Wstęp 

          W dobie intensywnego rozwoju cywilizacyjno-technologicznego dolegliwości kręgosłupa odgrywają coraz większy problem epidemiologiczny i terapeutyczny. Zarówno dolegliwości szyjnego odcinka, jak i odcinka lędźwiowego kręgosłupa, stanowią poważny problemem naszego społeczeństwa. W wyniku szkodliwego dla zdrowia trybu życia w ostatnich latach znacznie wzrosła liczba osób cierpiących na wszelkiego rodzaju schorzenia kręgosłupa. Bierny tryb życia, brak odpowiedniej profilaktyki, sprawiły, że osoby z bólami kręgosłupa stanowią znaczny odsetek chorych. U ponad 90% chorych z bólem ostrym i 70% z bólem przewlekłym stwierdza się zmiany zwyrodnieniowe widoczne w obrazie radiologicznym, które są efektem przebywania w nieergonomicznych pozycjach. Dochodzi do zwiększenia napięcia mięśni stabilizujących odcinek szyjny kręgosłupa, efektem powyższego jest zwiększenie kompresji i ból, na który medycyna wciąż nie ma sposobu i trwają poszukiwania skutecznych rozwiązań. Długotrwałe dolegliwości bólowe są skutkiem zmniejszenia aktywności fizycznej, społecznej i zawodowej, co często wpływa na psychikę osób nim dotkniętych wywołując stany depresyjne. Wśród wielu sposobów leczenia dolegliwości bólowych jest masaż leczniczy. Głównym celem masażu jest normalizacja napięć i łagodzenie dolegliwości bólowych w rezultacie przywrócenie wewnętrznej równowagi.

Cel pracy 

Ocena skuteczności przeciwbólowej rehabilitacji, określenie stopnia akceptacji choroby i zmniejszenie nasilenia depresji.

Materiał i metody 

          Badaniem objęto grupę 60 osób z bólami górnego odcinka kręgosłupa spowodowanego: zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa lub dyskopatią. Przedział wiekowy badanej grupy to 37 82 lata (średni wiek: 63 lata). Najwięcej, bo 45% osób, miało wykształcenie średnie; 70 % badanych to emeryci bądź renciści. Połowa osób skarżyła się na ból odcinka szyjnego trwający dłużej niż 11 lat. 

          Badaniu poddano dwie grupy pacjentów: w pierwsza grupie (30 osób) zastosowano zabiegi z zakresu fizykoterapii i kinezyterapii; w drugiej grupie (30 osób) dodatkowo zlecono masaż leczniczy.

          Program rehabilitacji ustalał lekarz specjalista rehabilitacji po badaniu podmiotowym i przedmiotowym w oparciu o wiedzę medyczną. Masaż leczniczy był zlecany przez lekarza specjalistę w oparciu o indywidualną diagnozę.

Wyniki 

          U pacjentów z masażem i bez masażu po rehabilitacji stwierdzono istotną statystycznie różnicę w zmniejszeniu dolegliwości bólowych. Natomiast nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy obiema badanymi grupami po rehabilitacji. 

          U pacjentów z masażem całkowita suma uzyskanych punktów w Skali Bólu Laitinen’a zmniejszyła się o 48, natomiast u pacjentów bez masażu o 52 punkty – i są to wyniki istotne statystycznie. 

          Po rehabilitacji u pacjentów z obu grup największą różnicę po rehabilitacji zaobserwowano w zakresie częstości występowania dolegliwości bólowych. 

          Po rehabilitacji u pacjentów z masażem i bez masażu nie stwierdzono istotnych statystycznie zmian w kwestii akceptacji choroby. Między obiema grupami pacjentów z masażem i bez masażu nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic po zakończeniu rehabilitacji. 

          U pacjentów z masażem całkowita suma wszystkich uzyskanych punktów po rehabilitacji zwiększyła się o 67, natomiast u pacjentów bez masażu suma ta zmniejszyła się 24 punkty; nie są to wyniki istotne statystycznie. W badaniach 73% pacjentów z masażem nie cierpiało na depresję przed rehabilitacją, podczas gdy ilość tych pacjentów po rehabilitacji wyniosła 80%. Przed rehabilitacją 7% pacjentów z masażem cierpiało na depresję o umiarkowanym stopniu nasilenia, natomiast po rehabilitacji nie odnotowano osób z tym stopniem depresji. W grupie pacjentów bez masażu odnotowano 83% osób bez depresji przed rehabilitacją, natomiast po rehabilitacji ilość tych pacjentów wynosiła 93%. Przed rehabilitacją u 10% pacjentów odnotowano depresję w stopniu umiarkowanym, zaś po rehabilitacji nie odnotowano osób z tym stopniem depresji. 

          Po rehabilitacji u pacjentów z masażem i bez masażu stwierdzono istotną statystycznie poprawę w zakresie zmniejszenia nasilenia depresji. Natomiast między badanymi grupami u pacjentów z masażem i bez masażu nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic po zakończonej rehabilitacji. 

           U pacjentów z masażem całkowita suma uzyskanych punktów w Skali Depresji Zunga zmniejszyła się o 157, natomiast u pacjentów bez masażu o 83 punkty i są to wyniki istotne statystycznie.

Dyskusja 

          Światowe piśmiennictwo opisuje różnorodne przyczyny powodujące dolegliwości ze strony szyjnego odcinka kręgosłupa. Często mówi się o niespecyficznych, nieswoistych bólach kręgosłupa. Niewątpliwie mnogość zespołów bólowych, ich nawracający charakter i stałość bólu w przypadkach przewlekłych, jest problemem będącym przedmiotem badań, poszukiwania skutecznej diagnostyki i leczenia. 

          Zmniejszenie dolegliwości bólowych, a za tym zwiększenie zakresów ruchomości kręgosłupa, to podstawowe założenia przy wykonywaniu masażu leczniczego. Po zbadaniu pacjentów kwestionariuszem Laitinen’a nie stwierdzono istotnych różnic w aspekcie zmniejszenia dolegliwości bólowych osób, u których oprócz fizykoterapii i kinezyterapii zastosowano masaż leczniczy. Badania wykazały, iż masaż i zabiegi z zakresu kinezyterapii i fizykoterapii wpływają na zmniejszenie dolegliwości bólowych (Laitinen), jednak nie wpływają na zmniejszenie stopnia akceptacji choroby (AIS). Analizując dane kwestionariusza Laitinen’a po rehabilitacji w  zakresie nasilenia bólu, używania leków i ograniczenia aktywności ruchowej stwierdzono, że masaż nie był czynnikiem decydującym o skuteczności przeciwbólowej rehabilitacji. Jedynie w zakresie częstości bólu był czynnikiem warunkującym poprawę istotną statystycznie. 

          Leino i Magni w swoich badaniach opisali pierwotne wystąpienie objawów depresji i wtórnie pojawiające się dolegliwości ze strony układu mięśniowo szkieletowego, w tym zaburzenia dotyczące szyjnego odcinka kręgosłupa. Jabłońska i wsp. potwierdzają pogląd, że skłonności depresyjne idą w parze z dolegliwościami szyjnego odcinka kręgosłupa. Nie stwierdzono znaczenia masażu w zwalczaniu depresji, jednak wyniki potwierdziły, iż rehabilitacja ma istotny wpływ na zmniejszenie nasilenia depresji u pacjentów z masażem jak i u pacjentów bez masażu. 

            Badanie Matuszewskiej i wsp. potwierdza, że kompleksowe postępowanie fizjoterapeutyczne przyczynia się do zmniejszenia natężenia bólu, bolesności uciskowej mięśni oraz poprawy ruchomości kręgosłupa szyjnego. Metody fizjoterapeutyczne powinny stanowić stały element terapii chorych z zespołami bólowymi kręgosłupa szyjnego. Walach i wsp. w randomizowanych badaniach ocenili masaż leczniczy jako czynnik wpływający przeciwbólowo oraz zmniejszający poziom depresji i lęku. 

          Chochowska i wsp. w swoich badaniach wnioskują, że masaż klasyczny w połączeniu z masażem wibracyjnym punktów spustowych jest cenną i efektywną techniką psychofizyczną, przy wykorzystaniu której można w dość krótkim czasie osiągnąć złagodzenie objawów zespołów bólowych kręgosłupa oraz towarzyszącego mu obniżenia nastroju – u osób po 65 roku życia. 

          Andrzejewski i wsp. oraz Kassolik i wsp. wykazali, iż masaż leczniczy skutecznie wpływa na dolegliwości ze strony szyjnego odcinka kręgosłupa a także pozytywnie oddziałuje na stan psychofizyczny pacjentów, co może wpływać na poprawę jakości życia. Do podobnych wniosków doszli Witoś i wsp. odnośnie wpływu masażu gorącymi kamieniami na zmniejszenie dolegliwości bólowych i poprawy ogólnego stanu psychicznego. 

Wnioski 

1. Zastosowanie masażu leczniczego w procesie rehabilitacji wpływa na zmniejszenie częstotliwości pojawiających się bólów górnego odcinka kręgosłupa w okresie krótkoterminowym. 

2. Masaż leczniczynie jest czynnikiem wpływającym na zmniejszenie natężenia bólu (mierzonego Skalą Bólu Laitinen’a) i depresji (mierzonej Skalą Depresji Zung’a). 

3. Stosowanie masażu leczniczego, nie wpływa na zwiększenie stopnia akceptacji choroby (stopień akceptacji choroby AIS).