Wprowadzenie 

          Przyczyny przewlekłych dolegliwości bólowych głowy są skomplikowane i często trudne do zdiagnozowania, mogą wynikać z różnorodnych, nie tylko somatycznych czynników. Niewłaściwy poziom hormonów, zaburzenia w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych, problemy z widzeniem a także nieprawidłowa dieta (np. zbyt duża ilość czekolady czy kofeiny), mogą wywoływać bóle w obrębie głowy. 

          Jedną z wielu przyczyn dolegliwości bólowych głowy i objawów im towarzyszących są zmiany strukturalne (zwyrodnieniowe) zlokalizowane w odcinku szyjnym kręgosłupa, a także zaburzona funkcja naczyń tętniczych kręgowych przebiegających w tym odcinku. Często wśród licznych przyczyn, które mogą wywoływać przewlekłe bóle głowy wymienia się: przemęczenie, przeciążenie, nieprawidłowe napięcie mięśni szyi, karku, głowy, neuralgie nerwu trójdzielnego, zapalenie zatok przynosowych, urazy głowy, zapalenie opon mózgowych i guzy mózgu. 

Dominującym sposobem leczenia bólu głowy, niezależnie od jego przyczyny i rodzaju jest farmakoterapia. 

          Wśród terapii stosowanych w dolegliwościach bólowych głowy wyróżnia się technikę aktywnego rozluźniania, opracowaną przez P.M Leary,ego, opartą na połączeniu terapii tkanek miękkich i ruchu, terapie powięziowe oraz masaż terapeutyczny. Inną formą niefarmakologicznego leczenia bólów głowy jest metoda Miltona Tragera, która łączy zabieg masażu leczniczego z jednoczesnym wykonywaniem ćwiczeń. 

          Wielu terapeutów wykorzystuje masaż tkanek głębokich i terapię punktów spustowych uzyskując pozytywny efekt przeciwbólowy. W fizjoterapii bólów głowy stosuje się również masaż klasyczny, leczniczy i terapie manualne. Głównym celem zabiegów jest zmniejszenie odczuwania bólu i wydłużenie czasu pomiędzy kolejnymi napadami bólowymi. Przewlekły ból wywołuje dyskomfort, uniemożliwia aktywność zawodową, zaburza funkcjonowanie w rodzinie, ogranicza życie towarzyskie i znacznie obniża jakość życia. 

          Niezależnie od metody leczenia niezbędna jest szczegółowa, medyczna diagnostyka dolegliwości bólowych głowy celem zlokalizowania i określenia głównej przyczyny bólu. 

          Źródłem różnorodnych i nietypowych objawów bólowych mogą być nieprawidłowości zlokalizowane nie tylko w obrębie głowy i mózgu, ale również w odcinku szyjnym kręgosłupa. Obawy bólowe zgłaszane przez pacjenta powinny być wnikliwie przeanalizowane, należy wziąć pod uwagę ich lokalizację, charakter, natężenie, czynniki wywołujące i uśmierzające ból. Trafna diagnoza umożliwia leczenie przede wszystkim źródła bólu i likwidację obserwowanych objawów, co bezpośrednio wpływa na skuteczność postępowania leczniczego i fizjoterapeutycznego. Konieczna jest także precyzyjna diagnostyka fizjoterapeutyczna. W opisywanym przypadku dokonano diagnostyki dla potrzeb masażu składającej się: ze szczegółowego wywiadu, analizy dostarczonej dokumentacji medycznej i oceny palpacyjnej tkanek. 

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie zastosowania masażu tensegracyjnego jako skutecznej formy terapii w dolegliwościach bólowych głowy. 

Opis pacjenta 

          Mężczyzna w wieku 30 lat, pracujący naukowo trafił do przychodni rehabilitacyjnej celem podjęcia fizjoterapii. Powodem były przewlekłe dolegliwości bólowe głowy trwające od roku, z okresami wyciszenia objawów i ostrych napadów. Ból był symetryczny, zlokalizowany z tyłu głowy, po bokach i w okolicach skroni. Nasilał się podczas wykonywania czynności zawodowych, tj. przy pracy manualnej w laboratorium analitycznym. W czasie trwania napadu bólowego pacjent przyjmował leki przeciwbólowe: ketoprofen 100 mg, który po upływie 5 miesięcy przestał działać i lekarz neurolog zlecił przyjmować doustnie tramadol hydrochloride 50 mg. Przeprowadzona diagnostyka obejmowała: tomografię komputerową, rentgen czaszki i rezonans magnetyczny głowy oraz USG naczyń szyjnych. Wykonane badania nie potwierdziły zaburzeń somatycznych w obrębie głowy. Zdjęcie rentgenowskie odcinka szyjnego kręgosłupa wykazało rotację kręgów szyjnych na wysokości C5-C6. W przeszłości pacjent korzystał z zabiegów masażu klasycznego grzbietu i karku, które jednak nie przyniosły efektu przeciwbólowego. Obecnie u pacjenta zaplanowano terapię z wykorzystaniem masażu tensegracyjnego. 

          Terapia masażem obejmowała wykonanie 5 za- biegów, z częstością 2 razy w tygodniu, każdy jednorazowo 50 minut. Przed terapią dokonano oceny oglądowej i palpacyjnej tkanek w obrębie zgłaszanej największej dolegliwości bólowej. Zaobserwowano ustawienie głowy i barków w protrakcji, pogłębioną kifozę piersiową w dolnym odcinku i lekko zapadniętą klatkę piersiową. Pacjent o szczupłej budowie ciała, nieuprawiający żadnej aktywności fizycznej. Na pod- stawie oceny palpacyjnej stwierdzono podwyższone napięcie mięśni: czworoboczny grzbietu, piersiowy większy, równoległoboczny mniejszy i większy, nadgrzebieniowy, prostownik grzbietu w odcinku szyjnym, mostkowo-obojczykowo-sutkowy i naramienny, po obu stronach ciała. Największą wrażliwość uciskową wykazywały mięśnie: dźwigacz łopatki, dźwigacze żeber i pochyłe po prawej i lewej stronie. 

         Przed przystąpieniem do terapii wielkość bólu określana przez pacjenta w skali VAS wynosiła 7. Metodyka masażu obejmowała prawidłową pozycję ułożeniową, leżenie na boku. Podczas masażu opracowywano w pierwszej kolejności stronę prawą, wykazującą mniejszą dolegliwość bólową, następnie stronę lewą. Opracowano wybrane struktury czterech układów w odpowiedniej kolejności, uwzględniając zasadę warstwowości. Najpierw układ mięśnia najszerszego grzbietu (I), następnie mięśnia piersiowego większego (II), poszczególnych struktur mięśnia zębatego przedniego zlokalizowanych w części górnej, w okolicy barku i łopatek (III) oraz mięsień prostownik grzbietu zaliczany do układu (IV)- więzadła krzyżowo-guzowego. Dodatkowo opracowywano czepiec ścięgnisty i mięsień skroniowy po obu stronach głowy. Zabieg trwał około 50 minut. Po dwóch zabiegach nie odnotowano znaczących zmian w odczuwaniu dolegliwości bólowych. Dopiero po trzecim zabiegu, pacjent zgłosił zdecydowane zmniejszenie bólu przewlekłego, który określił w skali VAS na 2 oraz brak ostrych napadów bólowych podczas pracy. Pacjent mógł spokojnie przespać całą noc, co do tej pory było niemożliwe. Zabieg powtórzono jeszcze dwukrotnie, każdorazowo masując wybiórcze tkanki, pozostające w zależnościach strukturalnych, występujące w po- szczególnych układach. Bezpośrednio po zakończeniu terapii nastąpiło całkowite zniesienie dolegliwości bólowych (VAS=0). 

Wyniki 

          Przed przystąpieniem do terapii dolegliwość bólowa określana była w skali VAS na 7. Po zastosowaniu trzech zabiegów masażu tensegracyjnego natężenie bólu zmieniło się (VAS=2). Bezpośrednio po terapii uzyskano całkowite zniesienie dolegliwości bólowej (VAS=0). Efekt ten utrzymał się jeden miesiąc po za- stosowaniu terapii. Masaż tensegracyjny przyczynił się redukcji przewlekłego i napadowego, ostrego bólu głowy. 

Wnioski 

          Uzyskany efekt terapii skłania do stwierdzenia, że masaż tensegracyjny może być wykorzystywany, jako skuteczna forma terapii w dolegliwościach bólowych głowy, co wymaga jednak potwierdzenia na szerszej grupie pacjentów. Opisany, przedstawiony masaż wymaga od terapeuty wiedzy anatomicznej, doświadczenia w praktycznej pracy z pacjentem, umiejętności modyfikacji zaplanowanej metodyki masażu w zależności od samopoczucia i dolegliwości pacjenta w trakcie trwania terapii. Bardzo ważna jest również edukacja pacjenta na temat profilaktyki, różnych form rekreacji, sposobu wykonywania ćwiczeń, przyjmowania pozycji odciążających i przeciwbólowych celem utrwalenia uzyskanego efektu terapeutycznego.