania: zmiany dermatologiczne na skórze pochodzenia grzybiczego, ropnego lub alergicznego, stan ogólnego osłabienia organizmu długotrwałym wysiłkiem, kruchość naczyń krwionośnych. 

 

Masaż pneumatyczny 

Masaż pneumatyczny, zwany masażem barycznym to zabieg, do którego używa się specjalnego aparatu połączonego z mankietami albo specjalnej komory cylindrycznej. Zabieg stosuje się u osób uprawiających sport wyczynowy, głównie dyscypliny szybkościowe, w celu pobudzenia krążenia obwodowego, szybszego dostarczenia substancji odżywczych i usunięcia produktów przemiany materii. Wskazania: zaburzenia ukrwienia kończyn dolnych i górnych, zaburzenia odżywcze skóry i mięśni, regeneracja powysiłkowa, głównie kończyn dolnych. Przeciwwskazania: kruchość naczyń włosowatych, uszkodzenia skóry. 

 

Masaż synkardialny

Masaż synkardialny to zabieg, do którego używa się specjalnego urządzenia sprzężonego z aparatem do EKG i wykorzystuje się synchronizację ucisku mankietu pneumatycznego na naczynia obwodowe z fizjologicznym cyklem pracy serca sportowca. Podczas zabiegu w momencie skurczu tętnic następuje ucisk wzmacniający silę skurczu. Im niższe jest ciśnienie skurczowe zawodnika, tym większą siłę ucisku należy zastosować. Masaż pobudza krążenie obwodowe, wzmacnia fizjologiczny skurcz naczyń, wpływa na zwiększenie elastyczności naczyń obwodowych. Wskazania: obrzęk kończyn pooperacyjny lub pourazowy, a także po długotrwałym unieruchomieniu kończyn. 

 

Masaż próżniowy bańką 

Masaż próżniowy bańką to zabieg leczniczy, przeprowadzany za pomocą bańki lekarskiej bezogniowej lub ogniowej albo bańki gumowej. Wskazania i przeciwwskazania są podobne do wskazań i przeciwwskazań do stosowania masażu podciśnieniowego. 

 

Masaż limfatyczny 

Masaż limfatyczny, zwany drenażem limfatycznym, polega na zastosowaniu określonych technik, w formie przepychającej (przesuwającej, wyciskającej, tłoczącej) w celu usprawnienia krążenia limfy. Do głównych zadań drenażu należy: przeciwdziałanie lub likwidacja obrzęków zapalnych, chłonnych i zastoinowych oraz przyspieszenie usunięcia z organizmu produktów przemiany materii. Drenaż limfatyczny ma zastosowanie u osób uprawiających sport wyczynowy, będących po dużym wysiłku fizycznym w celu przyspieszenia krążenia limfatycznego, likwidacji obrzęków powysiłkowych, przyspieszenia usunięcia kwaśnych metabolitów z organizmu i poprawienia warunków odżywczych tkanek. Do technik stosowanych w masażu limfatycznym należą techniki masażu klasycznego: głaskanie (G), rozcieranie (RK) i wyciskanie (W), masażu segmentarnego: rozcieranie segmentarne (RS) oraz techniki drenażu limfatycznego: ugniatanie przepychające (UP), uciski falujące (UF) i pompowanie (P). 

 

Masaż izometryczny 

Masaż izometryczny to odmiana klasycznego masażu leczniczego, która wykonywana jest przy zanikach mięśniowych na napiętych grupach mięśniowych lub pojedynczym napiętym mięśniu. Zadaniem tego zabiegu jest przywrócenie masy i siły osłabionym mięśniom bez obciążania organizmu ćwiczeniami fizycznymi. Przed przystąpieniem do masowania należy zmierzyć obwód części masowanej w dwóch miejscach, w celu porównania przyrostu masy mięśniowej. 

Zabieg przeprowadza się w trzech etapach: 

- etap I przygotowawczy, obejmuje masaż na rozluźnionych mięśniach z zastosowaniem głaskania, rozcierania i ugniatania, ma na celu wywołanie przekrwienia, rozgrzanie tkanek oraz pobudzenie proprioceptorów, czas trwania wynosi 5 minut, 

- etap II zabieg właściwy, przed przystąpieniem do masażu należy wywołać submaksymalne napięcie izometryczne, przy którym włókna mięśniowe kurczą się bez zmiany ich długości. Napięcie izometryczne uzyskuje się przez skurcz dowolny lub przykładając rękę jako obciążenie zewnętrzne. Masuje się szybko i energicznie, stosując kolejno rozcieranie, ugniatanie i oklepywanie w czasie 15–30 sekund każde, stosownie do odczuć zawodnika. Po każdej fazie masowania na napiętych mięśniach następuje 15–30 sekund przerwa z zastosowaniem technik rozluźniających delikatne głaskanie, wibracja i roztrząsanie. Ogólny czas tej części wynosi 5–8 minut, 

- etap III końcowy, obejmuje masaż rozluźniający, trwa 5 minut, stosowany jest w celu zmniejszenia napięcia mięśni. Wykonuje się głaskanie, rozcieranie, delikatne ugniatanie, wibrację i roztrząsanie. 

Masaż izometryczny przeprowadza się dwa razy dziennie albo raz dziennie lub co drugi dzień, w zależności od stanu masowanych mięśni oraz kondycji fizycznej i psychicznej zawodnika. W trakcie masażu należy kontrolować obwody masowanych części ciała, zawsze na tych samych poziomach. W przypadku braku pozytywnych wyników naszego działania po pierwszej serii (10 zabiegów), należy zrezygnować z masażu izometrycznego i zastosować inne zabiegi fizykoterapeutyczne, a po nich ponownie przystąpić do masowania. W początkowej fazie zabiegów zmniejsza się obwód masowanej części, co jest wynikiem zmniejszania się tkanki tłuszczowej podskórnej, a następnie zaczyna wzrastać. Siła masowanej grupy mięśniowej lub pojedynczego mięśnia wzrasta równomiernie od początku stosowania zabiegów. Masowanie prowadzi się aż do momentu uzyskania prawidłowych wartości obwodów masowanej części ciała. 

 

Masaż stawowy centryfugalny 

Masaż stawowy centryfugalny to zabieg leczniczy stosowany po takich urazach stawowych jak: stłuczenia, zwichnięcia, skręcenia, a także po urazach elementów okołostawowych (więzadła, ścięgna, torebki stawowe, kaletki maziowe, mięśnie). Ten rodzaj masażu sportowego wykonuje się na mokro, zbieżnie, w kierunku do szpary stawowej. Masaż stawowy centryfugalny powoduje podwyższenie temperatury oraz przekrwienie masowanej okolicy, wpływa na zmniejszenie objawów bólowych, poprawienie warunków odżywczych elementów okołostawowych, jak również powierzchni stawowych. Powyższe efekty uzyskuje się dzięki zastosowaniu specyficznego środka poślizgowego, jakim jest woda z rozpuszczonym mydłem. W czasie masowania, wskutek podwyższonej temperatury, woda stopniowo wyparowuje i stopniowo zwiększa się siła rozcierania, co korzystnie wpływa na staw i elementy okołostawowe. 

Zabiegi należy przeprowadzać codziennie lub, co drugi dzień, a liczba zabiegów jest uzależniona od tempa rekonwalescencji. Masaż ten należy łączyć z innymi zabiegami fizykalnymi oraz ćwiczeniami zwiększającymi zakres ruchomości stawu, a także siłę i masę mięśni działających na staw.

 

Masaż kontralateralny 

Masaż kontralateralny to masaż leczniczy, wykonywany na odpowiedniej części kończyny zdrowej w stosunku do części kończyny chorej. Masaż ten przeprowadza się we wszystkich przypadkach, w których niemożliwe jest zastosowanie masażu na chorej kończynie ze względu na przeciwwskazania (np. stan zapalny, oparzenia, rozlegle rany, opatrunek gipsowy, zmiany dermatologiczne itp.). Oddziaływanie masażem na zdrową kończynę aktywizuje na stronie przeciwnej w ok. 30% przepływ krwi i bodźców nerwowych, za pośrednictwem skrzyżowań naczynioruchowych odruchów fizjologicznych. Masaż przeprowadza się z dużą siłą, intensywnie, na granicy bólu, wykorzystując techniki masażu sportowego, głównie rozcieranie, ugniatanie i oklepywanie. Zabiegi wykonuje się dwa razy dziennie lub raz dziennie albo, co drugi dzień, w zależności od możliwości fizycznych i psychicznych zawodnika. Masowanie należy łączyć z ćwiczeniami kontralateralnymi należącymi do ćwiczeń synergistycznych. Liczba zabiegów uzależniona jest od skuteczności naszego działania i warunków powracania do zdrowia. Po 20 zabiegach należy zastosować przerwę. Czas trwania masażu wynosi ok. 10 minut w zależności od wielkości masowanej części ciała. 

 

Masaż punktowy i inne metody refleksoterapii 

Masaż punktowy, czyli akupresura, może być stosowany w konwencji chińskiej lub japońskiej o nazwie Shiatsu. Jest formą oddziaływania na ustrój, za pomocą której wykorzystuje się bodźce mechaniczne w postaci ucisku na punkty biologicznie aktywne ciała, wywołując reakcję odruchową organizmu. Refleksoterapia to dział medycyny alternatywnej, zajmujący się równoważeniem energii Qi przepływającej przez organizm człowieka poprzez oddziaływanie na określone punkty (strefy) na ciele, w celu wywołania odruchu. Do refleksoterapii należą: elektropunktura, magnetopunktura, laseropunktura, moxa, bańka próżniowa stabilna. Przeciwwskazania obejmują ostre stany chorobowe, przebiegające z gorączką, miejsca bardzo bolące, stany dużego zmęczenia fizycznego, po obfitym posiłku.

 

 

LITERATURA 

1. Dziak A., Nazar K.: Medycyna sportowa. Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej, Warszawa 1991 

2. Garlicki J., Kusia W.: Traumatologia sportowa. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1988 

3. Gieremek K.: Zmęczenie i regeneracja sił. Odnowa biologiczna. HAS-MED., Katowice 2001 

4. Kasperczyk T., Bator A.: Trening zdrowotny z elementami fizjoterapii. AWF, Kraków 2000 

5. Kasperczyk T., Magiera L., Mucha D., Walaszek R.: Masaż z elementami rehabilitacji. Rehmed, Kraków 1999 

6. Magiera L., Walaszek R.: Masaż sportowy z elementami odnowy biologicznej. Biosport, Kraków 2007 

7. Straburzyński G., Straburzyńska-Lupa A.: Medycyna fizykalna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000 

8. http://e-masaz.pl/przeciwwskazania.html 

9. http://www.carolina.pl/urazy_sportowe 

10. http://www.fit.pl/zdrowie/urazy_sportowe,12,16,16,777,797,0,0,0.html 

11. http://www.kulturystyka.pl/artykul74/ 

12. http://www.literka.pl/article11640.html 

13. http://www.medserwis.pl/?p=16,194 

14. http://zatoka.icm.edu.pl/acclin/vol_1_issue_2/acclin2_01_dziak_105_110.pdf