STRESZCZENIE

WSTĘP: Dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa są jedną z głównych przyczyn wizyt w gabinetach fizjoterapii. Nowoczesne metody terapii takie jak rozluźnianie powięziowo-mięśniowe, masaż tkanek głębokich oraz kinezjotaping pozwalają na skuteczną redukcję bólu. 

CEL:Celem głównym pracy jest ocena skuteczności terapii powięziowo-mięśniowej, masażu tkanek głębokich oraz kinezjotapingu zastosowanych w celu złagodzenia dolegliwości bólowych odcinka lędźwiowego kręgosłupa u pracowników fizycznych. 

MATERIAŁ I METODY: Materiał stanowiło 19 pracowników fizycznych w wieku od 40 do 55 lat. Osoby badane podzielono na 2 grupy. W grupie 1 przeprowadzono terapię powięziowo-mięśniową jako terapię główną oraz kinezjotaping jako terapię wspomagającą. W grupie 2 również przeprowadzono rozluźnianie powięziowo-mięśniowe jako terapię główną. Terapię wspomagającą stanowiły wybrane metody masażu tkanek głębokich. Jako element diagnostyczny terapii zastosowano test Schobera. Pacjenci ocenili ból wg skali VAS, a terapię ocenili poprzez autorski kwestionariusz dot. zastosowanej terapii. 

WYNIKI: U 100% badanych osób zwiększyła się ruchomość odcinka lędźwiowego kręgosłupa. W grupie 1 ruch zginania kręgosłupa wg testu Schobera zwiększył się średnio o 1,23 cm, a w grupie 2 o 1,33 cm. Ruch prostowania kręgosłupa w grupie 1 zwiększył się średnio o 0,73 cm, a w grupie 2 o 0,78 cm. Ból w odcinku lędźwiowym kręgosłupa zredukowano u 100% zbadanych osób. Po zastosowanej terapii bólu nie odczuwa 60% osób w grupie 1 oraz 66,6% osób w grupie 2. 

WNIOSKI: Terapia powięziowo-mięśniowa, masaż tkanek głębokich oraz kinezjotaping pomagają w redukcji bólu odcinka lędźwiowego kręgosłupa; lepszym wspomaganiem terapii głównej okazał się masaż tkanek głębokich; terapia wpłynęła na zwiększenie ruchomości odcinka lędźwiowego u kobiet i mężczyzn; komfort życia pacjentów po zastosowaniu terapii poprawił się.

WSTĘP 

Ból odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa to częsty problem wśród pacjentów. Szacuje się, że ból w odcinku lędźwiowym pojawił się u 84% populacji na całym świecie. Fizjoterapeuci próbują zwalczyć ból odcinka lędźwiowego najczęściej standardowymi metodami kinezyterapii lub fizykoterapii, uznając, że jest to ból pochodzenia wyłącznie mięśniowego. Ból odcinka lędźwiowego wywoływany jest często przez nieprawidłowości w funkcjonowaniu powięzi, która jest ignorowana przez fizjoterapeutów. Temat powięzi w fizjoterapii jest stosunkowo nowy i często niedoceniany[1]. 

Rozluźnianie powięziowo-mięśniowe jest zbiorem technik, które pozwalają na pracę z powięzią, mięśniami oraz innymi tkankami miękkimi w zgodzie z ciałem pacjenta. Terapia na powięzi ma na celu jej przebudowę, rozluźnienie napięć, zmniejszenie dolegliwości bólowych, rozluźnienie mięśni oraz eliminację ograniczonej ruchomości, która ma swoją przyczynę w tkankach miękkich. Różni fizjoterapeuci tworzą autorskie metody pracy z powięzią, co oznacza, że nie ma jednego wzorca terapii, który terapeuci powinni bezwzględnie stosować. Terapeuta może wykorzystać stworzone już schematy lub wybrać te, które uzna za odpowiednie do pracy z konkretnym pacjentem. Najczęściej stosowany schemat polega na rozciąganiu tkanek [2 3 4] . 

Masaż tkanek głębokich wymaga znajomości anatomii danej struktury lub obszaru, zrozumienia jej fizjologii oraz ergonomicznej pracy z pacjentem bez używania dużej siły nacisku. Do pracy z nawet bardzo napiętą tkanką terapeuta nie powinien używać dużej siły. Masaż tkanek głębokich polega na wykonywaniu powolnych ruchów oraz topienia się w tkankę. Praca na tkankach głębokich wymaga cierpliwości, a terapeuta powinien poczuć, jak mięsień zaczyna się rozluźniać pod wpływem wykonywanych strategii ruchów. Celem masażu tkanek głębokich nie jest przyjemność. Nacisk kładzie się na zmianę struktury, rozluźnienie, zwiększenie ograniczonej ruchomości mięśni lub stawu oraz zmniejszenie bólu. W pracy z tkankami głębokimi najważniejsze jest zrozumienie danej tkanki oraz praca z tą tkanką, a nie na tkance [5] . Kinezjotaping został stworzony w latach siedemdziesiątych przez Japońskiego chiropraktyka dr Kenzo Kase. Metoda kinezjotapingu wykorzystuje specjalne taśmy do aplikacji na skórę pacjenta. Taśmy zostały stworzone tak, by imitowały właściwości ludzkiej skóry. Grubość taśmy zbliżona jest do grubości naskórka. Taśmę należy nakleić pod odpowiednim naprężeniem, które zależy od dobranej metody aplikacji. Wyróżniamy sześć rodzajów aplikacji: mięśniową, powięziową, więzadłową, limfatyczną, korekcji powięziowej oraz funkcjonalną [6 7] . 

CEL 

Celem głównym pracy jest ocena skuteczności terapii powięziowo-mięśniowej, masażu tkanek głębokich oraz kinezjotapingu zastosowanych w celu złagodzenia dolegliwości bólowych odcinka lędźwiowego kręgosłupa u pracowników fizycznych. Celem szczegółowym jest sprawdzenie, która metoda (masaż tkanek głębokich, czy kinezjotaping) jest lepszym wspomaganiem terapii powięziowo-mięśniowej.

MATERIAŁ I METODY 

Materiał stanowiło 19 pracowników fizycznych (10 kobiet oraz 9 mężczyzn) w wieku od 40 do 55 lat. Warunkiem uczestniczenia w badaniu było występowanie dolegliwości bólowych odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Na potrzeby pracy osoby uczestniczące w badaniu zostały podzielone na 2 grupy. W grupie 1 znalazło się 5 kobiet oraz 5 mężczyzn. Charakterystyka grupy 1 znajduje się w tabeli nr 1. W grupie 2 znalazło się 5 kobiet oraz 4 mężczyzn.

Przed rozpoczęciem terapii obie grupy otrzymały autorski kwestionariusz z pytaniami dotyczącymi oceny terapii oraz arkusz ze skalą bólu wizualno-analogową (VAS, Visual Analog Scale), aby ocenić dolegliwości bólowe w odcinku lędźwiowym przed terapią oraz po zastosowaniu terapii. Następnie w obu grupach dokonano pomiaru ruchomości odcinka lędźwiowego wg testu Schobera. Pomiaru dokonano przed rozpoczęciem terapii oraz po jej zakończeniu. W grupie nr 1 zastosowano terapię powięziowo-mięśniową na powięzi piersiowo-lędźwiowej jako główny środek leczniczy oraz kinezjotaping, który miał za zadanie wspomagać terapię powięziowo-mięśniową. W grupie nr 2 również przeprowadzono terapię powięziowo-mięśniową jako główny środek terapeutyczny w taki sam sposób jak w grupie nr 1. Jako wspomaganie terapii głównej wykonano masaż tkanek głębokich. Terapia odbywała się codziennie przez 7 dni.

WYNIKI

U 100% badanych osób nastąpiła redukcja bólu po zastosowanej terapii. Średnia ocena bólu przed terapią wynosiła dla grupy 3,1 pkt, dla kobiet 3,4 pkt, a dla mężczyzn 2,8 pkt. Po terapii średnia dla grupy wynosi 0,5 pkt, dla kobiet 0,6 pkt, a dla mężczyzn 0,4 pkt. Średnio dla grupy zredukowano ból o 2,6 pkt, dla kobiet o 2,8 pkt, a dla mężczyzn 2,4 pkt. Po terapii 60% badanych w grupie 1 (3 kobiety oraz 3 mężczyźni) nie odczuwa bólu.

U 100% badanych osób w grupie 1 ruch zginania kręgosłupa zwiększył się. Średnia ruchu dla całej grupy przed terapią wynosiła 3,31 cm. Średnia dla kobiet wynosiła 3,62 cm, a dla mężczyzn 3 cm. Po terapii średnia dla całej grupy wynosi 4,54 cm. Średnia dla kobiet wynosi 4,9 cm, a dla mężczyzn 4,18. Średnio ruch zginania odcinka lędźwiowego dla całej grupy zwiększył się o 1,23 cm, u kobiet średnia wzrosła o 1,28 cm, a u mężczyzn o 1,18cm.

U 100% badanych osób w grupie nr 1 ruch prostowania kręgosłupa zwiększył się po terapii. Średnia ruchu dla całej grupy przed terapią wynosiła 1,31 cm. Średnia dla kobiet wynosiła 1,52 cm, a dla mężczyzn 1,1 cm. Po zastosowaniu terapii średnia dla całej grupy wynosi 2,04 cm. Średnia dla kobiet wynosi 2,38 cm, a dla mężczyzn 1,7 cm. Średnio ruch prostowania kręgosłupa w odcinku lędźwiowym zwiększył się dla całej grupy o 0,73 cm, dla kobiet o 0,86 cm, a dla mężczyzn o 0,6 cm.

100% badanych osób wskazało, że komfort ich życia po terapii poprawił się. Średnia ocena komfortu życia przed terapią wynosiła dla grupy 5,8 pkt, dla kobiet 6 pkt, a dla mężczyzn 5,75 pkt. Po terapii średnia dla grupy wynosi 9 pkt, dla kobiet 9,4 pkt, a dla mężczyzn 8,5 pkt. Średnia dla grupy wzrosła o 3,2 pkt, dla kobiet o 3,4 pkt, a dla mężczyzn o 2,75 pkt.

U 100% badanych osób zredukowano ból w odcinku lędźwiowym. Średnia ocena bólu przed terapią wynosiła dla grupy 3 pkt, dla kobiet 3,6 pkt, a dla mężczyzn 2,25 pkt. Średnia dla grupy po terapii wynosi 0,33 pkt, dla kobiet 0,6 pkt, a dla mężczyzn 0 pkt. Średnio po terapii zredukowano ból dla grupy o 2,67 pkt, u kobiet o 3 pkt, a u mężczyzn o 2,25 pkt. Po terapii 66,6 % zbadanych osób (2 kobiety i 4 mężczyzn) nie odczuwa bólu.

U 100% osób badanych zakres ruchu zginania kręgosłupa w odcinku lędźwiowym zwiększył się. Przed badaniem średnia dla grupy wynosiła 2,9 cm, u kobiet 2,94 cm, a dla mężczyzn 2,97 cm. Po terapii średnia dla grupy wynosi 4,23 cm, dla kobiet 4,44 cm, a dla mężczyzn 3,97 cm. Zakres ruchu zwiększył się średnio dla grupy o 1,33 cm, dla kobiet o 1,5 cm, a dla mężczyzn o 1 cm.

U 100% badanych osób zakres ruchu prostowania kręgosłupa zwiększył się. Przed terapią średnia grupy wynosiła 1,33 cm, dla kobiet 1,66 cm, a dla mężczyzn 0,92 cm. Po terapii średnia grupy wynosi 2,11, dla kobiet 2,56, dla mężczyzn 1,55 cm. Średnio dla grupy ruch prostowania kręgosłupa wzrósł o 0,78 cm, dla kobiet o 0,9 cm, a dla mężczyzn o 0,63 cm.

Dla 100% osób badanych nastąpiła poprawa komfortu życia. Przed zastosowaniem terapii średnia ocena komfortu życia dla całej grupy wynosiła 4,8 pkt, średnia dla kobiet wynosiła 5 pkt, a dla mężczyzn 4,6 pkt. Po terapii średnia dla grupy wynosi 8,1 pkt. Średnia dla kobiet wynosi 8,8 pkt, a dla mężczyzn 7,4 pkt. Po terapii średnia dla grupy wzrosła o 3,3 pkt, dla kobiet o 3,8 pkt, a dla mężczyzn o 2,8 pkt. 

DYSKUSJA 

Temat wpływu terapii powięziowo-mięśniowej, masażu tkanek głębokich oraz kinezjotapingu na zdrowie pacjentów był już przedmiotem badań i analiz, co nie dziwi o tyle, że wskazane metody są stosowane od wielu lat z tym, że kinezjotaping traktuje się jako metodę dodatkową w fizjoterapii. 

W 2013 r. Ratajska i wsp. przeprowadzili badania pt. Rozluźnianie mięśniowo-powięziowe u chorych w pierwszym okresie po rewaskularyzacji tętnic wieńcowych– doniesienie wstępne [8] . W badaniu wzięło udział 20 osób z chorobą niedokrwienną serca po zabiegu rewaskularyzacji tętnic wieńcowych metodą sternotomii. Badanych podzielono na 2 grupy. W grupie 1 zastosowano tradycyjne metody usprawniania w kardiologii, a w grupie 2 zastosowano dodatkowo rozluźnianie powięziowo-mięśniowe na taśmie bocznej oraz taśmie powierzchniowej przedniej wg Meyersa. Pacjenci z grupy nr 2 ocenili dolegliwości bólowe w szóstej dobie po zabiegu średnio na 1,5 pkt wg skali bólu VAS, a pacjenci z grupy nr 1 średnio na 6,5 pkt. Autoocenę trudności z oddychaniem również zmierzono wg skali VAS. W grupie nr 2 zauważono mniejsze natężenie trudności z oddychaniem niż w grupie nr 1. Grupa nr 2 oceniła trudności z oddychaniem w szóstej dobie po operacji średnio na 3 pkt, a grupa nr 1 na 5,7 pkt. Ponadto stwierdzono, że techniki powięziowo-mięśniowe wpływają na poprawę wydolności oddechowej (FEV1 i FVC) u pacjentów po pomostowaniu aortalno-wieńcowym oraz przyczyniają się do zmniejszenia bólu i zwiększenia wydolności fizycznej. 

Terapia powięziowo-mięśniowa została również przedmiotem badań w artykule Łukasik i wsp. pt. Porównanie skuteczności technik mięśniowo-powięziowych i masażu klasycznego u osób z zespołem skrzyżowania górnego (doniesienie wstępne) [9] . Materiał stanowiło 18 osób. Osoby badane podzielono losowo na 2 grupy: w grupie 1 zastosowano terapię powięziowo-mięśniową, a w grupie 2 masaż klasyczny. Uzyskano porównywalne wyniki w obu grupach. Na podstawie badań uznano, że techniki powięziowo-mięśniowe oraz masaż klasyczny wpływają w porównywalny sposób na zwiększenie ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa oraz poprawę ruchomości klatki piersiowej u osób z zespołem skrzyżowania górnego. Wpływ masażu tkanek głębokich na tkankę mięśniową zbadali Żuk i wsp. w pracy pt. 

Wpływ masażu głębokiego na mięsień czworogłowy piłkarzy nożnych, w badaniach izokinetycznych i termowizyjnych [10]. W badaniu wzięło udział 21 piłkarzy nożnych klubu WKS Śląsk Wrocław. Terapia polegała na połączeniu terapii powięziowo-mięśniowej oraz technik masażu tkanek głębokich. W badaniu kontrolnym zaobserwowano, że masaż tkanek głębokich spowodował wzrost temperatury powierzchniowej kończyn dolnych. W kontrolnym badaniu izokinetycznym zauważono zwiększenie parametrów prędkościowo-siłowych mięśnia czworogłowego uda przy prędkości 180 stopni na sekundę. Przy prędkości 60 stopni na sekundę wzrost tych parametrów był niezauważalny. W badaniu własnym wykazano, że terapia powięziowo-mięśniowa wpływa na poprawę ruchomości odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz na zmniejszenie dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowym. W grupie 1 ruch zginania kręgosłupa wzrósł średnio o 1,23 cm, a w grupie 2 średnio o 1,33 cm. Ruch prostowania kręgosłupa zwiększył się średnio 0,73 cm w grupie 1 oraz 0,78 cm w grupie 2. W badaniu autorskim w grupie 2 przeprowadzono rozluźnianie powięziowo-mięśniowe oraz techniki masażu tkanek głębokich oraz zauważono pozytywny wpływ połączenia powyższych technik. Po zastosowaniu terapii ból odcinka lędźwiowego kręgosłupa zredukowano u 100% badanych osób w grupie 2, a u 66,6% zbadanych osób ból zredukowano całkowicie. Ponadto u 100% zbadanych osób zwiększył się zakres ruchomości odcinka lędźwiowego. Dla ruchu zginania zakres ruchu zwiększył się średnio dla grupy o 1,33 cm, a dla ruchu prostowania średnio o 0,78 cm. Pacjenci uznali również, że po terapii poprawił się komfort ich życia. 

Główczewska-Siedlecka i wsp. zbadali zastosowanie kinezjotapingu w pracy pt. Zastosowanie plastrowania dynamicznego u chorych wieku podeszłym po leczeniu operacyjnym stenozy zwyrodnieniowej kanału kręgowego i dyskopatii lędźwiowej [11]. W badaniu wzięły udział 43 osoby. Zaobserwowano, że pacjenci z grupy badanej w drugiej dobie po zabiegu operacyjnym odczuwają mniejszy ból odcinka lędźwiowego niż pacjenci z grupy kontrolnej. W trzeciej dobie skala VAS nadal przedstawiała mniejsze dolegliwości bólowe w grupie badanej. Zauważono również, że ból w grupie badanej był średnio o 1,6 dnia krótszy niż w grupie kontrolnej. 

W badaniu autorskim w grupie 1 przeprowadzono dynamiczne plastrowanie jako metodę wspomagająca terapię powięziowo-mięśniową oraz zauważono, pozytywne efekty połączenia obu metod. Ból zredukowano u 100% badanych osób. Całkowita redukcja bólu nastąpiła u 60% osób z grupy 1. Przed terapią pacjenci ocenili dolegliwości bólowe średnio na 3,1 pkt. wg skali VAS. Po terapii średnia grupy zmniejszyła się do 0,5 pkt. Pacjenci zaobserwowali również poprawę komfortu życia po przeprowadzonej terapii.

WNIOSKI 

1. Terapia powięziowo-mięśniowa, masaż tkanek głębokich oraz kinezjotaping pomagają w redukcji bólu odcinka lędźwiowego kręgosłupa. 

2. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na lepsze wspomaganie terapii powięziowo-mięśniowej poprzez masaż tkanek głębokich, lecz uznać należy, że wniosek taki należy ocenić bardzo ostrożnie, z uwagi na nieznaczną w istocie różnicę pomiędzy badanymi grupami. Należałoby badania pogłębić. 

3. Kobiety uzyskały lepsze wyniki w terapii niż mężczyźni. 

4. Komfort życia pacjentów po zastosowaniu terapii poprawił się. 

5. Terapia wpłynęła na zwiększenie ruchomości odcinka lędźwiowego u kobiet i mężczyzn. 

6. Osoby z większym wskaźnikiem BMI uzyskały gorsze wyniki niż osoby z mniejszym wskaźnikiem BMI.

Piśmiennictwo

1  Rupiński R.: Ból ostry i przewlekły w chorobach układu ruchu, wyd. Medical Education, Warszawa 2018, s. 11, 73-74. 

2  Richter P., Hebgen E.: Punkty spustowe i łańcuchy mięśniowo-powięziowe w osteopatii i terapii manualnej, wydanie II rozszerzone i zaktualizowane, wyd. Galaktyka 2018, s. 2. 

3  Schleip R., Findley T., Chaitow L., Huijing P.: Powięź. Badanie, Profilaktyka i Terapia Dysfunkcji Sieci Powięziowej, Wyd. Edra Peter & Partner Wrocław 2014, s. 19,13-20, 45-52. 

4  Manheim C.: Rozluźnianie powięziowo-mięśniowe. Wydanie pierwsze polskie, wyd. WSEiT Wrocław 2011, s. 2, 8-12. 

5  Riggs A.: Masaż tkanek głębokich wizualny przewodnik po technikach, wyd. CMT 2008, s. 40-41, 69-77, 79-91.

6  Śliwiński Z., Krajczy M.: Dynamiczne Plastrowanie podręcznik kinesiology taping, wyd. Markmed Rehabilitacja S.C., wydanie II Wrocław 2014, s. 42-44. 

7  Mikołajewska E.: Kinesiotaping. Rozwiązania Wybranych Problemów Funkcjonalnych, wyd. PZWL Warszawa 2014, s. 15, 17-18, 22-23,41.

8   Ratajska M., Chochowska M., Kalawski R.: Rozluźnianie mięśniowo-powięziowe u chorych w pierwszym okresie po rewaskularyzacji tętnic wieńcowych – doniesienie wstępne, Hygeia Public Health 2014, tom 49, nr 3, s. 609-616. 

9   Łukasik E., Targosiński P., Szymański M., Letkiewicz-Ryłów O., Styczeń P., Wychowański M.: Porównanie skuteczności technik mięśniowo-powięziowych i masażu klasycznego u osób z zespołem skrzyżowania górnego (doniesienie wstępne), Postępy Rehabilitacji (2) 2017, s. 53-67.

10  Żuk M., Dębiec-Bąk A., Pawik Ł., Skrzek A.: Wpływ masażu głębokiego na mięsień czworogłowy piłkarzy nożnych, w badaniach izokinetycznych i termowizyjnych, Journal of Education, Health and Sport formerly Journal of Health Sciences 2016; 6(7):236-251. eISSN 2391-8306. 

11  Główczewska-Siedlecka E., Mądra-Gackowska K., Nowacka K., Simińska J., Siedlecki Z., Szostak M., Kędziora-Kornatowska K.: Zastosowanie plastrowania dynamicznego u chorych wieku podeszłym po leczeniu operacyjnym stenozy zwyrodnieniowej kanału kręgowego i dyskopatii lędźwiowej, Journal of Education, Health and Sport eISSN 2391-8306 2016; 6(12) s. 222-229.