Wstęp 

          Coraz  częściej  spotykamy  się  z  „modą  na  podejmowanie  aktywności  fizyczneji  zdrowym  trybem  życia”.  Obecnie  kluby  fitness  przeżywają  oblężenie  osób,  które za wszelką cenę chcą być wysportowani, chcą poprawić wygląd swojej sylwetki ciała.  Nie jest zaskoczeniem,  że  obecnie  jest  zauważalne  coraz  większe  zainteresowanie  różnymi dyscyplinami sportu. Kluby sportowe prześcigają się w tworzeniu ofert dopasowanych do klienta. Wzrost podejmowania aktywności fizycznej jest zauważany nie tylko wśród ludzi zajmującymi się sportem zawodowo, ale również pośród amatorów. Uprawianie sportu daje dużo pozytywnych aspektów, jednakże posiada też minusy, a przede wszystkim trzeba mieć na uwadze, iż mogą pojawić się niechciane kontuzje w obrębie stawów, mięśni jak i kościu osób, które podejmują aktywność fizyczną.

          „Łokieć  tenisisty”  (  łac.  lateral  epicondylitis)  jest    to  potocznie  używana    nazwa zapalenia  nadkłykcia  bocznego.  Choroba  ta  polega  na  schorzeniu  mięśni  prostowników nadgarstka.  Dochodzi  do  niego  na  bocznym  nadkłykciu  kości  ramiennej  w  miejscu  ich przyczepu bliższego. Najpoważniejsze zmiany degeneracyjne zachodzą w ścięgnistym przyczepie  bliższym  promieniowego  prostownika  nadgarstka  krótkiego  ECRB.  Niekiedy  schorzenie może dotyczyć również struktur mięśniowo-ścięgnistych prostowników takich jak:

- promieniowego nadgarstka długiego,

- łokciowego nadgarstka,

- palców wspólnego

          Często nawracające uszkodzenia lub mikrourazy oraz trwałe przeciążenia tych miejsc mogą przyczynić  się  nie  tylko  zwłóknienia  struktur,  ale  również  mogą  obejmować  nadtarcia struktur, które są na nie narażone. Doktor Robert Nirschl opisał proces mikronadtarć i  wrastania  naczyń  krwionośnych  w  uszkodzone  tkanki  i  nazwał  ten  proces    hiperplazją naczyniowo-fibroblastyczną  (angiofibroblastic  hyperplasia).  Ponadto  zdaniem  Doktora Roberta Nirschla, po przeprowadzonych badaniach i obserwacjach, zauważył, że  schorzenie to należy bardziej do grupy tendinosis niż tendinitis.

          Przez pewien okres czasu  panowało ogólne przekonanie, iż ból występujący  w okolicy nadkłykcia  bocznego  kości  ramiennej  jest  spowodowany  lub  związany  stanem  zapalnym ścięgien prostowników  nadgarstka.  Jednakże  współczesnej  medycyny  i  rozwój dokładniejszych badań pozwolił na ocenienie i dokładniejsze poznanie   schorzenia jakim jest  łokieć    tenisisty.  Uznano,  że  dolegliwości  bólowe  jak  i  procesy  jakie  zachodzą  w  stawi łokciowym,  są  powodowane przez  zmiany zwyrodnieniowe przede wszystkim prostownika promieniowego  nadgarstka  krótkiego.  Staw  ten  jest    narażony  na  liczne  przeciążenia, zwłaszcza  podczas  wykonywania  skurczu  ekscentrycznego,  kiedy  staw  łokciowy  jest w pozycji zgięcia.

 

Leczenie –zastosowanie fizykoterapii

          Zastosowanie rehabilitacji  w leczeniu zapalenia nadkłykcia bocznego kości ramiennej jest  bardzo  ważnym  elementem  zmniejszającym  dolegliwości  bólowe.  Dużą  rolę  w leczeniu tego schorzenia odgrywa fizykoterapia. Poprzez odpowiednio dobrane zabiegi ich    podstawowym  zadaniem  jest  stymulacja  produkcji  kolagenu,  co  prowadzi  do polepszenia  wytrzymałości  oraz  jakości  ścięgna.  Ponadto kompleksowa  fizjoterapia powoduje rekonstrukcję właściwego unaczynienia zmienionej chorobowo okolicy. 

 

Fizykoterapia

Fizykoterapia  zalicza  się  do  jednej  z  metod,  która  stosowana  jest  fizjoterapii. Za  pomocą  różnych  czynników  fizykalnych  oddziałuje  się  na  organizm  pacjenta.  Do fizykoterapii  zaliczamy bodźce naturalne oraz te bodźce, które wytworzone są sztucznie. Dzięki  działaniom  tych  bodźców  w  tkankach  pacjenta,  które  poddawane  są  odpowiednio dobranemu  zabiegi  z  zostaje  zapoczątkowany  proces  biologiczny.  Do  czynników fizykoterapii zaliczamy : 

• światłolecznictwo,

• laseroterapia,

• krioterapia,

• fala uderzeniowa,

• magnetoterapia,

• ultradźwięki (fonoforeza),

• elektroterapia (jonoforeza, elektrostymulacja)

Fizykoterapia  w  leczeniu  łokcia  tenisisty    jest  wykorzystywana  jako  podstawowa metoda leczenia mająca działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, ale też może być wykorzystywana jako element  leczenia uzupełniającego.

 

Łokieć tenisisty –etapy leczenia  

          W  pierwszej  fazie  leczenia  łokcia  tenisisty    należy  skupić  się  przede  wszystkim  na zmniejszeniu  odczuwanego  przez  pacjenta  bólu  oraz  na    zachowaniu  możliwie fizjologicznego  w  pełnym  zakresie  ruchu  w  stawie.  Istotne    jest  również    dbanie o prawidłowe napięcie łańcucha mięśniowo-powięziowego czy o odpowiednią  siłę mięśni prostujących nadgarstek oraz palce. Następnym istotnym punktem jest ogólne zwiększenie wytrzymałości mięśni kończyny górnej. Należy pamiętać, że łokieć tenisisty może być schorzeniem,  które  jest  dla  pacjenta problemem  przewlekłym,  a  także  trudnym w kompleksowym leczeniu zachowawczym. Należy brać pod uwagę taką możliwość, jeżeli pacjent w fazie początkowej schorzenia  nie będzie miał wdrożonej odpowiednio wczesnej pomocy  fizjoterapeutycznej.

          Wczesna kompleksowa terapia ma na celu dokładną analizę funkcjonalną osoby dotkniętej schorzeniem zapalenia nadkłykcia bocznego kości ramiennej. W następnej kolejności wybierane są właściwe techniki lecznicze, dobierane są odpowiednie zabiegi  fizykoterapeutyczne,  które  są częścią  obszernej  kuracji  manualnej  czy  terapii stosowanej do miękkich tkanek.

 

Ultradźwięki

          Ultradźwiękami nazywamy   drgania mechaniczne, których częstotliwość nie jest słyszalna dla ucha człowieka.  Metoda leczenia ultradźwiękami polega na wykorzystaniu drgań, których wartość  wynosi  powyżej  20  000  Hz. Podczas  zabiegu  zostaje  przekazana  energia mechaniczna  tkankom,  przez  które  przechodzi.  Zastosowanie  ultradźwięków  na  ciało człowieka powoduje zmniejszenie  napięcia mięśni,  daje korzystne zjawisko uśmierzenia bólu,  podczas  zabiegu  naczynia  krwionośne  ulegają  rozszerzeniu  zaś  toczące  się  stany zapalne zostają ograniczone.

          Metodyka wykonania  zabiegu polega na nałożeniu na miejsce dolegliwości specjalnej substancji sprzęgającej -może być to w zależności :  parafina, maść, żel  lub  krem,  następnie  przykłada  się  głowicę  urządzenia,  która  generuje  ultradźwięki. Specjalna  substancja  może  być  preparatem  o  właściwościach  przeciwbólowych  lub przeciwzapalnych, wówczas mamy do czynienia z zabiegiem fonoforezy. Zabieg ten polega  na tym, że fala dźwiękowa wprowadza substancję leczniczą na chore tkanki. Jest  to metoda o wiele  bardziej skuteczna niż zwykłe smarowanie maścią. Terapia leczenia łokcia tenisisty zwykorzystaniem ultradźwięków trwa zazwyczaj od 1 do maksymalnie 15 minut. 

          Pacjenci    kierowani  są  średnio  na  serię  od  12  do  20  zabiegów  w  zależności od  stopnia występowania  dolegliwości.  Należy  jednak  pamiętać,  że  z  zabiegów  z  wykorzystaniem ultradźwięków  nie  mogą  korzystać  osoby  chorujące  na  nowotwory,  gruźlicę,  zaburzenia rytmu serca czy zakrzepowe zapalenie żył. Ponadto kobiety w ciąży i osoby przechodzące ostre procesy zapalne, gorączkujące czy ogólnie ciężkim stanie.

 

Krioterapia

          Krioterapia  jest  metodą  zimnolecznictwa,  która  daje  pozytywne  rezultaty  w leczeniu zapalenia nadkłykcia bocznego kości ramiennej. Wyróżniamy dwa rodzaje zimnolecznictwa: miejscowe oraz ogólne. Miejscowy  sposób zimno lecznictwa polega na tym, że do miejsca, w którym występuje schorzenie ( stan zapalany, dolegliwości bólowe)  przykładany zostaje specjalny  aplikator,  który  zapewnia  niską  temperaturę.

          W   wyniku   działania miejscowego  zimna  zamrożeniu  ulega  zawartość  komórek,  zaś  w  efekcie  ich  błony biologiczne  pękają.  Co  najważniejsze  zniszczona  zostaje  tkanka  dotknięta  zmianami chorobowymi. Drugi rodzaj zimno lecznictwa to kuracja ogólna. Polega ona  na działaniu niską temperaturą na cały organizm pacjenta. Metoda lecznicza krioterapią jest stosowana głównie  w  dolegliwościach  narządu  ruchu  oraz  w  dolegliwościach  bólowych  związanych ze   zwyrodnieniem    stawów. 

          Terapia  zimnem  przyczynia  się  do  ułatwienia podejmowania dalszej rehabilitacji pacjenta i podejmowania aktywności fizycznej poprzez likwidowanie  obrzęków  oraz  uelastycznienie  mięśni. Krioterapia  według  analizy opublikowanych  badań  wpływa pozytywnie  na  szybkość  odtwarzania  się  tkanek. W  przypadku  urazów, takich  jak:  zapalenie  ścięgna,  nadwyrężenie  więzadeł  i mięśni zastosowanie  krioterapii  również  przynosi  korzyści.  Dodatkowo  krioterapia    ogólna  ma pozytywny wpływ organizm  człowieka. Zwiększa jego odporność, wzmacnia mięśnie i kości, a także daje ukojenie w przypadkach schorzeń neurologicznych.

 

Naświetlanie

          Jest  to  jeden    ze  sposobów  rehabilitacji  zapalenia  nadkłykcia  bocznego  kości ramiennej.  Wykonywane    jest    poprzez    naświetlanie  lampą  obszaru bolącego  miejsca. Spolaryzowane światło wpływa pozytywnie na wiele aspektów. Przede wszystkim przyczynia się  do  odbudowy  włókien  kolagenowych  w  obrębie  stawu  łokciowego,  które  uległy uszkodzeniu. Wpływa na to, że w miejscu poddawanemu zabiegowi w obrębie  przyczepu mięśnia,  obszar  ten  zaczyna  być  lepiej  ukrwiony. Dodatkowo  naświetlanie  lampą wykazuje właściwości przeciwbólowe. Jednorazowy zabieg  trwa przeciętnie około 20 minut. Ważne jest, aby kompleksowość leczenia, była  regularnie powtarzane kilka  razy  dziennie przez okres przynajmniej 2 lub 3 tygodni. Należy  również pamiętać, że występują u pacjenta z  łokciem  tenisisty  ograniczenia  ruchów  kończyny,  której  dotyczy  zapalenie  nadkłykcia bocznego,  aby  osiągnąć  optymalne  rezultaty  naświetlania  lampą.  Należy  o  tym  pamiętać podczas metodyki wykonywania tego zabiegu.

 

Laseroterapia 

          Laseroterapia to jedna z  metod lecznicza, w której światło zostaje zwielokrotnione w celu   emisji   promieniowania.   Zjawisko   to   zachodzi   w   aparacie,  który  wywołuje promieniowanie  laserowe.  W  medycynie  fizykalnej  wykorzystuje  się  dwa  rodzaje promieniowania.

Są to promieniowania: 

• podczerwone, o długości fali świetlnej 1100 nm.,

• czerwone widzialne, o długości fali świetlnej ok. 633 nm. [7,8]

Wiązka światła laserowego  w tych częstotliwościach posiada działanie biostymulacyjne. Jest ono wykorzystywane w leczeniu różnych dolegliwości, w tym także w schorzeniu zapalenia nadkłykcia  bocznego  kości  ramieniowej.  Laseroterapia  jest  coraz  bardziej  popularna, ponieważ  w swojej metodyce wykonywania zabiegu charakteryzuje się dużą efektywnością, bezbolesnością, aseptycznością, szybkością. Ważne jest również, że  nie powoduje żadnych efektów ubocznych i można ją stosować w każdym wieku.

          Wpływ laseroterapii na ludzkie tkanki zależy nie tylko od długości fali świetlnej, ale również od wielu innych czynników. W metodyce wykonywania zabiegu ważne jest, jakiej mocy i jakiej dawki promieniowania używamy. Znaczenie  ma również czas naświetlania laserem, ilość  wykonywanych zabiegów  w danej  serii  oraz  częstotliwość,  z  jaką  impulsy promieniowania są generowane.

W leczeniu schorzenia łokcia tenisisty istotną informacją jest możliwość wykonywania zabiegu laseroterapii w stanie przewlekłym, podostrym oraz ostrym. Działanie  terapii  laserem  jest przeciwobrzękowe,  przeciwbólowe  oraz  przeciwzapalne. Dodatkowo  również    podwyższone  zostaje  mikrokrążenie. W  laseroterapii wykorzystywane  są  procesy  biologiczne,  które  zachodzą    na  poziomach:  molekularnym, komórkowym oraz tkankowym, gdzie  zostają one  pobudzone. Daje to pozytywne wyniki leczenia w postaci  lepszego  utlenienia  krwi,  wzmocnienia  i  pobudzenia  układu immunologicznego, co prowadzi do łatwiejszej odbudowy nerwów i ścięgien.

 

Stabilizatory oraz unieruchamianie

           Obecnie  na rynku medycznym  dostępnych jest wiele akcesoriów, które wykorzystywane są  wdolegliwościach związanych z zapaleniem nadkłykcia bocznego kości ramiennej ( łokieć tenisisty). Zadanie stabilizatorów  jest różne -w zależności od potrzeby każdego pacjenta. Stabilizatoryzapobiegają powstawaniu urazów, inne zaś unieruchamiają staw łokciowy, aby wyeliminować lub też zminimalizować ból, który  związany jest  ze schorzeniem.

a)  Stabilizatory elastyczne 

          Elastyczne stabilizatory  łokcia są najczęściej  zrobione  z  spandexu – czyli elastycznego włókna syntetycznego. Włókno to  jest rozciągliwy w każdą stronę, z kolei  wykończone jest  wyściółką zbawełny. Głównym zadaniem  stabilizatora jest wzmocnienie stawu łokciowego. Dodatkowo  zastosowanie  takiego  stabilizatora    lekko  ogrzewa    staw  jak  i  gwarantuje kompresję.  W  wypadku  przeciążonego  stawu  łokciowego  przyczynia  się  również  do pomniejszenia występującego  bólu. Elastyczny stabilizator łokcia jest również  stosowany jako element prewencyjny, który ma za zadanie  zapobiegać  przeciążeniu stawu i chroni przed możliwymi urazami.

 

b) stabilizatory biomagnetyczne 

          Podobnym    do  stabilizatora  urządzeniem  jest  biomagnetyczny  stabilizator  łokcia.  Jest  on wyprodukowany  z  materiału,  który  przepuszcza  powietrze  oraz    dodatkowo  został wyposażony  w magnesy. Głównym zadaniem  magnesów jest polepszenie krążenia krwi oraz pobudzenie komórek. Dodatkowo bardzo korzystne dla pacjenta jest to, że  stabilizator  ten zmniejsza dolegliwości bólowe. Staw łokciowy w tego rodzaju stabilizatorze  jest w stabilny iwzmocniony. 

 

c) orteza stawu łokciowego 

          Kolejnym  rodzajem  zaopatrzenia  ortopedycznego  jest orteza stawu łokciowego. Stosowana jest ona w większości dolegliwości  bólowych związanych z łokciem. Charakterystyczne dla budowy  tej  ortezy  jest  to,  iż  jest  ona  z    wyciąganym  tutorem  łokciowym,  który  został zrobiony  z elastycznej,  przepuszczającej powietrze dzianiny połączonej z lycrą. Orteza jest również wyposażona  w  zapinaną  na  rzep  pomocniczą  taśmą  obwodową.  Na  wysokości nadkłykcia bocznego i  przyśrodkowego kości  ramiennej zostały zamieszczone dodatkowo peloty. Dzięki temu możliwa jest regulacja docisku pelot dzięki zastosowaniu dodatkowej taśmy. Ortezę można zakładać zarówno na praw, jak i lewy łokieć.

 

d) aparat stabilizujący na łokieć i bark 

          Kolejnym rodzajem zaopatrzenia ortopedycznego   wykorzystywanym przy schorzeniu łokcia tenisisty jest aparat stabilizujący na łokieć i bark. Dzięki niemu możliwe jest unieruchomienie oraz ochrona  ruchu łokcia w zakresach bólowych. Kąt zgięcia lub wyprostu stawu można regulować do 30°. Aparat ten jest  wyposażony w obustronne zegary. Dodatkową zaletą aparatu stabilizującego na łokieć i bark jest to, że można go zakładać zarówno na prawą jak i lewą rękę. Należy mieć na uwadze, iż dodatkową jego funkcją jest to, że doskonale zabezpiecza  przed  niekontrolowanym  ruchom  supinacji  i pronacji  łokcia.  Część  dłoniowa może zostać odczepiona. Aparat stosowany jest również w przykurczach stawu łokciowego oraz jako alternatywa dla  gipsowania.

 

Masaż poprzeczny oraz sportowy

          Masażem nazywamy zabieg fizjoterapeutyczny, który polega na sekwencji ruchów takich jak: ugniatanie,  rozcieranie,  oklepywanie,  głaskanie  oraz  wstrząsanie  poszczególnych  tkanek, przeważnie mięśni. Masaż stosowany jest w dwóch przypadkach: jako usprawnienie przy wystąpieniu dolegliwości bądź jako jeden z elementów  kosmetyki.

Masaż  powinien  być  zawsze  wykonywany  przez  wykwalifikowanego  i  doświadczonego fizjoterapeutę ( masażystę) . Technika masażu poprzecznego składa się z dwóch etapów:

- aktywnego,

- rozluźnienia

Pierwszy ( aktywny) polega na uciskaniu miejsca, które  objęte jest  dolegliwością bólową, natomiast  druga  technika  (rozluźnienia)    umożliwia  ponownie  ukrwienie  wcześniej uciskanego obszaru. Odbywa się to według niniejszego schematu:

          Ten rodzaj masażu powinien trwać średnio od około 10 do 15 minut. Podczas prawidłowego zabiegu masażu poprzecznego wykonywanego z odpowiednią siłą, w trakcie zabiegu pacjent powinien  odczuwać  umiarkowany  ból  w  miejscu  schorzenia.  W  momencie,  gdy  pacjent zgłosi, że dolegliwości bólowe  w miejscu schorzenia podczas masażu zaczynają być mniej odczuwalne,  należy kontynuować taki masaż przez kolejne 3 lub 4 minuty pamiętając jednak  o dodaniu więcej siły podczas wykonywania techniki uciskania. Masaż poprzeczny polega napunktowej  i bardzo dokładnej  technice  rozcierania w poprzek przebiegu włókien ścięgna,  więzadła,  przyczepu  oraz  brzuśca,  które    powodują  dolegliwości.  W wyniku przeprowadzenia  tego zabiegu dochodzi do zjawiska  odtwarzania się tkanek. 

Możliwe jest  to dzięki trzem rezultatom:

• pierwszy nazywany jest w masażu poprzecznym-mechanicznym  i  polega  on  na zmniejszeniu napięcia wdanej okolicy, 

• kolejny   to   neurofizjologiczny –wpływa  on  na  pobudzenie  prioreceptorów, a w konsekwencji powoduje zmniejszenie  odczuwania dolegliwości bólowych, 

• ostatni –biomechaniczny,  związany jest nie tylko z  produkcją  histaminy, która powstrzymuje stan zapalny, ale również dzięki temu  potęguje przepływ krwi.

          W  wyniku  przeprowadzenia  masażu  poprzecznego  w  miejscu  urazu  powstają  zrosty krzyżowe. Poskręcane włókna kolagenowe najczęściej są zrywane, ale regeneracja odbywa się  równolegle.  Zastosowanie    serii  od  6  do  10  zabiegów  powinno  przynieść  pełną regenerację. Należy pamiętać o tym, że masażu poprzecznego  nie można przeprowadzić na świeżym  doznanym urazie. Minimalny czas, kiedy  możliwe jest wykonanie tego rodzaju zabiegu  to około 2 lub 3 tygodnie. Jest to związane z tym, że dopiero po tym okresie czasu rozpoczyna  się  etap  gojenia.  Niestety  ograniczeniami  masażu poprzecznego  jest  lista przeciwskazań.  Istnieje  szereg  sytuacji,  które  go  wykluczają.  Zaliczamy  tu występowanie krwiaków, zapalenie kaletki, problemy z krzepliwością krwi czy zwapnienia. Ponadto zaliczamy  tu  osoby  z  uszkodzeniami  skóry,  nerwowymi  zapaleniami,   problemami z naczyniami krwionośnymi oraz przyjmujące środki uśmierzające ból. 

 

Podsumowanie 

          Dolegliwości  związane  z  łokciem  tenisisty  są  powodem  coraz  częstszych  wizyt u  lekarza  i  fizjoterapeuty.  Najlepszą  metodą  fizjoterapeutyczną    w  leczeniu  zapalenia nadkłykcia  bocznego  kości  ramiennej  na  podstawie  analizy    literatury  najskuteczniejszą z  metod  jest  laseroterapia.  Stosowanie  lasera  jest  bardzo  szybkie,  efektywne  i  bezbolesne, a także nie jest związane z żadnymi efektami ubocznymi. Ponadto można korzystać z tego rodzaju  zabiegu  w  każdym  wieku.  Wiadomym  jest,    aby  rezultaty  były  jeszcze  lepsze stosowanie lasera można połączyć z innymi zabiegami fizykoterapeutycznymi, jak również ze specjalistycznym masażem poprzecznym. Nieodłącznym elementem    kompleksowej  terapii leczenia  zapalenia  nadkłykcia  bocznego  kości  ramiennej  jest  również  stosowanie odpowiednio dobranego zaopatrzenia ortopedycznego, które odciąża staw łokciowy, a także co jest ważne dla pacjenta pozwala zmniejszyć dolegliwości bólowe.