Streszczenie 

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS, osteoartroza), jest przewlekłą i  upośledzającą stawy chorobą. W  stosunku do leczenia farmakologicznego, zauważa się znaczący wzrost spożycia suplementów diety celem złagodzenia objawów bólowych towarzyszących chorobie. Celem artykułu jest przedstawienie nowych form wspomagania leczenia ChZS za pomocą stosowania suplementów diety zawierające składniki naturalne. Pomimo niewielkiej liczby wiarygodnych badań naukowych dotyczących stosowania suplementów diety w ChZS, zaleca się doustne stosowanie ekstraktu z ostryżu długiego (Curcuma longa) zawierające kurkuminę (np. TheracurminÒ), ekstraktu z Boswellia serrata (np. AflapinÒ, 5-LoxinÒ) czy też ekstraktu z sosny nadmorskiej (Pinus pinaster, np. PycnogenolÒ). Wyniki badań wskazują na zmniejszenie się dolegliwości bólowych oraz poprawę funkcjonowania pacjenta w trakcie i po zakończeniu suplementacji powyższymi związkami. (Farm Współ 2019; 12: 29-35)

 

Wprowadzenie 

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS, osteoartroza) jest dynamicznie postępującym schorzeniem o etiologii wieloczynnikowej. Jest najczęściej występującą przewlekłą chorobą układu mięśniowo-szkieletowego u osób w średnim lub starszym wieku na całym świecie. Zmiany zwyrodnieniowe częściej obserwuje się u kobiet niż u mężczyzn, w szczególności w obrębie stawu kolanowego, biodrowego, kręgosłupa i drobnych stawów rąk [1]. Szacuje się, że w  USA na ChZS choruje około 27  mln ludzi, natomiast na całym świecie jest to około 135 mln ludzi (z czego 80% to osoby po 65 roku życia) [2]. Według danych amerykańskich w obrazie radiologicznym zmiany typowe dla choroby zwyrodnieniowej, u  osób powyżej 45 roku życia, stwierdza się, w przypadku stawów rąk, u ok. 44% kobiet i 38% mężczyzn, natomiast w przypadku stawów kolanowych u 19% badanych [2]. Badania ankietowe przeprowadzone w  Polsce, w  roku 2014 przez Główny Urząd Statystyczny wskazują, iż prawie 50% kobiet i  30% mężczyzn w  wieku powyżej 60 lat jest dotkniętych ChZS – osteoartroza jest u nich odpowiednio drugim i trzecim najczęściej występującym schorzeniem [3]. Wiele czynników leży u podstaw ChZS, są to m.in. czynniki genetyczne (np. mutacja genu COL2A1 kodującego łańcuchy a1 kolagenu typu II), zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne (np. syndrom metaboliczny, cukrzyca typu 2), nadwaga/otyłość, płeć żeńska, wiek powyżej 40 roku życia [4]. Obserwuje się także zależność między przyjmowanymi makroi mikroskładnikami pożywienia a wystąpieniem ChZS. Dieta bogata w tłuszcze, w szczególności w nasycone kwasy tłuszczowe (NKT), nadmierne spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT) n-6 (np. kwas linolowy i arachidonowy) w stosunku do WNKT n-3 (np. kwas dokozaheksaenowy; DHA) i eikozapentaenowy; EPA) a także niska podaż witamin (w szczególności mającej silne właściwości antyoksydacyjne witaminy E oraz witamin D i K) koreluje ze zwiększonym ryzykiem ChZS [5]. Ponadto, czynniki mechaniczne związane z  przeciążeniem i  uszkodzeniem stawu takie jak: urazy, mikrourazy, złamania i  nieprawidłowy zrost kości, uszkodzenia więzadeł prowadzące do niestabilności stawu istotnie zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia ChZS [1,4]. W  rozwoju choroby istotną rolę odgrywają zmiany morfologiczne, biochemiczne i molekularne chrząstki zbudowanej z chondrocytów i macierzy pozakomórkowej oraz innych tkanek stawowych. Obserwuje się zaburzenie równowagi między proteinazami i  antyproteinazami, poprzez stymulowane interleukiną 1 (IL-1) i czynnikiem martwicy nowotworu α (TNF-α) zwiększenie syntezy m.in. metaloproteinaz macierzy (MMP) biorących udział w  degradacji tkanek stawowych w  stosunku do tkankowych inhibitorów metaloproteinaz (TIMP). Następują także zmiany składu chrząstki stawowej na skutek spadku zawartości wody i utraty proteoglikanów oraz tworzenia nowych proteoglikanów o  krótszych łańcuchach glikozoaminoglikanów oraz mniejszej zdolności wiązania kwasu hialuronowego, co w  konsekwencji prowadzi do rozmiękczenia, zwłóknienia, oraz ubytku chrząstki stawowej. Jednocześnie dochodzi do sklerotyzacji warstwy podchrzęstnej, powstawania wyrośli kostnych (osteofitów) i  geod kostnych które mogą ograniczać ruchomość stawu i prowadzić do przedwczesnej niepełnosprawności ruchowej. Chorobie towarzyszy postępujący stan zapalny (proces fagocytozy fragmentów chrząstki stawowej i kości, zapalenie błony maziowej stawów), a także ból, sztywność stawów, trzeszczenie, osłabienie i ograniczenie ruchomości stawów [1,4]. Pomoc w chorobie skupia się na leczeniu objawowym, m.in. poprzez stosowanie metod chirurgicznych, fizjoterapeutycznych czy też farmakologicznych. Ze względu na fakt, iż jednym z głównych objawów występujących w przebiegu ChZS jest ból, reumatolodzy oraz lekarze podstawowej opieki zdrowotnej zapisują pacjentom niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) lub/i paracetamol. Jednakże wybór odpowiedniego leku oraz dopasowanie optymalnej jego dawki jest kluczowy dla skutecznego złagodzenia objawów bólowych. Stwierdzono m.in., że jednymi z najbardziej skutecznych NLPZ stosowanych w ChZS są koksyby, w szczególności rofekoksyb (lek wycofany z lecznictwa) i etorykoksyb oraz diklofenak (ten ostatni przyjmowany jednak w  maksymalnych dopuszczalnych dawkach dobowych). Wyniki badań wskazują jednocześnie na niską skuteczność łagodzenia objawów bólowych z  wykorzystaniem paracetamolu [6]. Dlatego też, suplementy diety definiowane jako środki spożywcze, których celem jest uzupełnienie normalnej diety, będące skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, przyjmowane doustnie w postaci kapsułki, tabletki lub płynu są coraz częściej rozpatrywane przez pacjentów z ChZS jako alternatywne środki wspomagające leczenie [7]. Pacjenci z ChZS najczęściej stosują produkty zawierające kwasy tłuszczowe omega-3 (tj. olej rybi/olej z kryla), glukozaminę, chondroitynę, witaminy, metylosulfonylometan (MSM), kwas hialuronowy i kurkuminę [8]. Pomimo dostępnych informacji na temat tych produktów, skuteczność ich działania w dużej mierze nie jest poparta wynikami badań naukowych. Pacjenci z ChZS często szukają u lekarzy, przyjaciół lub rodziny porady na temat wyboru najbardziej skutecznego suplementu diety wspomagającego leczenie ChZS. Ze względu na aktualizowany i pogłębiany wciąż stan wiedzy odnośnie skuteczności stosowania wybranych suplementów w ChZS, zalecenia takie mogą się różnić w czasie. Dobrym przykładem zmiany rekomendacji suplementów stosowanych w ChZS są lekarze rodzinni z Australii. W 2006 roku rekomendowali oni stosowanie glukozaminy i/lub chondroityny u 39% pacjentów z ChZS, natomiast w roku 2013 roku był to już poziom 13%. Związane było to najprawdopodobniej ze zwiększeniem się świadomości lekarzy rodzinnych co do nieskuteczności działania powyższych suplementów w  ChZS [9]. Rozbieżności w  zaleceniach dotyczących stosowania suplementów w ChZS, które można zaobserwować na przykładzie wytycznych różnych organizacji ze Stanów Zjednoczonych (ang. American Academy of Family Physicians, American College of Rheumatology), w połączeniu z różnicami w praktyce klinicznej, mogą powodować trudności w  wyborze najskuteczniejszego suplementu diety wspomagającego leczenie ChZS [10,11]. Celem poniższego artykułu jest przedstawienie wybranych suplementów stosowanych w ChZS, które są obecne na rynku suplementów bazując na wiarygodnych wynikach badań naukowych. 

 

Ekstrakt z ostryżu długiego (Curcuma longa) 

Ostryż długi (C. longa) zwany także kurkumą długą i jego pochodne były stosowane od tysięcy lat w  medycynie naturalnej m.in. Ayurveda (system medycyny indyjskiej) w leczeniu stanów zapalnych [12]. Kurkumina będąca polifenolowym organicznym związkiem chemicznym zbudowanym z dwóch reszt feruloilowych, jest najważniejszym aktywnym składnikiem ostryżu długiego. Liczne badania potwierdziły, że kurkumina hamuje proliferację komórek oraz indukuje apoptozę, wykazuje także właściwości antyangiogenne, przeciwnowotworowe, antyoksydacyjne i przeciwzapalne [13]. Jest ona zmiataczem reaktywnych form tlenu (RFT) jak również reaktywnych form azotu (RFA), w tym rodnika ponadtlenkowego i hydroksylowego a także dwutlenku azotu. Hamuje peroksydację lipidów oraz oksydacyjne uszkodzenia tkanek. Istnieje silna zależność pomiędzy odpowiedzią komórki na stres oksydacyjny a indukcją stanu zapalnego. Ponieważ RTF pośredniczą w produkcji prostaglandyn i  cytokin prozapalnych, kurkumina wykazuje aktywność przeciwzapalną poprzez hamowanie aktywacji czynnika transkrypcyjnego NF-кB, który m.in. reguluje ekspresję genów cytokin prozapalnych takich jak jak IL-1, IL-6, IL-8 oraz chemokin. Kurkumina obniża również syntezę TNF-α, który jest głównym induktorem NF-кB, a także obniża syntezę cyklooksygenazy (COX-2), kluczowego enzymu zaangażowanego w produkcję prostaglandyn oraz hamuje syntezę 5-lipooksygenazy (ALOX5) [14,15]. 

Uważa się, że kurkumina ma działanie terapeutyczne w zmianach zwyrodnieniowych stawów poprzez zmniejszenie syntezy mediatorów stanu zapalnego oraz dzięki właściwościom antyoksydacyjnym i antykataboliczym [16]. Właściwości farmakokinetyczne i farmakodynamiczne kurkuminy wskazują, iż jest ona słabo biodostępna [17]. W celu zwiększenia biodostępności kurkuminy, obecnie coraz częściej suplementy zawierające pochodne kurkumy przygotowywane są z  wykorzystaniem liposomów, miceli, kompleksów fosfolipidowych i  dodatku piperyny, a  także nanotechnologii polegających na enkapsulacji kurkuminy w różnego typu nanocząsteczki [18]. Jednym z suplementów zawierających kurkuminę wytworzonych z wykorzystaniem nanocząstek koloidowych, mających jedną z najwyższych obecnie na rynku biodostępność oraz aktywność fizjologiczną popartą badaniami klinicznymi jest TheracurminÒ. Badania z  wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych wykazały, że pole powierzchni pod krzywą zależności stężenia TheracurminÒ we krwi od czasu (AUC) po jego dożołądkowym podaniu (w dawkach 50 i 300 mg/kg masy ciała zwierząt) było ponad 40-krotnie wyższe niż w  przypadku tych samych dawek kurkuminy podanych zwierzętom w postaci proszku. Badania u ludzi potwierdziły wysoką biodostępność TheracurminÒ - AUC u osób, którym doustnie podano 30 mg kurkuminy w postaci TheracurminÒ było ponad 27-krotnie wyższe niż u  osób, które zażyły 30 mg kurkuminy w postaci niezmodyfikowanej [19]. 

Jak dotąd ocena skuteczności stosowania preparatu TheracurminÒ u  chorych na ChZS została opisana w publikacji Nakagawa i wsp. [20]. Badaniu o charakterze prospektywnym, randomizowanym, z podwójnie ślepą próbą i z grupą kontrolną otrzymującą placebo poddano grupę 50 pacjentów z II° i III° ChZS wg skali Kellegrena-Lawrence’a. Theracurmin podawano w dawce 2 kapsułek 3 x dziennie (co odpowiadało 180 mg kurkuminy na dobę) przez 8 tygodni. W celu złagodzenia dolegliwości bólowych w trakcie trwania eksperymentu pacjentom, na żądanie, ordynowano NLPZ w postaci celekoksybu w dawce 200 mg dziennie w podaniu doustnym. Dodatkową formą terapii przeciwbólowej było stosowanie plastrów przeciwbólowych. Przed rozpoczęciem eksperymentu oraz po jego zakończeniu analizowano parametry biochemiczne, a także szacowano ból i funkcjonowanie fizyczne pacjentów na podstawie indeksu Japanese Knee Osteoarthritis Measure (JKOM) skali wzrokowo-analogowej (ang. Visual Analog Scale; VAS) oraz potrzebę stosowania niesteroidowych NLPZ. Po zakończeniu badania stwierdzono istotne statystycznie niższe wartości skali VAS bólu stawu kolanowego spowodowanego zmianami zwyrodnieniowymi w grupie przyjmującej TheracurminÒ w porównaniu do grupy placebo. Po 8 tygodniach suplementacji TheracurminÒ, u pacjentów obniżyła się też istotnie potrzeba stosowania celekoksybu. Nie stwierdzono jednocześnie działań niepożądanych stosowania preparatu [20].

Innym preparatem zawierającym kurkuminę, którego skuteczność oceniano w leczeniu chorych na ChZS był C3-complexÒ. Związek ten zawiera dodatek piperyny, która znacząco zwiększa biodostępność kurkuminy po podaniu doustnym [21]. Badaniem o charakterze prospektywnym, randomizowanym, z podwójnie ślepą próbą mającym na celu ocenę skuteczności klinicznej kurkuminy w postaci C3-complexÒ w  ChZS objęto 53 chorych. Pacjenci podzieleni na dwie grupy przyjmowali: 1) C3-complexÒ w  ilości 1500 mg na dobę lub 2) placebo przez okres 6 tygodni. Miarę efektywności suplementacji C3-complexÒ stanowiły zmiany liczbowe w skalach WOMAC (ang. The Western Ontario and McMaster Universities Arthritis Index), VAS i  indeksie Lequesne’a. Po zakończeniu eksperymentu stwierdzono zależność pomiędzy przyjmowaniem kurkuminy w postaci C3-complexÒ a  zmniejszeniem wartości liczbowych wyników w  skalach WOMAC, VAS oraz indeksie Lequesne’a w porównaniu z grupą placebo. W odniesieniu do skali WOMAC stwierdzono znaczącą poprawę związaną ze zmniejszeniem odczuwanego bólu i funkcjonowaniem fizycznym pacjentów jednakże nie stwierdzono takiej zależności dla podskali oceniającej sztywność stawu kolanowego. W eksperymencie pacjenci nie zgłaszali żadnych poważniejszych działań niepożądanych; stwierdzono jedynie łagodne objawy żołądkowo-jelitowe porównywalne dla obu grup [21].

 

Ekstrakt z Boswellia serrata 

B. serrata (Kadzidła, kadzidłowiec) jest gatunkiem drzewa, które rośnie głównie na suchych i górzystych obszarach Afryki Północnej, Indii oraz Bliskim Wschodzie. Ekstrakt z żywicy pochodzący z drzewa kadzidłowca, jest używany od tysiącleci m.in. w hinduskiej medycynie ludowej do leczenia różnych schorzeń [22]. Ekstrakt z B. serrata zawiera wiele aktywnych składników takich jak mono-, di-, tri, tetracyckliczne kwasy triterpenowe oraz pentacykliczne kwasy triterpenowe takie jak kwas β-bosweliowy, kwas acetyloβ-bosweliowy, kwas 11-keto-β-bosweliowy oraz kwas acetylo-11-keto-β-bosweliowy (AKBA). Badania in vitro oraz z  wykorzystaniem modeli zwierzęcych wykazują, że kwasy bosweliowe, z  których AKBA wykazuje najsilniejsze działanie, hamują syntezę ALOX5 katalizującego powstanie kwasu 5-hydroksyeikozatetraenowego (5-HETE), będącego prekursorem leukotrienów (m.in. takich jak prozapalne leukotrieny B4) modulujących procesy zapalne [23]. Badania in vitro wskazują także na hamujące działanie AKBA w  stosunku do TNF-a, IL-1β, kinaz aktywowanych mitogenami (MAPK) a także metaloproteinaz, które są zaangażowane w  remodeling macierzy zewnątrzkomórkowej [24]. 

Standardowo w suplementach diety zawierających ekstrakty z B. serrata znajduje się od 2-3% AKBA. Jednocześnie badania in vitro analizujące właściwości farmakokinetyczne AKBA wskazują na słabą biodostępność tego związku ze względu na niedostateczną wchłanialność w  układzie pokarmowym i  nasilony metabolizm AKBA. Wpływa to ostatecznie na ograniczoną skuteczność przeciwzapalną produktów bazujących na ekstraktach z B. serrata. W celu zwiększenia biodostępności AKBA, na rynku suplementów diety są od niedawna dostępne także preparaty z B. serrata zawierające AKBA o wyższym stężeniu niż standardowe wartości [25]. Przegląd prac oryginalnych pozwolił na identyfikację co najmniej 3 eksperymentów, w których wykorzystywano dwa opatentowane ekstrakty z B. serrata takie jak: AflapinÒ (standaryzowany na zawartość 20% AKBA) oraz 5-LoxinÒ (standaryzowany na zawartość 30% AKBA) [24,26-27]. 

W eksperymencie zaproponowanym przez Sengupta i wsp. [24], badaniu o charakterze prospektywnym, randomizowanym, z podwójnie ślepą próbą i  z grupą kontrolną otrzymującą placebo poddano grupę 60 osób z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego, którzy podzieleni na podgrupy otrzymywali doustnie przez okres 90 dni: 1) 100 mg 5-LoxinÒ dziennie (n = 20), 2) 100 mg AflapinÒ dziennie (n = 20) oraz 3) placebo (n = 20). W trakcie badania oraz po jego zakończeniu analizowano parametry biochemiczne oraz szacowano ból oraz funkcjonowanie fizyczne pacjentów na podstawie indeksu Lequesne’a i skal WOMAC i VAS. Po zakończeniu eksperymentu stwierdzono, że zarówno AflapinÒ jak i  5-LoxinÒ istotnie statystycznie korelują ze znaczącą poprawą wartości w skalach bólu a także poprawą funkcjonowania fizycznego pacjentów w  porównaniu do osób przyjmujących placebo. Jednocześnie nie zaobserwowano działań niepożądanych suplementacji zarówno dla AflapinÒ jak i 5-LoxinÒ. Odnotowano jednakże wyższą skuteczność suplementacji AflapinÒ u chorych z ChZS obrazowaną większym obniżeniem wartości wyników skali VAS, WOMAC i  indeksu Lequesne’a w  porównaniu do odpowiadających im wartości uzyskanych dla grupy pacjentów suplementowanych 5-LoxinÒ [24]. Wyniki przedstawionych powyżej badań zachęciły autorów do przeprowadzenia serii eksperymentów z wykorzystaniem modeli zwierzęcych oraz hodowli komórkowych [25]. Wykazały one, że AflapinÒ rzeczywiście charakteryzuje się silniejszymi właściwościami przeciwzapalnymi i  przeciwartretycznymi niż 5-LoxinÒ. Zaobserwowano bowiem lepszą biodostępność AKBA u  zwierząt laboratoryjnych pochodzącą z AflapinÒ niż 5-LoxinÒ (wyższe o  ponad 50% stężenie AKBA w  surowicy szczurów Wistar, którym dożołądkowo ordynowano oba związki w pojedynczym podaniu, w ekwiwalentnych dawkach 6 mg AKBA). Badania in vitro wskazywały także na większy o prawie 15% potencjał hamujący AflapinÒ (IC50 44,736 ng/ml) w  stosunku do m.in. MMP-3 w odniesieniu do 5-LoxinÒ (IC50 52,528 ng/ml) [24]

 

Ekstrakt z kory sosny nadmorskiej (Pinus pinaster) 

Ekstrakt z  kory sosny nadmorskiej (P. pinaster) jest mieszaniną polifenoli roślinnych o  różnorodnych efektach biologicznych i  klinicznych. Obecnie najbardziej rozpowszechnionym ekstraktem z  sosny nadmorskiej jest PycnogenolÒ, standaryzowany na zawartość 70 ± 5% procyjanidyn, złożonych głównie z katechin i epikatechin w formie polimerów o różnym stopniu polimeryzacji (głównie proantocyanidina B1 – epikatechina-(4β→8)-katechina) oraz kwasów fenolowych, kwasów cynamonowych i ich glikozydów, a także taksyfoliny [28]. Należy zaznaczyć, że pierwotnie nazwa pyknogenol stosowana była do określenia klasy flawonoidów, w szczególności związków złożonych z flawano-3-olu i jego pochodnych [29]. 

Ekstrakt kory sosny morskiej wywiera działanie przeciwutleniające oraz przeciwzapalne zarówno w  badaniach in vitro, jak i in vivo. Procyjanidyny zawarte w  PycnogenoluÒ wykazują silne działanie przeciwutleniające, m.in. poprzez formowanie rodników fenoksylowych, ich terminację oraz chelatowanie metali odpowiedzialnych za katalizowanie utleniania lipidów [30]. Badania in vitro wykazały, iż PycnogenolÒ ma właściwości hamujące kaskadę fosforylacji poprzez blokowanie MAPK w komórkach poddanych stresowi oksydacyjnemu [31]. Zaobserwowano również, że PycnogenolÒ ma właściwości redukcji stanu zapalnego poprzez obniżenie aktywności MAPK (SAPK/JNK, ERK1/2 i  p38 MAPK) oraz ekspresji syntezy tlenku azotu (iNOS) oraz COX-2 [32]. Badania potwierdziły także właściwości hamujące PycnogenoluÒ w stosunku do metaloproteinaz, w szczególności MMP-1, MMP-3 i MMP-9 [33]. 

Poszczególne składniki Pycnogenolu®, m.in. katechina, kwas kawowy i ferulowy, taksyfolina są szybko wchłaniane w przewodzie pokarmowym i pojawiają się w krwioobiegu już po ok. 30 minutach od spożycia, pozostając tam przez co najmniej 14 godzin [34]. Aktywne metabolity takie jak delta-(3,4-dihydroksyfenylo)-gamma-walerolakton (M1) wytwarzane przez mikroflorę jelitową w przewodzie pokarmowym z oligomerycznych procyjanidyn pojawiają się we krwi 6 h po spożyciu i pozostają przez co najmniej 14 godzin. Stwierdzono, że metabolity te wykazują silniejsze od prekursora (katechiny) działanie hamujące w stosunku do metaloproteinaz (w szczególności do MMP-9). Badania nad zastosowaniem Pycnogenolu® w chorobie zwyrodnieniowej opisano dotychczas w co najmniej 5 eksperymentach [35-39]. 

Celem badania o  charakterze prospektywnym, randomizowanym, z podwójnie ślepą próbą i z grupą kontrolną otrzymującą placebo zaproponowanym przez Belcaro i wsp. [37] było zbadanie skuteczności suplementacji PycnogenolemÒ pacjentów z  ChZS. Osoby suplementowane otrzymywały doustnie 100 mg PycnogenoluÒ w  dawce dziennej przez 3 miesiące. Miarę efektywności suplementacji ekstraktem z sosny nadmorskiej stanowiły zmiany wartości w  skali WOMAC, analiza sprawności ruchowej w  postaci zmian dystansu przebytego na bieżni elektrycznej oraz potrzeba użycia NLPZ. Po zakończeniu eksperymentu stwierdzono istotne statystycznie obniżenie wartości globalnej skali WOMAC o 56% w grupie suplementowanej (n = 77) w stosunku do grupy placebo (n = 79; obniżenie o 9,6%). Zaobserwowano także istotne statystycznie wydłużenie przebytego dystansu w grupie badanej (68  m na początku badania, 198 m po jego zakończeniu) w stosunku do grupy kontrolnej (wzrost z 65 m do 88 m). Odnotowano również obniżenie o 58% potrzeby zażywania NLPZ w grupie suplementującej w stosunku do grupy placebo (obniżenie o 1%), a także spadek odsetka osób z obrzękiem stóp w grupie przyjmującej PycnogenolÒ (80%) w  stosunku do grupy kontrolnej (1%). Należy również przybliżyć wyniki najnowszego eksperymentu analizującego podłoże molekularne zmian zachodzących w  tkankach pacjentów suplementowanych PycnogenolemÒ [39]. Badaniem objęto 33 pacjentów z  zaawansowaną ChZS, którzy zostali zakwalifikowani do alloplastyki stawu kolanowego. Pacjentów podzielono na dwie grupy – pierwsza (16  pacjentów) otrzymywała 100 mg PycnogenoluÒ dwa razy dziennie, druga stanowiła grupę kontrolną (17  pacjentów) i  otrzymywała placebo przez okres 3  tygodni przed operacją. Podczas zabiegu chirurgicznego od wszystkich pacjentów pobrano chrząstkę i płyn stawowy oraz surowicę. Następnie w chondrocytach pacjentów analizowano ekspresję genów będących markerami homeostazy chrząstki stawowej, a  także badano mediatory stanu zapalnego oraz metabolizmu chrząstki w próbach płynu stawowego i surowicy. 

Stwierdzono, iż pacjenci suplementowani PycnogenolemÒ wykazywali istotnie statystyczny niższy poziom ekspresji genów takich jak MMP3, MMP13 i IL1B, będących markerami degradacji chrząstki stawowej. Dodatkowo, zaobserwowano, że stężenie metaloproteinazy ADAMTS-5 (ang. a disintegrin-like and metalloprotease with thrombospondin type 1 motif, member 5) w surowicy pacjentów poddanych suplementacji ekstraktem z  sosny nadmorskiej było znacząco niższe niż w grupie placebo. Autorzy eksperymentu podkreślają, że jest to pierwszy raport opisujący pozytywne efekty suplementacji PycnogenolemÒ na poziomie komórkowym w ChZS, a uzyskane wyniki przyczyniają się do wyjaśnienia wpływu związków zawartych w ekstrakcie z sosny nadmorskiej na kliniczne efekty obserwowane we wcześniejszych badaniach dotyczących analizy skuteczności suplementacji PycnogenolemÒ w chorobie zwyrodnieniowej stawów [39]. 

 

Podsumowanie 

Powyżej przedstawiono trzy suplementy diety, dla których znaleziono racjonalne podstawy naukowe dotyczące skuteczności suplementacji w  ChZS. W  powyższym opracowaniu nie brano pod uwagę powszechnie obecnych na rynku suplementów zawierających np. glukozaminę, chondroitynę, oleje rybne itd. z uwagi na dużą liczbę niejednoznacznych wyników badań dotyczących ich stosowania w ChZS oraz obserwowany wzrost odejścia od ich rekomendacji przez lekarzy. Dla osób szukających nowych form wspomagających leczenie ChZS, środki takie jak ekstrakt z ostryżu długiego zawierające kurkuminę (np. TheracurminÒ), ekstrakt z B. serrata (np. AflapinÒ, 5-LoxinÒ) czy też ekstrakt z sosny nadmorskiej (np. PycnogenolÒ), mogą być dobrym rozwiązaniem, biorąc pod uwagę krótki czas ich stosowania: od 6 do 12 tygodni. Wyniki badań wskazują bowiem na zmniejszenie się dolegliwości bólowych oraz poprawę funkcjonowania pacjenta w trakcie i po zakończeniu suplementacji przy jednoczesnym braku poważniejszych efektów ubocznych stosowania opisanych suplementów. 

 

 

 

Piśmiennictwo 

1. Klimiuk PA, Kurytliszyn-Moskal A. Choroba zwyrodnieniowa stawów. W: Puszczewicz M (red). Wielka interna - reumatologia. Warszawa: Medical Tribune Polska; 2016. Wyd. 2. 

2. Neogi T, Zhang Y. Epidemiology of osteoarthritis. Rheum Dis Clin North Am. 2013;39:1-19. 

3. https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/24/1/1/ludnosc_w_wieku_60._struktura_demograficzna_i_ zdrowie.pdf 

4. Chojnacki M, Kwapisz A, Synder M, et al. Osteoartroza: etiologia, czynniki ryzyka, mechanizmy molekularne. Postepy Hig Med Dosw. 2014;68:640-52. 

5. Thomas S, Browne H, Mobasheri A, et al. What is the evidence for a role for diet and nutrition in osteoarthritis? Rheumatology (Oxford). 2018;57(suppl_4):iv61-iv74. doi: 10.1093/rheumatology/key011. 

6. Da Costa B. R, Reichenbach S, Keller N, et al. Effectiveness of non-steroidal anti-inflammatory drugs for the treatment of pain in knee and hip osteoarthritis: a network meta-analysis. The Lancet. 2017;390:21-33. 

7. https://ods.od.nih.gov/factsheets/DietarySupplements-HealthProfessional/, aktualizacja 16.09.2018 r. 

8. Gregory PJ, Sperry M, Wilson AF. Dietary supplements for osteoarthritis.Am Fam Physician. 2008;77:177-84. 

9. Basedow M, Williams H, Shanahan EM, et al. Australian GP management of osteoarthritis following the release of the RACGP guideline for the nonsurgical management of hip and knee osteoarthritis. BMC Res Notes. 2015;8:536.

10. Hochberg MC, Altman RD, April KT, et al. American College of Rheumatology. American College of Rheumatology 2012 recommendations for the use of nonpharmacologic and pharmacologic therapies in osteoarthritis of the hand, hip, and knee. Arthritis Care Res (Hoboken). 2012 Apr;64(4):465-74. 

11. Sinusas K. Osteoarthritis: diagnosis and treatment. Am Fam Physician. 2012;85(1):49-56. 

12. Goel A, Kunnumakkara AB, Aggarwal BB. Curcumin as “Curecumin”:From kitchen to clinic. Biochem Pharmacol. 2008;75(4):787-809. 

13. Sikora-Polaczek M, Bielak-Żmijewska A, Sikora E. Molekularne i komórkowe mechanizmy działania kurkuminy - dobroczynny wpływ na organizm.Post Bioch. 2011;57(1):74-84. 

14. Aggarwal BB, Shishodia S. Suppression of the nuclear factorkappaB activation pathway by spice-derived phytochemicals: reasoning for seasoning. Ann N Y Acad Sci. 2004;1030:434-41. 

15. Aggarwal BB, Shishodia S. Molecular targets of dietary agents for prevention and therapy of cancer. Biochem Pharmacol. 2006;71: 1397-421. 

16. Peddada KV, Peddada KV, Shukla SK, et al. Role of Curcumin in Common Musculoskeletal Disorders: a Review of Current Laboratory, Translational and Clinical Data. Orthop Surg. 2015;7(3):222-31. 

17. Aggarwal BB, Sung B. Pharmacological basis for the role of curcumin in chronic diseases: an age-old spice with modern targets. Trends Pharmacol Sci. 2009;30:85-94. 

18. Rahimi HR, Nedaeinia R, Sepehri Shamloo A, et al. Novel delivery system for natural products: Nano-curcumin formulations. Avicenna J Phytomed. 2016;6(4):383-98. 

19. Sasaki H, Sunagawa Y, Takahashi K, et al. Innovative preparation of curcumin for improved oral bioavailability. Biol Pharm Bull. 2011;34:660-5. 

20. Nakagawa Y, Mukai S, Yamada S, et al. Short-term effects of highly-bioavailable curcumin for treating knee osteoarthritis: a randomized, double-blind, placebo-controlled prospective study. J Orthop Sci. 2014;19(6):933-9. 

21. Panahi Y, Rahimnia AR, Sharafi M, et al. Curcuminoid Treatment for Knee Osteoarthritis: A Randomized Double-Blind PlaceboControlled Trial.Phytother Res. 2014;28(11):1625-31. 

22. Abdel-Tawab M, Werz O, Schubert-Zsilavecz M. Boswellia serrata: an overall assessment of in vitro, preclinical, pharmacokinetic and clinical data. Clin Pharmacokinet. 2011;50(6):349-69. 

23. Poeckel D, Werz O. Boswellic Acids: Biological Actions and Molecular Targets. Curr Med Chem. 2006;13(28):3359-69. 

24. Sengupta K, Krishnaraju AV, Vishal AA, et al. Comparative efficacy and tolerability of 5-Loxin and Aflapin against osteoarthritis of the knee: a double blind, randomized, placebo controlled clinical study. Int J Med Sci. 2010;7(6):366-77.

25. Sengupta K, Kolla JN, Krishnaraju AV, et al. Cellular and molecular mechanisms of anti-inflammatory effect of AflapinÒ: a novel Boswellia serrata extract. Mol Cell Biochem. 2011;354(1-2):189-97. 

26. Sengupta K, Alluri KV, Satish AR, et al. A double blind, randomized, placebo controlled study of the efficacy and safety of 5-Loxin for treatment of osteoarthritis of the knee. Arthritis Res Ther. 2008;10(4):85. 

27. Vishal AA, Mishra A, Raychaudhuri SP. A Double Blind, Randomized, Placebo Controlled Clinical Study Evaluates the Early Efficacy of Aflapin® in Subjects with Osteoarthritis of Knee. Int J Med Sci. 2011;8(7):615-22. 

28. D’Andrea G. Pycnogenol: a blend of procyanidins with multifaceted therapeutic applications? Fitoterapia. 2010;81(7):724-36. 

29. Masquelier J, Michaud J, Laparra J, et al. Flavonoides and pycnogenols. Intern J Vit Nutr Res. 1979;49:307-11. 

30. Chowdhury WK, Arbee S, Debnath S, et al. Pycnogenol: A Miracle Componentin Reducing Ageing and Skin Disorders. J Clin Exp Dermatol Res. 2017;8:395. 

31. Lee HH, Kim KJ, Lee OH, et al. Effect of pycnogenol® on glucose transport in mature 3T3L1 Adipocytes. Phytother Res. 2010;24:1242-9. 

32. Peng YJ, Lee CH, Wang CC, et al. Pycnogenol attenuates the inflammatory and nitrosative stress on joint inflammation induced by urate crystals.Free Radic Biol Med. 2012;52:765-74. 

33. Chowdhury N, Farooq T, Abdullah S, et al. Molecular Enzymology and Drug Targets Matrix Metalloproteinases (MMP), a  Major Responsible Downstream Signaling Molecule for Cellular Damage-A Review. Mol Enz Drug Tar. 2016;2:3. 

34. Grimm T, Skrabala R, Chovanová Z, et al. Single and multiple dose pharmacokinetics of maritime pine bark extract (pycnogenol) after oral administration to healthy volunteers. BMC Clin Pharmacol. 2006;6:4. 

35. Farid R, Mirfeizi Z, Mirheidari M, et al. Pycnogenol supplementation reduces pain and stiffness and improves physical function in adults with knee osteoarthritis. Nutr Res. 2007;27:692-7. 

36. Cisár P, Jány R, Waczulíková I, et al. Effect of pine bark extract (Pycnogenol)on symptoms of knee osteoarthritis. Phytother Res. 2008;22(8):1087-92. 

37. Belcaro G, Cesarone MR, Errichi S, et al. Treatment of osteoarthritis with Pycnogenol. The SVOS (San Valentino Osteo-arthrosis Study). Evaluation of signs, symptoms, physical performance and vascular aspects. Phytother Res. 2008;22(4):518-23. 

38. Belcaro G, Cesarone MR, Errichi S, et al. Variations in C-reactive protein, plasma free radicals and fibrinogen values in patients with osteoarthritis treated with Pycnogenol. Redox Rep. 2008;13(6):271-6. 

39. Jessberger S, Högger P, Genest F, et al. Cellular pharmacodynamic effects of Pycnogenol® in patients with severe osteoarthritis: a randomized controlled pilot study. BMC Complement Altern Med. 2017;17(1):537.