Streszczenie 

Wstęp. Masaż tkanek głębokich (Mtg) to metoda fizjoterapeutyczna, którą stosuje się w celu likwidacji nieprawidłowych napięć i restrykcji w obrębie układu mięśniowo-powięziowego. Celem niniejszejszego artkułu jest ukazanie możliwości pracy terapeutycznej w obrębie struktur czepca ścięgnistego i mięśnia czołowego oraz prezentacja wyników badań wpływu masażu tej okolicy na rozluźnienie całej taśmy powierzchownej tylnej u osób zdrowych w wieku zawodowym. 

Materiał i metody. W badaniach uczestniczyło 194 kobiet, średnia wieku wynosiła 29,45±7,12 lat. Wszyscy badani zostali podzieleni losowo na 3 grupy. W pierwszej terapii poddano czepiec ścięgnisty, w drugiej – mięsień czołowy, w trzeciej – obie struktury. W każdej z trzech grup zmierzono zakres ruchomości podczas skłonu w przód w siadzie prostym. Ocena dokonywana była zarówno przed, jak i bezpośrednio po zastosowanej terapii. 

Wyniki. We wszystkich grupach poddanych badaniu odnotowano porównywalne zwiększenie elastyczności tkanek w skłonie w przód już po jednej interwencji terapeutycznej, średnio ponad 4 cm (p<0,05), w ośmiu przypadkach było to ponad 10 cm i więcej. 

Wnioski. 1. Terapia czepca ścięgnistego, mięśnia czołowego lub obu tych struktur jednocześnie przynosi porównywalne efekty rozluźnienia taśmy powierzchownej tylnej u osób zdrowych. 2. Mtg okolic czepca ścięgnistego wydaje się skuteczną, prostą, niewymagającą dużego nakładu czasu terapią w zaburze- niach napięcia tkanek miękkich. Należy kontynuować podobne badania sprawdzając jej skuteczność u obu płci, w różnych dyscyplinach sportu, jak również różnych jednostkach chorobowych. 

Wstęp 

Masaż tkanek głębokich (Mtg) to metoda fizjote- rapeutyczna, którą stosuje się w celu likwidacji utrzymujących się nieprawidłowych napięć i restrykcji w obrębie układu mięśniowo-powięziowego zarówno u ludzi chorych jak i zdrowych oraz w sporcie, gdzie dochodzi do przeciążeń treningowych [1]. Jedną z podstaw zrozumienia konceptu masażu tkanek głębokich jest znajomość pojęcia tensegracji, utworzonego z połączenia dwóch słów tension czyli napięcie oraz integrity czyli integralność. W obrębie ludzkiego ciała integralność zostaje utrzymana dzięki istnieniu napięć, które się równoważą w obrębie struktur miękkich, a nie jedynie poprzez siły ściskające istniejące w obrębie sztywnej tkanki kostnej [1,2]. Masaż tkanek głębokich, który opisuje Uryzaj [3] swoje podstawy teoretyczne opiera na takich konceptach terapeutycznych jak Rolfing, mięśniowo-powięziowe rozluźnianie, czy modele łańcuchów mięśniowo-stawowych, gdzie we wszystkich tych konceptach istotnym elementem jest prawo tensegracji. Thomas Myers, który był bezpośrednim uczniem Idy Rolf, twórczyni Rolfingu®, stworzył koncepcję taśm anatomicznych opartą na globalnej analizie i traktowaniu ciała w oparciu o system taśm oplatających ciało ludzkie i transmitujące w obrębie niego napięcia [2]. Jedną z takich taśm opisywanych przez Myers’a to taśma powierzchowna tylna, którą tworzą powięź podeszwowa, krótkie zginacze palców, ścięgno Achillesa, mięśnie płaszczkowaty oraz brzuchate łydki, mięsień podeszwowy, mięśnie kulszowo-goleniowe, więzadło krzyżowo-guzowe, mięsień prostownik grzbietu, mięsień potyliczny i czołowy, które wchodzą w skład czepca ścięgnistego [2,3,4]. 

Czepiec ścięgnisty nazywany również rozcięgnem naczasznym, które mimo, że jest dość cienką błoną łącznotkankową to ma bardzo mocne połączenia ze skórą głowy za pomocą grubych, pionowych troczków skóry [5, 6]. Wynikiem wzmożonego napięcia tej okolicy mogą być bóle głowy [6]. Wraz z napięciowymi bólami głowy wzrasta w dużym stopniu liczba mięśniowo-powięziowych punktów spustowych obecnych w obrębie czepca ścięgnistego, a także wzrasta czułość tkanek naczaszkowych [7]. Praca terapeutyczna zgodna z protokołem metody masażu tkanek głębokich w znaczny sposób może zredukować napięcie w obrębie wspomnianych struktur, a także niwelować negatywne skutki transmisji takich napięć na pozostałe elementy taśmy powierzchownej tylnej. 

Celem niniejszej pracy jest ukazanie możliwości pracy terapeutycznej w obrębie struktur czepca ścięgnistego i mięśnia czołowego oraz prezentacja wyników badań wpływu masażu tej okolicy na rozluźnienie całej taśmy powierzchownej tylnej. 

Materiał i metody 

W badaniach uczestniczyło 194 kobiet, średnia wieku wynosiła 29,45±7,12 lat. Kryteriami włączenia do badań były: wiek zawodowy od 18 do 65 lat, brak zdiagnozowanych chorób przewlekłych, brak uprawiania sportów wyczynowych, odpowiednia długość włosów w przypadku grupy poddawanej terapii na czepcu ścięgnistym, która wynosiła minimum 10 cm. Kryteria wyłączenia z badań: ostre i podostre stany zapalne, choroba dyskowa, przerwanie ciągłości skóry w miejscu poddawanym terapii oraz inne typowe przeciwwskazania do masażu. 

Wszyscy badani zostali podzieleni losowo 3 grupy. W każdej z trzech grup badani zostali poddani ocenie zakresu ruchomości podczas skłonu w przód, w siadzie prostym. Ocena dokonywana była zarówno przed jak i bezpośrednio po zastosowanej terapii. Badani podczas oceny znajdowali się w siadzie, prostym oddaleni o 50cm od ściany względem której pomiar został dokonany. Istotne było aby podczas pomiaru kończyny dolne były wyprostowane w stawach kolanowych, a stopy oparte całą powierzchnią o drewnianą kształtkę o wymiarach 50x50 cm. Kształtka przylegała bezpośrednio do ściany. Pomiar był dokonywany za pomocą centymetra krawieckiego przy maksymalnym skłonie w przód od końca opuszka III palca kończyny górnej prawej do powierzchni ściany. 

W grupie 1. terapii poddano czepiec ścięgnisty. Procedura polegała na uchwyceniu pukli włosów i delikatnym odciągnięciu ich od skóry głowy do uczucia pierwszego oporu tkankowego. Taka pozycja utrzymywana była przez 2 minuty. Sekwencję wykonywano tylko raz bez powtórzeń. W grupie 2. terapii był poddawany mięsień czołowy. Procedura polegała na opracowaniu jego struktury wzdłuż przebiegu włókien za pomocą paliczka środkowego palca II i III, a następnie w poprzek włókien. Procedura była powtarzana 2-krotnie symetrycznie po każdej ze stron. Całkowity czas terapii wynosił około 2 min. W grupie 3. terapii poddano obie ww. struktury w kolejności: czepiec ścięgnisty, mięsień czołowy. Całkowity czas terapii wynosił około 4 minut. 

Otrzymane dane poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem pakietu Statistica 12 wykorzystując test t oraz test Wilcoxona. Do obliczeń przyjęto poziom istotności α= 0.05. 

Wyniki 

W każdej badanej grupie (1-3) po wykonanej terapii oceniana odległość zmniejszyła się, co świadczy o zwiększeniu elastyczności tkanek. W grupie 1, gdzie masaż tkanek głębokich wyko- nano na czepcu ścięgnistym różnica między pomiarami wynosiła średnio 4,23±3,12cm przy istotności p<0,05. 

W grupie 2, poddanej masażowi tkanek głębokich na mięśniu czołowym średnia różnica pomiędzy pomiarami wynosiła 4,12±2,03 cm przy istotności p<0,05. W grupie 3, gdzie terapii poddano obie struktury masowane w grupach 1 i 2 uzyskano różnicę pomiarów 4,23±2,14 cm przy istotności p<0,05. 

Pojedyncze, wysokie wyniki poprawy o 10 cm lub więcej uzyskano u 4 osób z grupy 1 oraz u dwóch osób zarówno w grupie 2 jak i 3. Są to bardzo duże różnice, których nie uzyskano w poprzednich badaniach autora na innych strukturach taśmy powierzchownej tylnej. 

Dyskusja 

Prezentowane wyniki są kontynuacją badań przeprowadzonych przez autorów na innych strukturach wchodzących w skład taśmy powierzchownej tylnej. Uzyskane dane potwierdzają wnioski płynące z wcześniejszych obserwacji, że praca terapeutyczna na jednej ze struktur taśmy powierzchownej tylnej może wpływać na elastyczność jej całej [3]. Temat działania i skuteczności masażu tkanek głębokich nie jest jeszcze bardzo popularny wśród naukowców, nie mniej jednak zauważalny jest wzrost zainteresowania tą tematyką [3,7-11]. Do wykonania tego typu terapii na niewielkich strukturach niezbędna jest manualna praca fizjoterapeuty, natomiast przy większych partiach mięśniowych możliwe jest użycie wałka do rolowania. Efekty jego wykorzystania pozwalają na wnioskowanie, iż jest on równie skuteczny co wykonywanie ćwiczeń rozciągających i może mieć pozytywny wpływ na uzyskiwane wyniki sportowe poprzez rozluźnienie struktur mięśniowych [8]. 

Masaż tkanek głębokich dzięki swojemu udowodnionemu działaniu rozluźniającemu znajduje zastosowanie w przebiegu jednostek chorobowych zawierających komponentę bólową- zmniejszając jego nasilenie. Najczęściej badaną pod tym kątem jednostką są dolegliwości bólowe kręgosłupa [9,10,11]. Majchrzycki i współautorzy [9] uzyskali podobne wyniki w terapii bólów kręgosłupa w grupie leczonej masażem tkanek głębokich oraz grupie stosującej dodatkowo niesteroidowe leki przeciwzapalne. Wnioski z tejże pracy sugerują, że przeprowadzenie terapii bez środków farmakologicznych może być skuteczne na zbliżonym poziomie. 

W badaniach Romanowskiego i współautorów [10] porównywano terapie pacjentów w przewlekłych bólach lędźwiowo- krzyżowych, oceniając efektywność klasycznego masażu leczniczego i Mtg. Druga metoda okazała się bardziej skuteczna, czego potwierdzeniem mogą być także później przeprowadzone analizy doboru rodzaju terapii ze względu na budowę struktur mięśniowo- powięziowych [11]. Zestawiając te dane z wynikami autorskiego badania można stwierdzić, że poprzez wykonywanie terapii masażem tkanek głębokich możliwe jest uzyskanie rozluźnienia struktur powierzchownych jak i głębokich. 

Odnosząc prezentowane wyniki badań do poprzednich wykonywanych przez niniejszych autorów, dotyczących innych struktur taśmy powierzchownej tylnej (m. in. grupy kulszowo-goleniowej) [1], zaobserwowano, iż praca na mięśniu czołowym i/lub czepcu ścięgnistym częściej daje wyższe wyniki po jednorazowej interwencji mimo, iż trwała tylko ok. 2 lub 4 minuty. Poprawa elastyczności tkanek po pracy na tej strukturze w 8 przypadkach przekraczała granicę 10 cm. Porównując średnie wyniki po obu badaniach zauważono, że czas interwencji terapeutycznej nie wpływa znacząco na jej skuteczność. 

Ograniczeniem badania jest fakt, iż nie wzięli w nim udziału mężczyźni, dlatego warto byłoby przeprowadzić szersze analizy z włączeniem obu płci oraz rozszerzyć narzędzia oceny. Wnioski należy traktować jako wstępne i potwierdzić je w kolejnych badaniach. 

Wnioski 

1. Terapia czepca ścięgnistego, mięśnia czołowego lub obu tych struktur jednocześnie przynosi porów- nywalne efekty rozluźnienia taśmy powierzchownej tylnej u osób zdrowych w wieku zawodowym.
2. Masaż tkanek głębokich okolic czepca ścięgniste- go wydaje się być efektywną, prostą, nie wymagającą dużego nakładu czasu terapią w zaburzeniach napięcia tkanek miękkich. Należy kontynuować podobne badania sprawdzając jej skuteczność u obu płci, w różnych dyscyplinach sportu, jak również w różnych jednostkach chorobowych.

Piśmiennictwo 

1. Uryzaj R. Masaż tkanek głębokich. Koncepcja pracy z tkankami miękkimi. Rehabilitacja w Praktyce 2016; 4: 63-7.
2. Cackowski W. Koncepcja Anatomy Trains jako podstawa do nowego modelu integracji strukturalnej stworzonego przez Thomasa Myersa. Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacja 2016; 72: 22-6.
3. Uryzaj R, Kuklińska A, Cabak A. Wpływ masażu tkanek głębokich na obniżenie napięcia struktur taśmy powierz- chownej tylnej. Polish J Sport Med 2016; 3: 157-63.
4. Myers T. Taśmy anatomiczne. Meridiany mięśniowo-powięziowe dla terapeutów manualnych i specjalistów leczenia ruchem, Wydanie II. Warszawa; 2010.
5. Bochenek A, Reicher M. Anatomia człowieka. Warszawa; 2010.
6. Stecco C. Functional atlas of the human fascial system. Churchil Livingstone Elsevier; 2015.
7. Bendtsen L, Fernandez de-la-Peńas C. The role of muscles in tension-type headache. Curr Pain Headache Rep 2011; 15(6): 451-8.
8. Behara B, Jacobson BH. Acute Effects of Deep Tissue Foam Rolling and Dynamic Stretching on Muscular Strength, Power, and Flexibility in Division I Linemen. J Strength Cond Res 2017; 31(4): 888-92.
9. Majchrzycki M, Kocur P, Kotwicki T. Deep tissue massage and nonsteroidal anti-inflammatory drugs for low back pain: a prospective randomized trial. Scientific World Journal 2014; 23: 287597.
10. Romanowski M, Romanowska J, Grześkowiak M. A comparison of the effects of deep tissue massage and therapeutic massage on chronic low back pain. Stud Health Technol Inform 2012; 176: 411-4.
11. Stecco A, Stern R, Fantoni I, De Caro R, Stecco C. Fascial Disorders: Implications for Treatment. PMR 2016; 8(2): 161-8.