Trening fizyczny jest często przyczyną dyskomfortu, który występuje pomiędzy 12 a 48 godziną po aktywności jako opóźniona bolesność mięśni. Czynniki stosowane w celu łagodzenia zmęczenia mięśnia, redukują jedynie jeden z kilku objawów, jakimi są: ból, obrzęk, ograniczenie funkcji sztywność i tkliwość mięśni.Celem artykułu jest ocena skuteczności zabiegów fototerapii i masażu w łagodzeniu zmęczenia mięśni po wysiłku fizycznym. 

Wprowadzenie

         Intensywny trening fizyczny może spowodować pojawienie się bólu powysiłkowego mięśnia określanego jako opóźniona bolesność mięśni szkieletowych DOMS (delayed onset muscle soreness). Stopniowo narastający dyskomfort pojawia się pomiędzy 12 a 48 godziną po treningu, osiągając szczyt bolesności w 2–3 dobie po wysiłku, a objawy zwykle ustępują po kilku dniach. DOMS może pojawić się zarówno u wytrawnych sportowców, jak i u początkujących amatorów czy osób aktywnych tylko sporadycznie. Najczęstsze występowanie zespołu obserwuje się na początku sezonu sportowego, kiedy zawodnicy wracają do treningu po okresie ograniczonej aktywności . 

          Nasilenie objawów może mieć różny poziom; od niewielkiej tkliwości mięśnia aż do intensywnego bólu. Zależy to od osobniczego progu wrażliwości nocyceptorów oraz wpływu procesów zapalnych toczących się w organizmie. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na podłoże zapalne zespołu DOMS. Rozwijający się w tkance mięśniowej ostry proces zapalny jest wynikiem mikrouszkodzeń powstałych na skutek intensywnego treningu. 

          Pomimo dużej częstości występowania DOMS i wielu przeprowadzonych badań dotyczących tego zespołu, jego mechanizmy, strategie leczenia i wpływ na wyniki sportowe pozostają niepewne. W celu łagodzenia objawów opóźnionego zmęczenia mięśnia i poprawy jego wydolności stosuje się wiele rozmaitych czynników fizykalnych. Niekiedy wykorzystuje się też inne elementy fizjoterapii, takie jak kinezyterapia czy masaż. Łagodne ćwiczenia czynne obejmujące trenowane grupy mięśniowe bądź też inne mięśnie korzystnie wpływają na normalizację aktywności bioelektrycznej zmęczonego mięśnia i jego regenerację. 

          Masaż jest popularnym zabiegiem polecanym przez trenerów do zastosowania po zajęciach sportowych. Reguluje pracę układu nerwowo-mięśniowego, poprawia ukrwienie i dotlenienie tkanki mięśniowej, jej odżywienie i oczyszczanie z toksycznych produktów przemiany materii. Masaż zwiększa zdolność mięśnia do wysiłku, działa tonizująco na włókna mięśniowe, usuwa miogelozy, wzmaga procesy regeneracyjne i skraca czas powysiłkowej restytucji. 

          Wyniki badań potwierdziły także przydatność laseroterapii, która wpływa na obniżenie dolegliwości bólowych i zapobiega obniżeniu siły mięśniowej po treningu fizycznym . 

          W wyniku pochłoniętej energii wiązki laserowej powstają związki aktywne biologicznie stymulujące procesy metaboliczne w komórce. Efekty fotobiostymulujące i fotobiomodulujące związane są z aktywacją łańcucha oddechowego, stymulacją procesu syntezy DNA, RNA i ATP, pobudzeniem pompy sodowo-potasowej i lepszym przenikaniem jonów wapnia do komórki. Penetracja jonów w komórce zapewnia prawidłowy skurcz mięśnia i jego sprawniejsze funkcjonowanie. Zdaniem Bonikowskiej-Zgańskiej biostymulacja laserowa „pobudza do syntezy miocyty”. 

Materiał i metoda 

          Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Rzeszowskim. Badania- mi objęto 40 zdrowych ochotników w wieku 20–22 lata o zbliżonym stopniu wytrenowania, nieuprawiających zawodowo żadnych dyscyplin sportowych i podejmujących jedynie rekreacyjnie wysiłki fizyczne. Wartości BMI u badanych osób mieściły się w zakresie od 21,1 do 22,3. 

Badanych podzielono w sposób na cztery grupy: 

grupa I– naświetlana wiązką laserową niskoenergetyczną (LLLT), 

grupa II – naświetlana wiązką laserową wysokoenergetyczną (HILT), 

grupa III, w której zastosowano naświetlanie placebo 

grupa IV poddana masażowi klasycznemu podudzia. 

          Zabiegi wykonywano przez 3 kolejne dni, a następnie przeprowadzono trening fizyczny mięśnia brzuchatego łydki. Badanie mięśnia obejmowało: tradycyjne badanie elektrodiagnostyczne, ocenę progu czucia i bólu przy aplikacji prądów diadynamicznych (MF). Oceniano poziom bólu wysiłkowego w skali VAS. Badanie wykonywano 3- krotnie: przed zabiegami (badanie 1), po zabiegach (badanie 2), 48 godzin po treningu (badanie 3). 

Dyskusja 

           Wieloznaczne wyniki badań dotyczących redukcji objawów DOMS nasuwają potrzebę realizacji badań w celu oceny skuteczności dostępnych metod fizjoterapeutycznych. 

          Istotne są ujednolicona metodologia zabiegów fizjoterapeutycznych, przeprowadzanego treningu fizycznego, jak też metody pomiarów służących ocenie stanu mięśnia. 

          Dobra znajomość czynników fizycznych nie idzie w parze z wiedzą na temat ich wpływu na procesy fizjologiczne i patofizjologiczne. Taka wiedza jest niezbędna dla poprawy jakości praktyki klinicznej. Niektóre metody fizjoterapeutyczne są powszechnie stosowane pomimo braku naukowego potwierdzenia ich skuteczności. Stąd rodzi się potrzeba kontynuacji badań nad stosowaniem bodźców fizykalnych, które dzięki temu mogą być uwzględniane w algorytmach postępowania i zalecane do wykorzystywania w medycynie sportowej. 

          Fototerapia to metoda często stosowana w leczeniu dysfunkcji narządu ruchu, jednak efekty jej zastosowania ograniczają się niekiedy do redukcji jednego tylko objawu zespołu DOMS. 

          Opinie badaczy dotyczące przydatności naświetlań wiązką laserową nie są jednoznaczne, a perspektywa rozwoju tej metody wiąże się z nowoczesnymi rozwiązaniami technicznymi aparatury laserowej i łatwością jej wykorzystywania. 

          Masaż klasyczny jest powszechnie zalecanym środkiem terapeutycznym w regeneracji powysiłkowej mięśnia, jednak jego zastosowanie nie zawsze daje zadowalające efekty. W badaniach Bąkowskiego i wsp. wykazano mniejszą bolesność kończyny poddanej masażowi po treningu, choć różnica ta nie była istotna statystycznie. Lewis i Johnson dokonali systematycznego przeglądu literatury w celu oceny skuteczności masażu leczniczego. Zdaniem autorów przeprowadzona analiza nie uprawnia do jednoznacznego wnioskowania. Mało liczne badane grupy, niska jakość metodologiczna przeprowadzonych prób badawczych i nieujednolicone dawkowanie masażu terapeutycznego mają wpływ na niezgodność wyników. 

          Według niektórych autorów regeneracja mięśnia po treningu, niezależnie od miejscowego przepływu krwi i zmian lokalnych zachodzących po aplikacji energii świetlnej czy mechanicznej, uzależniona jest w dużym stopniu od działania ośrodkowego układu nerwowego i stanu funkcjonalnego całego ustroju. 

           W badaniach własnych masaż klasyczny i naświetlania LLLT zaaplikowane na zdrowy mięsień przed treningiem spowodowały wzrost wartości reobazy. Taka zmiana w przypadku mięśnia wykazującego odczyn zwyrodnienia interpretowana byłaby jako nasilenie objawów odnerwienia. W przypadku mięśnia zdrowego zaobserwowane w badaniach wyższe wartości mogą wskazywać, zdaniem niektórych autorów, na mniejszą tkliwość mięśnia, czyli poprawę jego odporności na aplikowane bodźce zewnętrzne. Wzrost wartości reobazy zbliżony do poziomu istotności odnotowano w grupie masażu. Zastosowane w badaniach własnych czynniki terapeutyczne spowodowały też wydłużenie czasu trwania impulsu elektrycznego, na który wykazuje reakcję zdrowy mięsień bez objawów zmęczenia. Wyjaśnienie takich zmian czasu chronaksji można interpretować podobnie jak wartości reobazy. Zmiany wartości chronaksji uzyskane pomiędzy badaniem 2. a 3. pozwalają przypuszczać, że czynniki fizykalne zastosowane przed treningiem spowodowały mniejszą tkliwość i większą odporność mięśnia na czynniki zewnętrzne, dzięki czemu efekty przeprowadzonego treningu mogły wyrażać się naturalnym obniżeniem wartości chronaksji, czyli większą wrażliwością zmęczonego mięśnia. Analiza zmian odnotowanych w okresie 1–3 wskazuje, że pomimo treningu fizycznego nadal utrzymywała się zwiększona odporność mięśnia na bodźce. Podobne zmiany (1–3) zaobserwowano też w odniesieniu do wartości progowej akomodacji jako natężenia szczytowego prądu w impulsie trójkątnym przeznaczonym do stymulacji mięśnia z zaburzoną pobudliwością. Istotny wzrost tego parametru odnotowano w okresie 1–3 w grupie LLLT. 

           Podwyższenie średniej wartości progu odczuwania bólu przy aplikacji prądu MF o 0,4 mA w okresie 1–3 od- notowane w całej badanej grupie pozwala przypuszczać, że pomimo przeprowadzonego treningu, wzmożona zdolność mięśnia do regeneracji pozwoliła utrzymać w okresie 1–3 jego odporność na bodźce bólowe odczuwane przy aplikacji prądu MF. Taki efekt jest zgodny z wynikami badań Lariviere i wsp., którzy wykazali, że 15-minutowa relaksacja mięśni po intensywnym wysiłku fizycznym jest wystarczająca dla powrotu mięśnia do sprawności przedwysiłkowej. 

          Ocena skuteczności metod fizykalnych we wspomaganiu regeneracji powysiłkowej i celowość ich zastosowania jest bardzo ważna dla rozwoju nowoczesnej medycyny sportowej. 

          Metody te jako nieszkodliwe dla ustroju, dostępne i łatwe w zastosowaniu mogą być przydatne jako doraźna pomoc w zwalczaniu uciążliwych dolegliwości występujących po intensywnym treningu. 

          Warto też podkreślić ich pozytywny wpływ na trofikę tkanki, a w konsekwencji na stan narządu ruchu i kondycję fizyczną sportowca. Uzyskanie optymalnych efektów zapewnia prawidłowa metodologia zabiegów i przestrzeganie obowiązujących zasad bezpiecznej ich aplikacji. Przeprowadzone badania nie pozwoliły jenoznacznie ocenić korzyści płynących z zastosowania energii światła laserowego i masażu klasycznego mięśnia po intensywnym wysiłku fizycznym, jednak wskazują na przydatność uwzględnionych w badaniu metod. 

Wnioski: 

1. Masaż klasyczny poprzez wzrost wartości reobazy i podwyższenie progu bólu może podnosić odporność zdrowego mięśnia na działanie czynników zewnętrznych i redukować objawy DOMS.
2. Laseroterapia niskoenergetyczna (LLLT) zastosowana przed treningiem mięśnia pozwala na utrzymanie jego odporności na czynniki zewnętrzne i może być przydatna w ograniczaniu objawów DOMS.