Streszczenie 

Wprowadzenie. Masaż ręczny (klasyczny, szwedzki) obecnie jest jednym z najbardziej popularnych zabiegów fizjoterapeutycznych. Celem pracy było określenie globalnej i  lokalnej reakcji organizmu na klasyczny masaż karku. 

Materiał i metody. W badaniach wzięło udział 18 kobiet w wieku od 21 do 35 lat. Reakcję układu krążenia określono dzięki pomiarom tętna i ciśnienia tętniczego krwi ciśnieniomierzem. Pomiarów zakresów ruchu dokonano goniometrem ręcznym. Przed rozpoczęciem pierwszego i  piątego zabiegu oraz po ich zakończeniu badani wypełnili zostali poproszeni o  wypełnienie kwestionariuszy oraz zostali poddani pomiarom. Wykonano 5 zabiegów klasycznego, relaksacyjnego masażu klasycznego karku. 

Wyniki. Po jednorazowym zabiegu masażu zaobserwowano obniżenie wartości tętna spoczynkowego u  wszystkich badanych kobiet – różnica była istotna statystycznie. Tendencja ta nie utrzymywała się jednak w dłuższym okresie. Różnice pomiędzy pomiarami wykonanymi przy pierwszym i ostatnim zabiegu nie były istotne. Wartość ciśnienia tętniczego – skurczowego uległą zmniejszeniu po jednorazowym masażu. Podobnym tendencji nie stwierdzono w  przypadku ciśnienia rozkurczowego, które było niemal niezmienne podczas całej serii zabiegów. Zaobserwowano istotne zwiększenie zakresu ruchu szyjnego odcinka kręgosłupa już po pierwszym zabiegu. 

Wnioski. Masaż klasyczny to zabieg, w  wyniku którego poprawia się ukrwienie – już po jednokrotnym zabiegu – jest skutecznym środkiem stymulującym krążenie krwi. Po zastosowaniu serii zabiegów masażu zaobserwowano poprawę ruchomości szyjnego odcinka kręgosłupa we wszystkich badanych kierunkach. Rozluźnienie mięśni może mieć wpływ na efekt przeciwbólowy co jest jednym z  głównych celów terapeutycznych masażu.

Wprowadzenie 

Masaż jest jedną z  najstarszych sztuk medycznych – pierwsze wzmianki o  nim pochodzą z  papirusów egipskich datowanych na 5000 r. p.n.e. Stosowano go w  starożytnych Chinach, Indiach, Babilonie, Grecji i Rzymie. W czasach nowożytnych badania nad działaniem masażu prowadził francuski lekarz – Ambroży Parè. Do rozwoju współczesnego masażu (klasycznego) najbardziej przyczynił się twórca gimnastyki szwedzkiej Per Henrik Ling (XIX w.), ale również Johan Mezger czy Izydor Zabłudowski [Podgórski 2004, Benjamin i Lamp 2005]. 

Masaż ręczny (klasyczny, szwedzki) obecnie jest jednym z  najbardziej popularnych zabiegów fizjoterapeutycznych. Jest to forma terapii, która wykorzystuje bodziec mechaniczny w  celu wywołania pożądanego odczynu w  masowanych tkankach. Do uzyskania odpowiedniej reakcji w organizmie człowieka, stosuje się ściśle określone techniki, takie jak: głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie, wstrząsanie, wibracja, wałkowanie oraz wyciskanie [Walaszek 1999 Podgórski 2004, Aourell i wsp. 2005]. Oddziałują one na na skórę, tkankę podskórną, torebki i więzadła stawowe, mięśnie, jak również w  postaci zmian odruchowych na układ nerwowy, krążenia, wewnątrzwydzielniczy. Mechanizm działania masażu można podzielić na działanie lokalne oraz ogólnoustrojowe, które odgrywa ważniejszą rolę [Cowen i  wsp. 2006, Carter 2007, Donoyama i Shibasaki 2010, Lovas i wsp. 2011]. Głównym celem poznawczym badań było rozpoznanie reakcji układu krążenia i  zmian zakresu ruchu szyjnego odcinka kręgosłupa pod wpływem klasycznego masażu karku u kobiet. 

Materiał i metody 

W badaniach wzięło udział 18 kobiet. Średni wiek badanych to 25,9 lat, wysokość ciała: 167,7 cm, a masa ciała: 61,8 kg. 

Badania zostały przeprowadzone pomiędzy lutym a  czerwcem 2011 roku w  Warszawie w  wybranych klubach fitness. Badanie było dobrowolne i anonimowe, wykonywane pod stałą kontrolą lekarską. Wszystkie osoby biorące udział w  eksperymencie zostały poddane serii pięciu zabiegów klasycznego masażu karku o charakterze relaksacyjnym. Masaż klasyczny wykonywano na mięśniach czworobocznych. Obejmował podstawowe techniki: głaskania, rozcierania, z  uwzględnieniem przyczepów mięśnia, ugniatania oraz wstrząsania. Średni czas trwania zabiegu wynosił 30 minut. Głaskanie miało na celu rozgrzanie i  uelastycznienie skóry, obniżenie pobudliwości zakończeń nerwów czuciowych skóry, pobudzenie wydzielniczych funkcji gruczołów łojowych i  potowych oraz uspokojenie centralnego układu nerwowego. Celem rozcierania było uzyskanie przekrwienia dużych obszarów, zwiększenie elastyczność mięśni, ścięgien oraz całego aparatu więzadłowo-stawowego. Poprzez ugniatanie wpływano na regulację tonusu mięśniowego oraz przyspieszenie obiegu krwi i  chłonki, co ułatwiało wymianę tkankową w mięśniach. Stosowano także wolne wstrząsanie pomagające lepiej rozprowadzić chłonkę w  przestrzeniach międzykomórkowych, obniżyć napięcie mięśniowe i zmniejszyć pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego. Każda z  technik wykonywana były powoli i  płynnie, bez gwałtownych zmian intensywności i  siły [Walaszek 1999, Podgórski 2004]. Reakcję układu krążenia określono dzięki pomiarom tętna i  ciśnienia tętniczego krwi ciśnieniomierzem „Medicus Control” firmy Boso. Pomiarów zakresów ruchu dokonano goniometrem ręcznym. 

Przed rozpoczęciem pierwszego i piątego zabiegu oraz po ich zakończeniu badani wypełnili zostali poproszeni o  wypełnienie kwestionariuszy oraz zostali poddani pomiarom. W  celu uzyskania danych biometrycznych posłużono się autorską ankietą (wypełnioną przed rozpoczęciem eksperymentu). Do opracowania danych empirycznych posłużono się narzędziami statystycznymi: średnią arytmetyczną wraz z odchyleniem standardowym, testem kolejności par Wilcoxona.

Wyniki 

Po jednorazowym zabiegu masażu zaobserwowano obniżenie wartości tętna spoczynkowego u wszystkich badanych kobiet – różnica była istotna statystycznie. Tendencja ta nie utrzymywała się jednak w  dłuższym okresie. Różnice pomiędzy pomiarami wykonanymi przy pierwszym i  ostatnim zabiegu nie były istotne. 

Wartość ciśnienia tętniczego – skurczowego uległą zmniejszeniu po jednorazowym masażu (zarówno pierwszym, jak i piątym). Jednak przed ostatnim masażu zaobserwowano istotnie wyższy wynik niż przed pierwszym. Podobnym tendencji nie stwierdzono w przypadku ciśnienia rozkurczowego, które było niemal niezmienne podczas całej serii zabiegów. 

Zwiększenie zakresu ruchu zgięcia po pierwszym zabiegu masażu zaobserwowano u  11 (z  18) osób badanych. Różnica ta była istotna statystycznie. Po ostatnim zabiegu w  serii również zaobserwowano poprawę ruchomości szyjnego odcinka kręgosłupa u ponad 70% badanych. Porównując dane uzyskane przy trzecim i czwartym pomiarze uzyskano poprawę średnio o  0,42 cm. Zarówno po pierwszym jak i po ostatnim masażu u większości badanych kobiet (64,47%) zaobserwowano poprawę ruchu zgięcia. 

Zakres ruchu wyprostu poprawił się u  16 (z  18) osób już po pierwszym zabiegu. Przy drugim pomiarze stwierdzono większy zakres ruchomości średnio o 0,71 cm. Zwiększenie się zakresu ruchomości o  prawie 30% w  stosunku do wartości wyjściowej zaobserwowano u dwóch osób. Ostatni pomiar wykazał poprawę u  16 badanych po piątym zabiegu. Średnia różnica pomiędzy trzecim a  czwartym pomiarem wynosiła 0,74 cm. 

Odnotowano ponadto poprawę skłonu w  bok w stronę lewą o 0,55 cm w stosunku do wartości sprzed badania (p=0,000). U pięciu kobiet zakwalifikowanych do terapii masażem zaobserwowano znaczącą poprawę ruchomości przy wykonywaniu ruchu w  stronę lewą i  prawą. 

Dyskusja 

Zastosowanie masażu klasycznego może pomóc odzyskać dobre samopoczucie, spokój, zmniejszenie się lęku i poprawę nastroju [Cowen i wsp. 2006, Boguszewski i  wsp. 2010, Donoyama i  Shibasaki 2010]. Najbardziej rozpowszechnione jest przeciwbólowe działanie masażu klasycznego, jednakże doświadczenie bólu jest subiektywne i  trudne do zmierzenia, dlatego wielu badaczy uzyskuje niespójne i zróżnicowane wyniki na temat przeciwbólowego działania masażu [Weerapong i  wsp. 2005, Hamberg Reenen i wsp. 2006, Field i wsp. 2007, 2011, Boguszewski i wsp. 2012, Sritoomma i wsp. 2012]. 

Badania nad wpływem przeciwbólowego stosowania masażu prowadzili m.in. Quinn i  wsp. [2002]. Pięć osób poddano serii ośmiu 30-minutowych masaży na przestrzeni czterech tygodni. Ból oceniano w  skali VAS. W  pierwszym tygodniu trwania badania u  80% osób odnotowano zmniejszenie się liczby napięciowych głowy. Efekt ten utrzymywał się przez cały okres badania [Quinn i wsp. 2002]. 

Stosowanie masażu kilka razy w  tygodniu poprawia ukrwienie masowanych tkanek, korzystnie wpływa na rozluźnienie mięśni [Aourell i  wsp. 2005, Zainuddin i  wsp. 2005]. Według Arroyo-Moralesa [2008] jednorazowe zastosowanie masażu klasycznego jest w stanie zmniejszyć lokalne napięcie i pobudliwość mięśni [Arroyo-Morales i wsp. 2008]. Huang i wsp. [2010] badając wpływ krótkiego 10 i 30 sekundowego masażu na mięśnie (półbłoniaste, półścięgniste i dwugłowe uda) zaobserwował zwiększenie zakresu ruchu podczas ruchu zgięcia w stawie biodrowym. Z tego względu uważa masaż za alternatywę do statycznego rozciągania mięśni [Huang i  wsp. 2010]. Poprawę zakresu ruchu kręgosłupa na skutek masażu u osób z zespołami bólowymi kręgosłupa uzyskali także Ylinen i  wsp. [2003] oraz Irnich i  wsp. [2001]. Potwierdzają to wyniki badań własnych – już po jednym zabiegu uzyskano w  większości ruchów istotną poprawę ruchomości. 

Rozluźnienie mięśni które można uzyskać podczas masażu może utrzymywać się przez kilka dni, tygodni, a  według niektórych autorów, w  poszczególnych przypadkach nawet do sześciu miesięcy po zakończeniu terapii [Quinn i wsp. 2002]. Moraska i wsp. [2010] zalecają terapię masażu do redukcji stresu, stosując dwudziesto lub trzydziestominutowe sesje masażu, minimum dwa razy w tygodniu przez okres pięciu tygodni. 

Oddziaływanie masażu klasycznego na układ krążenia było przedmiotem wielu badań. Badania Wälchli i  wsp. [2013] dowiodły, iż posługując się rytmicznym masażem można doprowadzić do wzrostu temperatury, zwiększenia zmienności rytmu zatokowego serca oraz stymulacji współczulnej. W  dłuższej perspektywie doprowadzi to do stopniowego polepszenia się dystrybucji ciepła i regulacji spoczynkowej HRV [Wälchli i wsp. 2013]. Walaszek natomiast skupił się na wpływie masażu klasycznego na zmiany wartości częstości tętna i  ciśnienia tętniczego krwi u  osób zdrowych w  wieku 21-26 lat [Walaszek i wsp. 2008]. Badania miały na celu porównanie wpływu masażu klasycznego kończyny dolnej oraz grzbietu na wartości tętna i  ciśnienia. Okazało się, że masaż kończyny dolnej ma większy wpływ na obniżenie wcześniej wymienionych wartości, lecz zmiany ww. parametrów podczas 10-zabiegowej sesji nie były znaczące [Walaszek i wsp. 2008]. 

Zbyt mała liczba zabiegów w  serii masażu mogła mieć wpływ na uzyskane wyniki. By móc ocenić długofalowy efekt masażu należało zastosować nie mniej niż dziesięć zabiegów w serii. Jednak ograniczenia czasowe i duża liczba badanych (nie wszyscy ukończyli program) uniemożliwiła przeprowadzenie pełnej serii. W  perspektywie dalszych badań, zasadne wydaje się więc diagnozowanie większej grupy, bardziej różnorodnej pod względem płci, wieku, stanu zdrowia, parametrów wzrostowo-wagowych, uprawianej aktywności ruchowej, czy choćby stylu życia. Dodatkowo masaż można uzupełniać o inne zabiegi fizjoterapeutyczne, i oceniać ich kompleksowy wpływ na organizm ludzki.

Wnioski

 1. Masaż klasyczny to zabieg, w  wyniku którego poprawia się ukrwienie – już po jednokrotnym zabiegu. Można zatem stwierdzić, że masaż jest skutecznym środkiem stymulującym krążenie krwi (dotlenienie dystalnych odcinków ciała, wspomaganie powrotu krwi żylnej do serca, usunięcie szkodliwych produktów przemiany materii). 

2. Po zastosowaniu serii zabiegów masażu zaobserwowano poprawę ruchomości szyjnego odcinka kręgosłupa we wszystkich badanych kierunkach. Rozluźnienie mięśni może mieć wpływ na efekt przeciwbólowy co jest jednym z głównych celów terapeutycznych masażu. 

3. Uzyskane wyniki mogą stanowić podstawę do prowadzenia randomizowanych badań prospektywnych z  udziałem liczniejszej grupy badanej.