Streszczenie

Kobiece ciało w trakcie ciąży podlega szeregom zmian, zarówno fizjologicznych jak i mechanicznych. Powodują one znaczne obciążenie organizmu. Adaptacje te w szczególności w obrębie układu kostno-stawowego, mięśniowo-powięziowego oraz wzrost masy ciała może przyczyniać się do wystąpienia dolegliwości bólowych. Aby uniknąć tych dolegliwości zaleca się regularną aktywność fizyczną pod okiem specjalisty oraz korzystania z możliwości gabinetu fizjoterapeuty. Możliwości fizjoterapii to terapia manualna, techniki osteopatyczne, masaż dla kobiet w ciąży czy kinesiotaping. Świadoma przyszła mama powinna zdawać sobie sprawę z możliwości opieki medycznej i korzystać zarówno z pomocy lekarza ginekologa, położnej, jak i fizjoterapeuty oraz douli. Dzięki wiedzy całego zespołu, korzystania z fizjoterapii, aktywności fizycznej, ciąża może być okresem bez dolegliwości bólowych oraz „rodzić można łatwiej”.

 

Wstęp 

Podczas ciąży dochodzi do szeregu fizjologicznych zmian w organizmie kobiety. Ma to na celu przygotowanie ciała dla rozwijającego się płodu oraz do porodu. Do zmian dochodzi między innymi w obrębie układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, hemostatycznego, pokarmowego, rozrodczego, endokrynnego, mięśniowo-powięziowego, układu kostno-stawowego, zmian w obrębie skóry i masy ciała [1 2] . Adaptacje te powodują duże przeciążenie i dolegliwości bólowe. Możliwe dolegliwości bólowe pojawiające się u kobiet w ciąży to ból odcinka lędźwiowokrzyżowego kręgosłupa, miednicy, pachwiny, ból stawów biodrowych czy stóp. Inne problemy kobiety ciężarnej to rozejście mięśni prostych brzucha (RMPB) i nietrzymanie moczu. Są to problemy, z którymi kobieta powinna udać się do fizjoterapeuty, osteopaty lub fizjoterapeuty uroginekologicznego.

 

Przyrost masy ciała ciężarnej 

Wzrost masy ciała można podzielić na dwie części - produkty poczęcia i przyrost tkanki matki, który wynosi około dwóch trzecich całkowitego przyrostu. Produkty poczęcia obejmują płód, łożysko i płyn owodniowy. Średnio płód stanowi około 25% całkowitego przyrostu, łożysko około 5%, a płyn owodniowy około 6%. U osoby ciężarnej oprócz wzrostu masy macicy i tkanki sutkowej dochodzi do zwiększenia objętości krwi matki, płynu pozakomórkowego, zapasów tłuszczu i ewentualnie innych tkanek. U kobiet bez uogólnionego obrzęku lub tylko z obrzękiem nóg ekspansja pozakomórkowej objętości płynu pozanaczyniowego stanowi około 13% całkowitego przyrostu. Zatrzymywanie płynu pozakomórkowego może być bardzo zmienne; niektóre kobiety gromadzą więcej niż 5 litrów (5 kg). Kobiety zwykle gromadzą tłuszcz podczas ciąży. Te które przybierają na wadze 12,5 kg bez obrzęku, nabywają około 3,5 kg tłuszczu. Przyrost masy ciała związany z wodą w ciele jest najbardziej zmiennym składnikiem. Odnotowany pozytywny związek między wzrostem całkowitej wody w organizmie, a masą urodzeniową niemowląt sugeruje, że gromadzenie wody jest korzystne [3] . 

W 1971 r. Hytten i Leitch ustanowili normy fizjologiczne dotyczące całkowitego przyrostu masy ciała, tempa przyrostu w drugiej połowie ciąży oraz wskaźnika przyrostu związanego z najlepszą Dla każdej ćwiartki ciąży ustalono następujące wskaźniki dla kobiet w ciąży pierwotnej:

- 0 do 10 tygodnia, 0.065 kg/tydzień, 

- 10 do 20 tygodnia, 0.335 kg/tydzień, 

- 20 do 30 tygodnia, 0.450 kg/tydzień, 

- 30 do 40 tygodnia, 0.335 kg/tydzień. 

Wynika stąd, że średni fizjologiczny całkowity przyrost masy ciała kobiet w ciąży wynosi 12,5 kg - około 1 kg (w pierwszym trymestrze ciąży, a pozostała część podczas ostatnich dwóch trymestrów [4 5] . 

Konsekwencją przyrostu masy ciała oraz działania hormonów są również zmiany w skórze, która rozciąga się na brzuchu, a w II połowie ciąży mogą pojawić się rozstępy na skutek szybkiego powiększenia się macicy. Pojawia się linea negra – czarna linia, w linii środkowej ciała, głównie między pępkiem a spojeniem łonowym, na skutek gromadzenia się melaniny. Może też dojść do tworzenia się rozstępów, które są spowodowane przesunięciami się blaszek skórnych pod wpływem hormonów tylnego płata przysadki i nadnerczy. Świeże zmiany mają kolor niebiesko-czerwony, spowodowany prześwitem naczyń krwionośnych pod skórą. Z biegiem czasu uzyskują kolor perłowo matowy, spowodowane zbliznowaceniem. Widoczne są również zmiany w obrębie piersi pod wpływem działania hormonów wzrostowych łożyska. Następuje rozwój tkanki gruczołowej, piersi powiększają się już po 2. miesiącu ciąży. Dochodzi do poszerzenia przewodów mlecznych oraz pojawia się siara czyli biała, płynna wydzielina. Brodawki sutkowe oraz ich otoczki znacząco się powiększają i ciemnieją wskutek zwiększenia pigmentacji. Umiejscowione na obwodzie otoczki brodawki, w których znajdują się ujścia gruczołów Montgomery’ego stają się bardziej wyniosłe [6] .

 

Zmiany postawy ciała kobiety ciężarnej 

W wyniku zmiany masy ciała skupionej głównie w okolicy miednicy i przemieszczenia środka ciężkości ku przodowi dochodzi do zmiany postawy ciała. Następuje zwiększenie lordozy w odcinku lędźwiowym w celu zrównoważenia przodopochylenia, dzięki temu możliwe jest odchylenie tułowia ku tyłowi. Zmiany te powodują napięcia w obrębie dna miednicy oraz może przyczynić się do wzmożenia napięcia mięśni krótkich kręgosłupa w odcinku lędźwiowym [7] . W następstwie powiększenia piersi, kobieta przybiera bardzo wyprostowaną pozycję. Wczesny etap adaptacji, skutkuje również zmianami w wyglądzie klatki, prawdopodobnie w wyniku rozluźnienia przyczepów międzyżebrowych. Na skutek rosnącej macicy przepona zostaje uniesiona ku górze, co prowadzi do zmniejszenia pojemności oddechowej, następstwem czego jest rozciągnięcie tkanek i zniesienie napięcia mięśniowego. Również dochodzi do rozciągnięcia przepony w wyniku ucisku jelit w późnej ciąży [8 9]

 

Zmiany w układzie kostno – stawowym 

Zwiększone obciążenie organizmu skutkuje postępującym zmianom w obrębie kości i chrząstek. Dochodzi do rozpulchnienia, rozrostu i rozluźnienia tkanek kostnych i chrzęstnych. Szczególne znaczenie ma to dla chrząstki spojenia łonowego, stawów biodrowo-krzyżowych oraz chrząstek międzyżebrowych. W przypadku silnego rozejścia się spojenia, może dojść do pojawienia się bólu. Utracona zostaje stabilizacji odcinka lędźwiowego kręgosłupa i zmian podparcia kolumny kręgosłupa w segmencie ruchowym. Gdy dochodzi do zwiększenia obciążenia na stawach międzywyrostkowych istnieje możliwość wystąpienia dolegliwości bólowych ze strony powierzchni stawowych. Przy powstałej pogłębionej lordozie odcinka lędźwiowego i usztywnieniu tego miejsca, główny ruch, jakim jest wyprost, przyczynia się do dysfunkcji stawów międzykręgowych. Dzieje się tak w przypadku nadmiernego napięcia mięśni prostownika grzbietu w tym odcinku. Przeciążeniu ulegają krążki międzykręgowy odcinka L-S, a także w mniejszym stopniu inne dyski przez zwiększony nacisk na kręgosłup. Może to prowadzić do zmian degeneracyjnych a także powstawania wypuklin dysku, co wiąże się z dolegliwościami bólowymi [10 11] .

 

Zmiany w układzie mięśniowo-powięziowym 

W układzie mięśniowym dochodzi do właściwego rozrostu z podziałem komórkowym. Następuje rozrost i przerost macicy i więzadeł, odpowiednio do rosnącego płodu. Kolejną zmianą jest rozpulchnienie i rozmiękczenie układu mięśniowego, co wynika z nagromadzenia się płynów. Więzadła i ścięgna wraz z progresem ciąży ulegają rozluźnieniu, co skutkuje w ograniczeniu ich funkcji podtrzymującej. W późniejszym etapie ciąży dochodzi do rozciągania mięśni, głownie w obrębie brzucha. Może również dojść do nadmiernego rozciągnięcia się mięśni i rozejścia prawej i lewej połowy powłok brzusznych w stosunku do linii środkowej, inaczej do rozejścia się - czyli rozejścia się mięśni prostych. W trakcie ciąży dochodzi do napięcia mięśnia biodrowego, ponieważ miednica jest usztywniona iściągnięta w tylnej części, a przednie górne kolce biodrowe rozchylone na zewnątrz. Sytuacja ta prowadzi to do tego, ze mięsień biodrowy staje się zbyt krótki by prawidłowo funkcjonować. Może dojść do napięcia w okolicy kości łonowej jeśli mięsień lędźwiowy jest zbyt krótki i dojdzie do kompresji stawu biodrowego. Przy dysfunkcji pracy mięśni obu odcinków (biodrowego i lędźwiowego) dochodzi do upośledzenia ruchomości stawu biodrowego, miednicy i kręgów odcinka lędźwiowego, co powoduje problemy w kołyszących ruchach miednicy, niezbędnych do płynnego chodu [12 13] . Zmiany te powodują dolegliwości bólowe głównie w okolicy stawu krzyżowo-biodrowego. Może on być umiejscowiony w pośladku i promieniować do tylnej strony kończyny dolnej [14] . W przebiegu ciąży może również dojść do skurczów mięśniowych, co może być spowodowane niedoborami fosforu, magnezu, potasu i wapnia w ustroju. Sprzyjającym czynnikiem może być może być ucisk macicy na nerwy w okolicy miednicy mniejszej oraz na duże naczynia żylne, prowadzący do zastoju krwi. Powoduje to ból i dyskomfort najczęściej w stopach i podudziu [15].

 

Terapia manualna i masaż prenatalny 

Masaż leczniczy jest to działanie niefarmakologiczne stosowane w występowaniu dolegliwości bólowych. Ból w ciąży powodować może zmiana postawy ciała, rozszerzanie miednicy, wzmożone napięcie mięśniowe. Występują też rzekome bóle neurogenne. Masaż wykonywany regularnie u kobiety w czasie ciąży, nazywany masażem prenatalnym, może przynieść wiele korzyści takich jak: zmniejszenie dolegliwości bólowych, zmniejszenie napięcia mięśniowego, poprawa krążenia, relaks, odprężenie, poprawa samopoczucia. Przed rozpoczęciem serii masaży należy uzyskać zgodę lekarza prowadzącego [16] . 

Stan kliniczny kobiety może ulegać stałym zmianom w trakcie 9 miesięcy ciąży. Należy weryfikować to wciąż, przed wykonaniem każdego kolejnego zabiegu. Najlepiej konsultować się z lekarzem w celu eliminacji przeciwwskazań i pewności, że zabiegi mogą być kontynuowane. Przeciwwskazaniami do masażu są: pierwszy trymestr ciąży oraz ostatni miesiąc, wady rozwojowe płodu, nieuregulowana cukrzyca ciężarnych, choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby nowotworowe, zapalenie trzustki, rzucawka i stan przedrzucawkowy, kłębuszkowe i odmiedniczkowe zapalenie nerek, kamica nerek, gestozy, nieuregulowane choroby tarczycy, dysfunkcje macicy i jajników, choroby zakaźne, krwawienia, gorączka i stan podgorączkowy, wymioty, biegunka oraz złe samopoczucie i brak zgody kobiety. Bardzo ważne jest każdorazowe wykonanie badania podmiotowego, jakim jest pomiar ciśnienia tętniczego przed i po masażu. 

Masaż można wykorzystać również w celu leczenia obrzęków kończyn dolnych. Podczas ciąży obrzęki stóp czy łydek są powszechne, uporczywe i zazwyczaj bolesne. Terapią może być drenaż limfatyczny. Międzynarodowe Towarzystwo Limfologiczne (ISL, International Society of Lymphology)zaleca kompleksową terapię udrażniającą (CDT, complex decongestive therapy), która zawiera drenaż limfatyczny, bandażowanie wielowarstwowe, ćwiczenia usprawniające przepływ limfy uraz pielęgnację skóry [17 18] . U kobiet ciężarnych problem przepływu limfy nie jest aż tak duży aby stosować CDT. Zazwyczaj wystarczającą terapią jest manualny drenaż limfatyczny. Jest to rodzaj masażu, który ma na celu przesunięcie chłonki z obwodu do centralnych węzłów chłonnych. Masowana, drenowana część ciała powinna być w elewacji, co usprawnia przepływ limf [19] . Dodatkowo można zastosować kinesiotaping, plastrowanie udrażniając [20 21 22] . Ostatnim, ważnym elementem w terapii przeciwobrzękowej jest edukacja pacjentki. Kobiety powinny być poinformowane o sposobie powstawania obrzęków: wielogodzinne przebywanie w pozycji stojącej lub siedzącej, niewygodna, powodująca ucisk odzież, wysokie obcasy oraz ekspozycja na wysoką temperaturę. Przyszłe mamy powinny dbać o wygodny strój, unikać gorących kąpieli oraz pamiętać o elewacji chłonki przez ułożenie wyżej kończyn dolnych i ćwiczenia przeciwobrzękowe. U kobiet w ciąży można wykonywać również rozluźnianie mięśniowo-powięziowe (masaż tkanek głębokich), niektóre techniki osteopatyczne i inne terapie manualne np. przy bólach rzekomo-korzeniowych, podejrzeniu rwy kulszowej oraz złego ustawienia miednicy i nadmiernego napięcia jej więzadeł.

 

 

Kinesiotaping 

Badania naukowe potwierdzają, że kinesiotaping jest to skuteczna, bezpieczna oraz łatwo dostępna metoda. Celem jest normalizacja napięcia mięśniowego, poprawa przepływu krwi i limfy, poprawa propriocepcji, wspomaganie procesów gojenia się tkanek oraz powrót do normalnego funkcjonowania. Kinesiotaping, czyli dynamiczne plastrowanie to metoda terapeutyczna polegająca na oklejaniu fragmentów ciała specjalnymi plastrami Kinesiotape. Są to elastyczne, rozciągliwe plastry, które nie ograniczają ruchu, nie zawierają leków ani lateksu, są odporne na działanie wody i umożliwiają przepływ powietrza dzięki falowemu utkaniu. Ciężar i grubość plastrów jest zbliżony do parametrów skóry. Taping medyczny jest metodą skuteczną i bezpieczną, ma działanie mechaniczne w celu redukcji bólu. W medycynie zachodniej kolor taśmy nie odgrywa żadnej roli, natomiast w medycynie wschodniej kolor niebieski ma hamować stan zapalny a czerwony zwiększać energię życiową. Prawidłowo założona aplikacja powinna utrzymać się około 5-7 dni. 

Kinesiotaping jest bezpieczną metodą. Z powodu małych możliwości stosowania leków przeciwbólowych, kinesiotaping okazał się skuteczną metodą leczenia bólu u kobiet w ciąży. Działanie taśm jest mechaniczne, ich skuteczność nie polega na „leczniczej” działalności, lecz działanie jest skuteczne ale jedynie objawowe. Zadaniem kinesiotapingu jest normalizacja napięcia mięśniowo-powięziowego w okolicy przykręgosłupowej oraz stabilizacja więzadeł miednicy, a także „podtrzymanie brzucha” (jak hamak), dzięki czemu zmieni się postawa ciała, nastąpi odciążenie dla kręgosłupa. Taśmy kinesiotaping można użyć u kobiet w ciąży przy bólach odcinka szyjnego kręgosłupa, w zespole stawu krzyżowo-biodrowego, przy bólach typu cieśni nadgarstka, w celu aktywacji mięśni brzucha (przy bólach kręgosłupa, zapobiegania przepukliny kresy białej, przeciwdziałania rozstępom) oraz przy niewydolności żylnej, zastojach limfatycznych [23 24] .

 

Aktywność fizyczna 

Regularna aktywność fizyczna przez całe życie wiąże się ze znacznymi korzyściami zdrowotnymi, poprawą sprawności fizycznej oraz zdrowia psychicznego, zmniejszeniem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, chorób przewlekłych i umieralności. Ciąża to okres w życiu kobiety, w którym zachodzi wiele zmian w jej ciele, również biomechanicznych i aktywność fizyczna może znacząco wpłynąć na zdrowie zarówno kobiety, jak i płodu. Zgodnie z zaleceniami i wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG) i Amerykańskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (ACOG) w trakcie prowadzenia aktywności fizycznej w ciąży należy pamiętać o wizycie u lekarza prowadzącego ciążę w celu otrzymania zgody udziału w zajęciach, ćwiczenia należy dobierać odpowiednio do okresu trwania ciąży oraz do samopoczucia kobiety, należy unikać ćwiczeń związanych z silnymi wstrząsami ciała, typu podskoki, dźwiganie ciężarów, ćwiczenia siłowe, jazda konna, nurkowanie (ryzyko urazów i niedotlenienia). American College of Sports Medicine dopuszcza wysiłek fizyczny na poziomie 60-90% Hrmax, natomiast dla większości kobiet ciężarnych zaleca się 60-70% Hrmax. Im bardziej rozwinięta jest ciąża, tym bardziej należy zmniejszać te wytyczne. Kobiety aktywne przed ciążą mogą kontynuować dalej aktywność, od samego początku ciąży, natomiast kobietom, które nie miały aktywnego trybu życia lekarze zalecają rozpocząć ćwiczenia od drugiego trymestru, co jest związane z bezpieczeństwem płodu i początkiem jego ontogenezy [25 26 27] . Według aktualnych zaleceń nie ma potrzeby czekania na rozpoczęcie aktywności fizycznej do drugiego trymestru ciąży. Badanie nie wykazały negatywnego wpływu aktywności fizycznej u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży, co więcej powstrzymanie się od aktywności fizycznej w tym okresie może powodować powikłania typu cukrzyca ciążowa, stan przedrzucawkowy, nadciśnienie tętnicze związane z ciążą, nadmierny przyrost masy ciała oraz zwiększenie objawów depresyjnych. Dotyczy to również kobiet, które nie prowadziły aktywnego trybu życia przed ciążą. Aktywny tryb życia u kobiety ciężarnej niesie za sobą wiele korzyści. Aktywność w tym okresie wpływa rehabilitacyjnie, usprawniająco na zmiany zachodzące w układzie mięśniowo-szkieletowym oraz przeciwdziała dolegliwościom ciążowym związanym ze zmianami biomechanicznymi w trakcie rozwoju dziecka, umożliwia korekcję postawy. Regularna aktywność fizyczna usprawnia krążenie krwi, ma działanie przeciwzakrzepowe, przeciwobrzękowe i przeciwżylakowe, usprawnia układ oddechowy i wspomaga dotlenienie dziecka, przeciwdziała zaparciom i otyłości ciążowej. Dodatkowo, ćwiczenia poprawiają samopoczucie kobiety ciężarnej i przeciwdziałają depresji ciążowej. Aktywność fizyczna kobiety ciężarnej ma również wpływ na rozwój płodu i noworodka, np. dzięki efektywnemu dotlenieniu. Aktywność stymuluje rozwój płodu oraz wpływa na jego ułożenie. Ruch przyszłej matki, muzyka oraz dotykanie brzucha stymuluje rozwój mózgu, umożliwia powstanie zawiązków inteligencji zmysłowo-ruchowej. U noworodków aktywnej mamy możemy zaobserwować wyższą punktację w skali Apgar i lepszy stan ogólny zaraz po urodzeniu [28 29] . 

 

Najnowsze zalecenia dotyczące aktywności fizycznej dla kobiet w ciąży wg 2019 Canadian guideline for physical activity throughout pregnancy: 

• wszystkie kobiety w ciąży o prawidłowym przebiegu powinny być aktywne fizycznie przez cały okres ciąży, 

• ćwiczenia powinny obejmować co najmniej 150 minut tygodniowo umiarkowanej aktywności fizycznej, 

• kobieta powinna ćwiczyć co najmniej 3 razy w tygodniu, jednak zaleca się uprawiać aktywność fizyczną codziennie, 

• ćwiczenia kobiety w ciąży powinny obejmować różnorodne ćwiczenia aerobowe i trening oporowy aby osiągnąć większe korzyści; zachęca się również do jogi i/lub delikatnych ćwiczeń rozciągających, 

• ćwiczenia mięśni dna miednicy (MDM) można wykonywać codziennie aby zmniejszyć ryzyko nietrzymania moczu, jednak zaleca się udać do specjalisty, fizjoterapeuty uroginekologicznego aby stosować właściwej techniki ćwiczeń, 

• kobiety, u których pojawiają się zawroty głowy lub złe samopoczucie w trakcie ćwiczeń w leżeniu tyłem, powinny zmienić pozycję ciała i unikać ćwiczeń w tej pozycji [30]. 

Głównym celem aktywności fizycznej w ciąży powinna być walka z ciążowymi dolegliwościami bólowymi oraz nauka wykorzystania ciała w celu uwolnienia dziecka (łatwiejszy poród dzięki aktywności fizycznej). Dzięki specjalnym ćwiczeniom w trakcie ciąży kobieta może wpłynąć korzystnie na sam proces porodu. Możliwe jest skrócenie poszczególnych okresów porodu. Od 36. tygodnia ciąży kobieta powinna świadomie przygotowywać się do porodu przez ćwiczenia oddechowe, „kocie grzbiety”, ćwiczenia rozluźniające mięśnie żwacze co wpływa na rozluźnienie mięśni dna miednicy, ćwiczenia uruchamiające miednicę oraz ćwiczenia relaksacyjne, uspokajające. Dzięki temu będzie ona przygotowana do porodu, nauczona świadomego poszukiwania ciałem pozycji zmniejszających odczucia bólowe, świadomego sterowania ciałem przy porodzie i ergonomicznej pracy mięśni w czasie skurczu i przerwy międzyskurczowej, efektywny relaks. 

Przykładowe, dozwolone formy aktywności fizycznej dla kobiet w ciąży to pilates, joga, pływanie, fitness dla kobiet w ciąży, jazda na rowerze, nordic walking, spacery, taniec hula i bieganie (dla kobiet aktywnych przed ciążą, za zgodą lekarza). Pilatesjest treningiem ciała i umysłu, treningiem mięśni głębokich, posturalnych oraz mięśni dna miednicy, dzięki czemu poprawia postawę ciała, koryguje wady oraz umożliwia poprawienie koordynacji w obszarze tułowia. Ten trening łączy ćwiczenia siłowe, stretching i świadome oddychanie. Wszystkie ćwiczenia należy wykonywać powoli, ostrożnie, dzięki czemu trening jest skuteczny i umożliwia osiągnąć równowagę między giętkością a kontrolowanymi ruchami oraz równowagę mięśniową, gdzie rozciągane są mięśnie przykurczone i wzmacniają osłabione. Trening Pilatesa jest znany z tego, że poprawia koncentrację, koordynację i uczy odprężenia. Jest to możliwe dzięki świadomemu oddychaniu i skupieniu na wykonywanych ćwiczeniach. Aby wykonywać ćwiczenia prawidłowo, należy skupić się na ośrodku siły, czyli okolicy brzucha - centrum ciała, w którym powstaje napięcie. Dzięki temu symetria ciała się poprawia, kręgosłup jest odciążony i optymalizuje się giętkość, czyli wyrównanie rozciągania i wzmacniania mięśni. Najważniejsza zasady treningu to: kontrola, koncentracja, precyzja, świadome oddychanie, odprężenie, płynność ruchów oraz koordynacja. Efekty treningu Pilatesa to: wzmocnienie mięśni, przywrócenie równowagi mięśniowej, poprawa kondycji, poprawa koordynacji ruchów, poprawa postawy ciała, lepsze postrzeganie własnego ciała, odprężenie, zniesienie blokad i napięć, łagodzenie dolegliwości bólu kręgosłupa, wewnętrzna równowaga, świadomość własnego ciała, radość poprawa i lepsze samopoczucie [31] .

Pilates Reformer umożliwia wykonanie pełnego treningu całego ciała. Składa się z ruchomej platformy (wprawianej w ruch przez ciało ćwiczącego) przymocowanej do stabilnej ramy za pomocą sprężyn. Pozwala on na wykonanie różnorodnych, mniej lub bardziej intensywnych ćwiczeń nie obciążających dla organizmu. Cadillac to najbardziej zaawansowany sprzęt do ćwiczeń pilates. Inspiracją do stworzenia tego sprzętu było łózko szpitalne, w którym pacjenci wykonywali pierwsze ćwiczenia w okresie rekonwalescencji w pozycji leżącej lub półleżącej. Krzesło jest wyposażone w siedzisko i ruchomy podnóżek, zamocowany za pomocą sprężyn. Zostało zaprojektowane w celu przeprowadzenia wszechstronnego treningu w warunkach domowych. Beczka przeznaczona jest do ćwiczeń zwiększających elastyczność i mobilność ciała oraz wzmacniania mięśni głębokich. Składa się z łukowato zakrzywionej beczki oraz drabinki, zapewniającej wsparcie dla rąk lub stóp [32] . Ćwiczenia dla kobiet w ciąży na zaawansowanym sprzęcie Pilates są jak najbardziej możliwe lecz wymagają modyfikacji, dostosowania do możliwości ćwiczącej kobiety. 

Hatha joga to ćwiczenia łączące izometryczne napinanie mięśni wraz z ich rozciąganiem, co powoduje wydłużenie kręgosłupa, zwiększenie jego ruchomości oraz likwiduje przykurcze mięśniowe. Udokumentowano medyczne korzyści z jogi, takie jak powiększenie siły i kondycji, obniżenie ciśnienia krwi oraz łagodzenie stresu [28 29] . Istnieją ćwiczenia z jogi specjalnie dostosowane dla kobiet w ciąży. Zostały one sporządzone w taki sposób, aby wpływały na kobietę ciężarną prozdrowotnie oraz neutralizowały typowe objawy ciążowe, takie jak zaparcia, nudności czy bóle głowy. Co więcej, wpływają one na prawidłowe trawienie, krążenie krwi oraz usprawniają oddychanie i łagodzą opuchliznę kończyn dolnych czy twarzy. Ćwiczenie jogi może wpłynąć usprawnienie porodu, dzięki uelastycznieniu więzadeł stawów biodrowych i mięśni działających na te stawy. Joga wpływa na kobietę ciężarną na płaszczyźnie fizycznej i emocjonalnej [30] . Umożliwia dobre samopoczucie, spokój, odprężenie fizyczne i emocjonalne. Łagodzi poczucie zmęczenia, skurczów czy poczucie bezsenności. Ćwiczenia te można porównać do ćwiczeń rozciągających, stretchingu, dzięki czemu można uzyskać brak dolegliwości związanych ze zmianą postawy i przesunięciem środka ciężkości ciała [33] . Nie zaleca się rozpoczynać intensywnych ćwiczeń jogi w trakcie ciąży, szczególnie w pierwszym trymestrze, jednak u kobiet,które praktykowały jogę już wcześniej, można zauważyć wpływ ćwiczeń w każdym okresie ciąży [34 26] .

 

Podsumowanie 

Ciąża to okres w życiu kobiety, w którym powinna dbać zarówno o dobro swojego potomka, jak i o swoje samopoczucie. Dolegliwości typowe dla ciąży nie są konieczne. Świadoma przyszła mama powinna zdawać sobie sprawę z możliwości opieki medycznej i korzystać zarówno z pomocy lekarza ginekologa, położnej, jak i fizjoterapeuty oraz douli. Dzięki wiedzy całego zespołu, korzystania z fizjoterapii, aktywności fizycznej ciąża może być okresem bez dolegliwości bólowych oraz „rodzić można łatwiej”

 

 

Piśmiennictwo

1. Ansari N, et al. "Low back pain during pregnancy in Iranian women: Prevalence and risk factors" Physiother Theory Pract, 2010. 

2. Białoszewski D., Woźniak W., Zarek S. "Clinical efficacy of kinesiology taping in reducing edema of the lower limbs in patients treated with the ilizarov method- -preliminary report", Ortopedia, traumatologia, rehabilitacja, 2009. 

3. Bieniec A., Grabara M. "Korzyści płynące z ćwiczeń jogi dla kobiet w ciąży", Zeszyty metodyczno-naukowe AWF, 2010. 

4. Chaitow L., Fritz S. "Techniki terapeutyczne powiązane z masażem. W: Masaż leczniczy: Bóle dolnego odcinka kręgosłupa i miednicy. Pod red. Chaitow L. Fritz S. Red. wyd. pol. Dziak A. Wrocław", 2009. 

5. Davenport M.H., et al. "2019 Canadian Guideline for Physical Activity Throughout Pregnancy: Methodology" Journal of obstetrics and gynaecology Canada: JOGC= Journal d'obstetrique et gynecologie du Canada: JOGC 40.11 (2018). 

6. Dembińska I. "Rodzić można łatwiej" wyd. Oficyna 4em, Warszawa 2019. 

7. Fuerst N., Adamczewska K. "Znaczenie aktywności fizycznej i zalecane formy ćwiczeń ruchowych u kobiet w ciąży" Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Kultura Fizyczna, 2017. 

8. Guerra D. "Joga na czas ciąży i porodu" Illuminatio, Białystok, 2014. 

9. Gutke A., Ostgaard H., Oberg B. "Association between muscle function and low back pain in relation to pregnancy" Journal of rehabilitation medicine 40.4, 2008. 

10. Gutke A., Ostgaard H., Oberg B. "Predicting persistent pregnancy-related low back pain" Spine 33.12, 2008. 

11. Hytten, F.E. "Weight gain in pregnancy" Clinical Physiology in Obstetrics. Blackwell Scientific Publications, Oxford, 1980. 

12. International Society of Lymphology Executive Committee. "The diagnosis and treatment of peripheral lymphedema" Lymphology, 2003. 

13. Iwanowicz-Palus G., et al. "Physical activity in the perinatal period" Journal of Education, Health and Sport, 2017. 

14. Jakubik-Hajdukiewicz J. "Joga dla kobiet w ciąży" KOS, Katowice, 2011. 

15. Kaplan S., et al. "Short-term effects of Kinesio taping in women with pregnancyrelated low back pain: a randomized controlled clinical trial" Medical science monitor: International medical journal of experimental and clinical research, 2016. 

16. Kirk M., BoonB., DiTuro D. "Hatha joga. Bezpieczne ćwiczenia dla ciała i umysłu" Vital, Białystok, 2015. 17. Korabiusz K., et al. "Lymphedema during pregnancy-case study" Journal of Education, Health and Sport, 2017. 

18. Lewandowska E., et al. "Wpływ kinezyterapii i zabiegów Kinesiotaping na zmniejszenie dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa u kobiet w ciąży" Ostry dyżur, 2016. 

19. Majchrzycki M., et al. "Dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet w ciąży" Ginekol Pol, 2010. 

20. Mosiejczuk H., et al. "Kinesiotaping jako interdyscyplinarna metoda terapeutyczna" Pomeranian J Life Sci 62 .1, 2016. 

21. Nutrition During Pregnancy Part I: Weight Gain, Part II: Nutrient Supplements, Institute of Medicine (US) Committee on Nutritional Status During Pregnancy and Lactation. Washington (DC): National Academies Press (US), 1990. 

22. Potoczek M. "Profilaktyka i terapia bólu odcinka lędźwiowo--krzyżowego kręgosłupa u kobiet w okresie ciąży" Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 4.10, 2010, 

23. Pyszora A. "Kompleksowa fizjoterapia pacjentów z obrzękiem limfatycznym" Palliative Medicine in Practice, 2010. 

24. Roszkowski I. "Zdrowie kobiety " Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1981. 

25. Urtnowska K., et al. "Bezpieczne formy aktywności fizycznej dla kobiet w ciąży= Secure forms of physical activity for pregnant women" Journal of Education, Health and Sport, 2016. 

26. Urtnowska K., Bułatowicz I., Ludwikowski G. "Masaż w okresie ciąży–wskazania, przeciwwskazania, ogólne zasady wykonywania zabiegu." Fizjoterapia Polska, 2017. 

27. Urtnowska K., et al. "Fizjologiczne zmiany w układzie ruchu ciężarnej oraz związane z tym dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowo-krzyżowego–badanie stopnia odczuwania bólu kręgosłupa w trakcie prawidłowo przebiegającej ciąży= Physiological changes in the locomotor system of a pregnant and related lumbar-sacral pain-examination of the degree of feeling back pain during properly running pregnancy" Journal of Education, Health and Sport, 2015. 

28. Vermani E., Mittal R., Weeks A. "Pelvic girdle pain and low back pain in pregnancy: a review" Pain Practice, 2010.

29. Wawryków A., et al. "Edema in pregnant women-possibility of physiotherapeutic treatment" Journal of Education, Health and Sport, 2017. 

30. Zięba K. "Kinesiotaping jako nowa forma fizjoterapii kobiet w okresie ciąży" (materiały z kongresu), Głuchołazy, 2006. 

31. Ziółkowska A. "Wpływ regularnej aktywności fizycznej u kobiet w ciąży na bóle oraz ruchomość odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa" Praca magisterska; Uniwersytet Mikołaja Kopernika Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Bydgoszcz, 2018.

 

Źródła internetowe 

1. www.rodzimy.pl [dostęp: 04.03.2020]. 

2. www.balanced-body.pl [dostęp: 05.03.2020].